1.6. Təhlükəli və zərərli istehsalat amilləri onlarin normalaşdirilmasi prin-
sipi və təsnifi.
DÜİST 12.0.003-79- ƏTSS-ə müvafiq olaraq təhlükəli və zərərli istehsalat amil-ləri təsirinə görə fiziki, kimyəvi, bioloji və psixoloji olurlar.
Fiziki amilllər qrupuna maşın-mexanizmlərin hərəkət edən və mühafizə edilmə-yən hissələri; iş sahələrində havanın tozluluğu və qazlılığı; iş sahələrində havanın tempraturasının yuxarı və aşağı olması; səs-küyün, infra səsin, ultrasəsin, titrəyişin, ionlaşdırıcı və elektromaqnit şüalarının, statiki elektrikləşmənin, ulturabənövşəyi və infraqırmızı şüaların səviyyəsinin çoxalması, elektrik və maqnit sahə gərginliyinin yüksəlməsi və müxtəlif işıq normalarının dəyişməsi və s. daxildir.
Kimyəvi amillər qrupu orqanizmə təsir xarakterinə görə ümumi toksiki, qıcıqlamdırıcı və s. olur. Bunlar orqanizmə tənəffüs yolları, həzm sistemi və dəri örtüyü vasitəsilə daxil olur.
Bioloji amillər qrupuna mikro və makro orqanizmlər aiddir. Bunların təsiri ilə xəstələnmə və zədələnmə yaranır. Bu orqanizmləri viruslar, göbələklər, bakteriyalar bitkilər və heyvanataləmi isə makrocisimlər əmələ gətirir.
Təhlükəli və zərərli istehsalat amililəri fiziki və zehni-psixoyorğunluğa ayrılır.
Fiziki yorğunluğa, insanın (fiziki) statiki, dinamiki və hipodinamiki (məhdudlaş-ma) artıq yüklənməsi daxildir.
Zehni-psixoyorğunluğa isə zehni gərginlik (yorucu əmək) və emosional artıq yüklənmə daxildir. Göründüyü kimi istehsalat şəraitində zərərli və təhlükəli amillər kompleks təsir göstərir.
Bunların çoxu fəhlənin peşə xususiyyətindən asılıdır və ona görədə alınan xəs-arətlər peşə xəstəliyi adlanır.
Təhlükəli və zərərli amillərə maşının hərəkət edən hissəsi, alətlərin nasazlığı, elektirik cərəyanı, aşındırıcı mayelər, partlayışa təhlükəli maddələr və s. daxildir. Bunlar fəhlədə xəsarət əmələ gətirə bilir ki, bunlara xəsarət yaradıcı amillər deyilir.
(İstehsalat) Təhlükəli və zərərli istehsalat amillərinin insana uzunmüddət təsiri nəticəsində əmələ gələn xəstəliklər çox vaxt fəhlənin əmək qabiliyyətinin qismən və ya tamamilə itirilməsi ilə nəticələnə bilir. Fəhlənin iş yeri daima nəm olarsa, o za-man yel xəstəliyi əmələ gəlir.
Səs-küy çox olan sexlərdə və başqa sahələrdə çalışan fəhlələr tədricən kar olma, əsəbi və s. bu kimi xəstəliklərə səbəb ola bilirlər.
Elektrik qaynağı ilə iş görən zaman şüadan qorunmaq üçün müəyyən vasitələr olmadıqda, fəhlələr görmə qabiliyyətini itirir və nəticədə iş qabiliyyətini itirmiş olur-lar. Xəstəliklər çox vaxt hava mühitinin pozulması ilə də özünü göstərə bilir. Məsələn iş yerində havanın hərarətinin sürətinin, rütubətinin tez-tez dəyişməsi, mühitin tozlan-ması və s. bu kimi amillər orqanizmə uzun müddət təsir etdikdə peşə xəstəlikləri törə-dir. Bunun nəticəsində fəhlə iş qabiliyyətini itirmiş olur. Ona görədə istehsalatda xəs-təlik törədən amillər həmişə normada saxlanılmalıdır. Normal iş şəraitində insan or-qanizmdə sabit istilik mübadiləsi gedir və bu halda bədənin temperaturu bir səviy-yədə qalır. Orqanizmdəki intensiv oksidləşmə proseslərindən xeyli istilik ayrılması ilə əlaqədar olaraq ağır fiziki iş zamanı temperaturun yüksəlməsi və rütubətin çoxal-ması nəticəsində orqanizmin normal istilik tənzimi pozulur.
