• EVOLYUSIYANING ASOSIY YO‘NALISHLARI mavzusidagi OCHIQ MA’RUZA MASHG‘ULOTI ISHLANMASI
  • Ochiq dars o’tkaziladigan sana
  • Darsning ta’minlanishi
  • Evolyusiyaning asosiy yo‘nalishlari mavzusidagi




    Download 311.37 Kb.
    Pdf ko'rish
    bet1/9
    Sana10.05.2023
    Hajmi311.37 Kb.
    #58216
      1   2   3   4   5   6   7   8   9
    Bog'liq
    \'Ochiq dars ishlanma-29.10.2019
    1, PIRLS, 2-lab, Aniq integralning tatbiqlari Reja, Hosilani tasviri va tasvirning hosilasi, 1-2-3 amaliy ishlar yuklash, 2- ON mustaqil ish mavzulari, elektron-hukumat-va-imzo, 5.1-blok, iqtisodiy talimot, Hayot falyati xavfsizligi fanidan amaliy topshiriqlar, 5-sinf, 121212, Ochiq neft va gaz favvoralarini oldini


     
    О‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA О‘RTA
    MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
    GENETIKA VA EVOLYUSION TA’LIMOT 
     
    FANIDAN 
    AZIMOV IBROHIM TOSHPО‘LATOVICHNING 
    EVOLYUSIYANING ASOSIY YO‘NALISHLARI
     
     
    mavzusidagi 
    OCHIQ MA’RUZA MASHG‘ULOTI
    ISHLANMASI 
     
     

    Toshkent-2019 


    Mavzu: « 
    Evolyution asosiy yo’nalishlari
    »
    Ochiq dars o’tkaziladigan sana: 29-oktyabr 2019 yil. 
    Dars turi: amaliy 
    Vaqti: soat 13
    50
    Mashg’ulot o’tkaziladigan auditoriya: 3-14 
    Guruh: Biologiya o’qitish metodikasi 401 guruh 
    Talabalar soni: 24 nafar 
    Darsning maqsadi: 1) O’quv mashg’ulotining maqsadi: talabalarda 
    Evolyutsion 
    asosiy yo’nalishlari
    to’g’risida tushuncha hosil qilish.
    2) Mavzuni innovatsion texnologiya usullarini qo’llagan holda yoritish. 
    oshirish. 
    Darsning ta’minlanishi: Tarqatma materiallar, kampyuter, payektop, kartochkalar va 
    boshqalar. 
    Amaliy mashg’ulotning texnologik xaritasi 
    Bosqichlar 
    Vaqti 
    Faoliyat mazmuni 
    O’qituvchi 
    Talaba 
    1- bosqich 
    Kirish 
    (5 minut) 
    1.1.O’quv mashg’ulotining mavzusi, 
    maqsadi, rejalashtirilgan natijasi va uni 
    o’tkazish rejasini aytadi. 
    1.2. 
    Mashg’ulot 
    munozara 
    ko’rinishida o’tishini aytadi 
    1.1. Diqqat bilan tinglaydi va 
    yozib oladi 
    2-bosqich 
    Bilimlarni 
    faollashtirish 
    (10 minut) 
    2.1. Mavzu bo’yicha qisqa savol javob 
    o’tkaziladi.
    2.1. Birma-bir doskaga chiqib, 
    o’z fikrlarini yozadilar
    3-bosqich 
    Asosiy 
    (55 minut) 
    3.1. Talabalarni 3 guruhga ajratadi va 
    har bir guruhga alohida mavzuchalar 
    tarqatadi. 
    Vazifani 
    bajarishda 
    qo’shimcha material va adabiyotlardan 
    foydalanish mumkinligini aytib o’tadi 
    3.2. 
    Mavzu 
    qay 
    darajada 
    o’zlashtirilganligi: blits savollar,
    blits-o’yin va klaster usuli orqali 
    nazorat qilinadi.
    3.3. 
    Prezintatsiyalarni 
    taqdim 
    etishlarini taklif etadi va munozarani 
    shakllantiradi.
    3.1. Mayda guruhlar bilan 
    ishlashga o’rganadilar. 
    3.2. O’z olgan bilimlarini 
    mustahkamlaydilar va bilish 
    darajalarini 
    aniqlashni 
    o’rganadilar. 
    3.3. Taqdimot va munozarani 
    o’rganib, kerakli joylarini 
    yozib oladilar. 
    4-bosqich 
    Yakuniy
    (10 minut) 
    4.1. Ishga yakun yasaydi va talabalarni 
    baholash maqsadida blits-o’yin va 
    klaster usulini qo’llaydi.
    4.2. Mustaqil ish uchun vazifa beradi: 
    4.1. 
    Tinglaydilar, 
    test 
    yechadilar, va savol beradilar 
    4.2. Qo’shimcha adabiyotlar 
    bo’yicha ma'lumot berishni 


