CHET TILINI OʼQITISHDА OLIY MАKTАB OʼQITUVCHISINING INNOVАTSION FАOLIYATI
Hozirgi davr ta`lim taraqqiyoti yangi yo`nalish - innovatsion pedagogikani maydonga olib chiqdi. “Innovatsion pedagogika “ termini va unga xos bo`lgan tadqiqotlar Garbiy Evropa va AQShda 60-yillarda paydo bo`ldi. Innavatsion faoliyat F.N.Gonobolin, S.M.Godnin, V.A. KanKalik, Dj.Basset, X.Barnet, A.I. Shcherbakov ishlarida tadqiq etilgan. Bu tadqiqoylarda innovatsion faoliyat amaliyoti va ilg`or pedagogik tajribalarni tajribalarni keng yoyish nuqtai nazaridan yoritilgan. Yangilik kiritishning sotsial-psixologik aspecti amerikalik innovatik E.Rodjers tomonidan ishlab chiqilgan. U yangilik kiritish jarayoni qatnashchilarining toifalai tasnifini,uning yangilikka bo`lgan munosabatini,uni idrok etishga shayligini tadqiq etadi. Oliy makyab o`qituvchisining innovatsion faoliyati, oily maktab ta`limotining bosh muammolaridan biridir. Innovatsiya (inglizcha innovation) - yangilik kiritish, yangilikdir. Innovatsiya deganda ma`lum ijtimoiy birlikka - tashkilot, aholi, jamiyat, guruhga nisbatan turg`un unsurlarni kiritib boruvchi maqsadga muvofiq o`zgarishlar tushuniladi. Bu innovator faoliyatidir. Tadqiqotchilar innovatsion jarayolar tarkibiy qismlarini o`rganisning ikki yondashuvini ajratdilar: yangilikning individual mikrosathi va alohida-alohida kiritilgan yangiliklarni o`zaro ta`siri mikrosathi. Birinchi yondashuvda hayotga joriy etilgan qandaydir yangi g`oya o`rganiladi. Ikkinchi yondashuvda alohida-alohida kiritilgan yangiliklarning o`zaro ta`siri, ularning birligi, raqobat va oqibat,natijada birining o`rnini ikkinchisi egallashidir. Olimlar innovatsion jarayon mikrotuzilmasini tahlil qilishda hayotning davriyligi konsepsiyasini farqlaydilar.
Bu konsepsiya yangilik kiritishga nisbatan o`lchanadigan jarayon ekanligidan kelib chiqadi. Yangilik kiritish ham ichki mantiq, ham vaqtga nisbatan qonuniy rivojlangan va uning atrof muhitga o`zaro ta`sirini ifodalaydigan dinamik tizimdir. Innavatsion jarayon tuzilmasning uch bloki farqlanadi. 68 1. yangini ajratish bloki.Bunda pedagogic yangiliknink tasnifi,yangini yaratish shartsharoiti,yangining me`yorlari,yangining uni o`zlashtirish va foydalanishga tayorligi, an`ana va novatorlik bosqichlari kiradi. 2. yangini idrok qilish,o`zlashtirish va baholash bloki.Bunda yangini baholash va uni o`zlashtirish jarayonlarining rang- barangligi, konservatatorlik va novatorlik, innovatsiya muhiti, o`qituvchini yangini idrok etish va baholashga tayorligi. 3. yangidan foydalanish va uni joriy etish bloki, ya`ni yangini tadbiq etish, foydalanish va keng joriy etish qonuniyatlari va turlaridir. Innovatsiya jarayoninig quyidagi tuzilmasi mavjud:
faoliyat tuzilmasi -motiv- maqsad- vazifa - mazmun -shakl- metodlar- metodika komponentlari yigindisi;
subyektiv tuzilma -innovatsion faoliyat subyektlarining xalqaro, mintaqaviy,tuman shahar va boshqa sathlari;
sathiy tuzilma -innovatsion faoliyat subyektlarining halqaro, mintaqaviy, tuman, shahar va boshqa sathlari;
mazmun tuzilmasi- o`quv tarbiyaviy ishlar, boshqaruvda yangilikning paydo bolishi, ishab chiqilishi va o`zlashtirilishi. Innovatsiya jarayoni tarkibiy tuzilmalar va qonuniyatlarni qamrab olgan tizimdan iboratdir. Chet tilini o`qtishda oliy maktab o`qituvchisining yaratuvchanlik jarayoni va ijodiy faoliyati muhim o`rin tutadi. Yuksak professionalizmga erishishning omillari sifatida quyidagilar ko`rsatiladi:
iste`dod nishonalari;
uquvlilik;
qobiliyayat;
iste`dod;
oila tarbiyasi sharoiti;
o`quv yurti;
oz hatti-harakati;
fikrning ravonligi;
farazlar yaratish qobiliyati;
qiziquvchanlik.