Mühitin temperaturu yüksək olduqda qan damarları genişlənir və bədənin səthinə paylanan qanın miqdarı artır. Bu zaman bədən səthinin istilik verməsi artır və orqanizmlər ifrazına sərf etdiyi istilik itkisi hesabına soyuyur. Bundan başqa iş yerindənki havanın hərəkəti sürəti də orqanizmdə istiliyin tənzim olunmasına təsir göstərir. İş yerinin havası çox qızdıqda, onun həcm çəkisi azalır, yuxarı zonaya və ya xaricə havanın hərəkət etmə sürəti isə bir o qədər artmış olur. Havanın hərəkət sürəti 3 m/san-dən artıq olduqda soyuğun pis təsiri hiss olunur və soyuq dəymə xəstəliyinə səbəb olan hava cərəyanı əmələ gəlir.
Havanın yüksək hərarəti və rütubətli olması ürək-damar sisteminə və tənəffüs orqanlarına pis təsir göstərir, bunun nəticəsində nəbz tez-tez burur, qan təzyiqi artır və qan dövranı pozulur. Belə əlverişsiz şərait uzun müddət davam etdikdə baş ağrısı, ümumi zəiflik, ayaqlarda ağrı, bəzən ürək bulanma, qusma yaranır. Həddən artıq bədənin qızması nəticəsində isə qəflətən ürək getmə müşahidə edilir.
Hərarətin aşağı, nisbi rütubəti isə yüksək olan böyük sürətli havada bədənin temperaturu aşağı düşə bilir ki, buda orqanizmdə ümumi zəiflik yarada bilər. Orqanizmin soyuması zamanı yuxarı tənəffüs yollarının ağ ciyərin xəstələnməsi və əzələ revmatizmin inkişafı üçün əlverişli şərait yaranır, açıq havada işləyən zaman bədən həddən artıq soyuduqda isə donma halları baş verir. İstehsalat sahələrində toplanan tozlar orqanizmə olduqca pis təsir göstərərək nəinki bir sıra xəstəliklərin törənməsinə, həmin istehsal edilən məmulatın keyfiyyətinə, avadanlığın vaxtından qabaq sıradan çıxmasına bəzi hallarda isə partlayış baş verməsinə səbəb olur. İstehsalatda toplanan tozun təsirindən çox vaxt fəhlələr vərəm və başqa xəstəliklərə tutulur. Toz nəinki fəhlənin tənəffüs yollarının tutulmasına səbəb olur, hətta gözə, buruna, qulağa və dişlərədə çox pis təsir edir və bəzi hallarda dəri xəstəlikləri əmələ gətirir.
İş yerlərində bir sıra zərərli maddələrin qarışıqlarının DÜİST 12.1.005-76- ƏTSS-ə müvafiq olaraq buraxıla bilən normaların aşağıda göstərilmişdir.
|
Maddələrin adı
|
Qarışıqların bura-xıla bilən norması mq/m3
|
Ammonyak
Aseton
Benzin buxarı
Heksoxloran
Qurğusunun və onun birl
Kükürd turşusu
Tütün tozu
Xlor
Çay tozu
Taxıl tozu
Asbest tozu
Gil, sement tozu
DDT
Kömür tozu
Karbon qazı
Metil spirti
|
20
200
100
0,1
0,01
1
3
4
3
4
2
6
0,1
10
20
50
|
İşçilərin əmək qabiliyyətinin daima normada olmasına nail olmaq üçün havanın meteoroloji tərkibini aşağıdakı normalarda saxlamaq lazımdır.Yüngül iş şəraitində havanın temperaturası 18-220S, ağır iş şəraitində 14-160S olmalıdır. Havanın nisbi nəmliyi 40-60%-dən (heyvandarlıq fermasında isə 75%-dən, temperatur 10-120S az olmamalıdır) çox olmamalıdır.
Hava axının sürəti yaşayış binalarında 0,1÷0,3 m/san. İstehsalat binalarında isə 0,5-1 m/san-dən artıq olmamalıdır.
Havada zərərsiz tozların miqdarı hər kub metr havada 10 mq, zərərli tozların miqdarı isə 2 mq-dan artıq olmamalıdır.
|
