Bajardi: Mamasoatov. S. Tekshirdi: Akbarova. M

Muhhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti Rasdio va Mobil a’loqa fakulteti 2 bosqich 832-21 guruh talabasi Mamasoatov Samandarning “Halqasimon bog’langan ro’yxatlar” mavzusiga tayyorlagan mustaqil ishi

Bajardi:Mamasoatov.S.

Tekshirdi:Akbarova.M.

Ma’ruza rejasi

1. Moddiy nuqtaning aylanma harakati.

2. Moddiy nuqtaning egri chiziqli harakatidagi tangensial, normal va toʻla tezlanishlar.

3. Aylana boʻylab harakatda burilish burchagi, burchak tezlik va burchak tezlanish.

4. Aylanma va ilgarilanma harakatning kinematik xarakteristikalari orasidagi bogʻlanishlar.

5. Xulosa.

6. Foydalanilgan adabiyotlar.

Aylanma harakat.

• Aylanma harakat deb shunday harakatga aytiladiki bunda qattiq jismning barcha nuqtalari, markazlari bir to`g`ri chiziqda yotadigan aylanalarni bo`ylab harakatlanadi. Aylanma harakatda burchakli tezlik va burchakli tezlanish kattaliklari bilan harakterlanadi.

Tangensial tezlanish.

- tangensial tashkil etuvchisi – trayektoriyaning urinmasiga yo‘nalgan bo‘lib tezlik yo‘nalishiga mos keladi va tezlikni miqdor jihatidan o‘zgarishi hisobiga paydo bo‘ladi.

Normal tezlanish.

- normal tashkil etuvchisi trayektoriya egriligi markaziga yo‘nalgan bo‘lib markazga intilma tezlanish hisoblanadi va tezlikning yo‘nalishi o‘zgarishi hisobiga paydo bo‘ladi.

Egri chiziqli harakat

Egri chiziqli harakat

O‘rtacha tezlik quyidagicha ifodalanadi:

Bu tezlik vektor kattalikdir, uning yo‘nalishi MM1 xorda yoki kesma yo‘nalishi bilan mos tushadi. O‘rtacha tezlikning t vaqtni nolga intilishida olgan chegaraviy qiymati radius – vektordan vaqt bo‘yicha olingan hosilaga teng bo‘ladi:

Bu yerda moddiy nuqtaning egri chiziqli harakatidagi oniy tezligidir. Oniy tezlik yo‘nalishi harakatlanayotgan moddiy nuqta trayektoriyasiga urinma yo‘nalishda bo‘ladi. Oniy tezlik belgilangan t vaqtga tegishli M nuqtada egri chiziqqa urinma bo‘ladi. Tezlanish esa, tezlik vektoridan vaqt bo‘yicha olingan hosilaga teng

Burilish burchagi.

Burchakli tezlik

-burchakdan vaqt bo‘yicha olingan birinchi tartibli hosilaga teng vektor kattalikdir

Burchakli tezlanish

• burchakli tezlikdan vaqt bo‘yicha olingan birinchi tartibli hosilaga teng vektor kattalikdir

Burchakli tezlanish

 vektor aylanish o‘qi bo‘ylab  burchak tezlik vektori o‘sishi tomon yo‘nalgan:

• tezlanuvchan aylanishda  vektor  vektor yo‘nalishiga mos tushadi;
• sekinlanuvchan aylanishda burchakli tezlanish vektori  vektor yo‘nalishiga teskari yo‘nalgandir.

Chiziqli tezlik

• Nuqtaning aylana bo‘ylab chiziqli tezligi burchak tezlik va trayektoriya radiusi bilan quyidagi o‘zaro nisbat orqali bog‘langan
• Aylana bo‘ylab harakatdagi chiziqli va burchak tezlik ifodasini vektor ko‘rinishda quyidagi vektor ko‘paytma ko‘rinishda ifodalash mumkin:

Chiziqli tezlik moduli

Tekis aylanma harakat

• Agar burchak tezlik  o‘zgarmas bo‘lsa, aylana bo‘ylab harakat tekis aylanma harakat deb ataladi. Bir marta to‘liq aylanishga ketgan vaqt Т aylanish davri deb hisoblanadi

demak,

Tekis aylanma harakatda chiziqli

tezlik va tezlanish bir-biriga

perpendikulyar bo‘ladi.

Xulosa.

O’zgarmas 0X o’qi bilan 0M radius - vektor orasidagi burchakdan vaqt bo’yicha olingan birinchi tartibli hosila burchak tezlikdeb ataladi.

O’zgarmas 0X o’qi bilan 0M radius - vektor orasidagi burchakdan vaqt bo’yicha olingan birinchi tartibli hosila burchak tezlikdeb ataladi.

Agar burchak tezlik  o’zgarmas bo’lsa, aylana bo’ylab harakat tekis aylanma harakat deb ataladi. Moddiy nuqta bir marta to’liq aylanishda =2 burchakkaburiladi. 2burchakka burilishga ketgan vaqt T aylanish davri deb ataladi.

Xulosa qilib aytganda , ushbu topshiriqda moddiy n uqtaning aylanma harakati, egri chiziqli harakatda tezlik va tezlanish, tezlanish turlari, burchakli va chiziqli burchaklar va ular o’rtasidagi bog’lanishlar haqida malumotga ega boldik.

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. К.П.Абдурахманов, Ў.Эгамов “Физика”. Дарслик. Тошкент. “Aлоқачи нашриёти”.

2. Q.P.Abduraxmanov, O’.Egamov. “FIZIKA”. Darslik.

3. “Umumiy fizika fani bo‘yicha taqdimot multimediali ma’ruzalar to‘plami”. Elektron o‘quv qo‘llanma.

4. “Fizika-1 kursi bo‘yicha taqdimot multimediali ma’ruzalar to‘plami”. Elektron o‘quv qo‘llanma.