Oliy maktab o`qituvchisida quyidagi faoliyatlar bo`lishi lozim. Tashkilotchilik faoliyati. Bundaay faoliyat ilmiy izlanish va o`quv-tarbiya jarayonini aniq rejalashtirish va tashkil etish malakasida ko`rinadi.Bu o`qituvchi, talaba va boshqa olimlarning o`zaro aloqador faoliyatidir.Tashkilotchilik faoliyatining asosiy vazifasi shu faoliyat ishtirokchilarining xatti-xarakatlarini integrasiyalashdir. Ilmiy-bilish faoliyati. Bu faoliyat atrof-olamni va o`zini chuqur va har tomonlama bilish malakasida namoyon ko`rinadi.O`qituvchi o`z tadqiqotlari, talabalar va aspirantlarning ilmiy faoliyati jarayoni va natijalarini tahlil qiladi.
Kommunikativlik faoliyati Bu faoliyat safdoshlari va talabalar bilan maqbul o`zaro aloqalarni belgilash malakasini ko`zda tutadi. Kommunikativlik faoliyati asosida o`qituvchining o`z-o`zini boshqarish qobiliyati yotadi. Chet tilini o`qitishda o`qitishda o`qituvchi avvalambor talabaganing bilim saviyasini inobatga olishi lozimdir. Chunki har bir talaba o`rta maktabda chet tili bo`yicha ma`lum bir bilim va ko`nikma hosil qiladi, oliy maktabda esa chet tilini o`qitish nisbatan murakkab va chuqurroqdir. O`qituvchi chet tilini o`qitayotganda, talabaga tilga nisbatan qiziqish uygota olish mahorati bo`lishi kerak.
Chet tili o`qitilayoganda, nafaqat ma`lum bir tilni o`zini(fonetika, grammatika, leksika, struktura) balki talabani o`sha til bilan bogliq bo`lgan mamlakatning tarixi, urf-odatlari, 69 madaniyati, an`analari bilan tanishtirish lozim. Dars jarayonida mavzuga oid k`orgazmali qurollardan, har bir talaba uchun alohida tayorlangan kartochkalardan, test savollaridan, lingafon xonalaridan foydalnish, sof chet tilida, tarjima qilinmagan filmlarni k`osatish, talaba uchun ma`lum bir tilni o`zlashtirish y`ollarini osonlashtiradi Chet tili o`qituvchilariga ruhshnoslik uslubiyatiga oid fanlarni o`rganish, ularning fikralishini yanada boyitadi. Hozirgi kunda oliy maktab o`qituvchisining o`qitish mahoratini oshirish maqsadida ularning malakasini osdirisdga katta e`tabor berilayapti. Chet tili o`qtuvchisining falsafiy dunyoqarashi keng b`olishi kerak, shundagina u keng fikrli va mulohozali pedagog bo`la oladi. Vaholanki o`qituvchilik juda murakkab kasbdir,u qobiliyatli ijodkor b`olishni, izlanuvchanlikni, yangilik yaratishni talab qiladi. Qobiliyatli o`qituvchi talabalarning bilim va kamolot darajasini inobatga oladi.
O`qituvchida kuzatuvchanlik qobiliyati kuchli bo`lishi, talabaning ruhiyati oq`ituvchining ichki dunyosida kecha olishi zarur.O`z fikrlari va tuygularini aniq va ravshan ifodalashi kerak. Milliy ma`daniyat va umuminsoniy qadriyatlarni, dunyoviy ilmlarni mukammal egalagan, o`z ixtisosligiga doir bilim va malakaga ega bo`lgan oliy maktab o`qituvchisi fanda yangilik kirita oladi va o`z kasbining haqiqiy egasi hisoblanadi.
Adabiyotlar
1. Pedagogic texnologiyalar va pedagogik mahorat. N.N.Azizxo`jayeva. Toshkent 2006.
2. Дидактические основы активного обучения управленчиским дисциплинам. Ташкент 1994.
|