    yangi 
    mavzuga 
    oid 
    materiallar 
    to’plash.
    so’raydi
    Organik olamning tarixiy taraqqiyoti bilan tanishilsa, organizmlar oddiydan murakkabga, 
    takomillashmagan formalardan takomillashgan formalarga tomon rivojlanganligi namoyon 
    bo`ladi. Bu ayniqsa, paleontologiya dalillarini tahlil qilganda ko`zga yaqqol tashlanadi.  
    Odatda, organizmlarning oddiydan murakkabga tomon rivojlanishi progress termini bilan 
    ifodalanadi. Biroq progress tushunchasi uning tub mohiyatini ochib bermaydi. Umuman, 
    organizmlarning tuzilish darajasini ifodalovchi mezonlar hali yaxshi ishlab chiqilmagan. 
    Masalan, to`rt oyoqli sudralib yuruvchilardan ilonlarning kelib chiqishini progress yoki regress 
    deb hisoblash mumkinmi? Shunga ko`ra, «progress» muammosi Darvin uchun juda murakkab, 
    organizmlarning tuzilish darajasi haqidagi mulohazalar esa nisbatan, chalkash bo`lib tuyulgan. 
    Shuning uchun u o`z asarlarida juda «takomillashgan mavjudotlar» iborasini ishlatmaslikka 
    harakat qilgan. Chunki ko`p hollarda organizmlar biror qismining progressiv o`zgarishi boshqa 
    qismining regressiv o`zgarishi bilan uzviy bog`liq. Bu esa progress mezonlari haqidagi masalaning 
    murakkabligiga sabab bo`ladi. Progress haqidagi tushunchaga dastlab Darvin ilmiy tomondan 
    yondashgan olimdir. U progressiv rivojlanishning asosiy omillaridan biri tabiiy tanlanish bo`lib 
    u ma’lum muhit sharoitida organizmlarning takomillashuviga sababchi, deydi. Darvin fikricha, 
    organizmlarning raqobat qilish qobiliyati turli organlarining differensiyalanish va ixtisoslashish 
    darajasi progress mezonlaridan biri hisoblanadi. Lekin bu mezonlar progress tushunchasi uchun 
    yetarli emas. Ular progressiv evolyutsiyadagi qarama-qarshiliklarni ifodalay olmaydi. 
    Biror organ tuzilishining murakkablashuvi darajasi evolyutsion progressni aniqlash uchun 
    ishonchsiz mezon hisoblanadi. Ba’zi bir boshoyoqli mollyuskalar ko`zining tuzilishi sut 
    emizuvchilar ko`zining tuzilishiga nisbatan anchagina murakkab. Lekin boshoyoqli 
    mollyuskalar sut emizuvchilarga qaraganda yuksalgan deb aytib bo`lmaydi. Organizm 
    guruhlarining tuzilishi «yuqori» darajada ekanligini aniqlash uchun, uning to`plagan axborot 
    zahira hajmi, ontogenezning avtonomizatsiyasi, individlarining yashab qolishi, umumiy 
    aktivligining ortishi diqqat markazida turmog`i kerakligidan dalolat beradi. 
    Organik olamda progressiv rivojlanishning har xil shakllari mavjud. Ularga cheklanmagan 
    biologik, morfologik-fiziologik progresslar kiradi. Prokariotlardan tortib bir qancha 
    evolyutsion jarayonlar tufayli sut emizuvchilar va nihoyat odamzotning kelib chiqqanligi 
    cheklanmagan progressga misol bo`ladi. Albatta bu tarixiy rivojlanish bir qancha organik 
    formalarning paydo bo`lishi, almashinuvi orqali amalga oshgan. Materiya harakat formasining 
    bunday yuqori bosqichga o`tishi tirik tabiat rivojlanishining birgina shoxobchasida ro`y bergan. 
    Organik olam tarixiy rivojlanishining boshqa shoxobchalari esa rivojlanishning u yoki bu 
    darajasida to`xtab qolgan. Ma’lumki, eralardan eralarga, davrlardan davrlarga o`tgan sari 
    organik olamning xilma-xilligi orta borgan. Bu esa organizm guruhlari yashayotgan biotik
    muhitning murakkablashuviga sabab bo`lgan. Bunday o`zgargan sharoitda yashashga 
    moslashgan organizmlar paydo bo`lar ekan, ular avvalo kam sonda, ko`zga tashlanmaydigan 
    holatda bo`lib, keyinchalik son jihatdan ko`payib, xukmron holatga o`tgan. Xuddi shunday 
    holatni silur davrida jag`sizlar, devonda baliqlar, karbonda suvda va quruqda yashovchilar, 
    Permda sudralib yuruvchilar, mezozoy va kaynozoyda sut emizuvchilar sinfiga mansub
    bo`lgan hayvonlarda ko`rish mumkin. Yangi paydo bo`lgan organizm guruhlari biosferada
    hukmron holatni egallashi uchun ular shu yerdagi mavjud turlar bilan raqobatda bo`lishi va 
    ularga nisbatan bir qancha afzalliklarga ega bo`lishi kerak edi. U yoki bu hayvon, o`simlik 
    guruhlari cheklanmagan progress asosida rivojlanishi uchun asosiy to`siq tor doiradagi 
    ixtisoslashishdir. Tarixiy rivojlanish-da organizmlarda tor doiradagi ixtisoslashishning tarkib 
    topmasligi uchun yashash muhiti tez-tez o`zgarib turishi kerak. Bunday sharoitda yashagan 
    organizmlarda tor doirada ixtisoslashish amalga oshmagan va ular har gal o`zgargan yashash 
    sharoitiga tuzilishining murakkablashuvi bilan javob qaytar-gan, oqibatda ular


    evolyutsiyasida cheklanmagan progress muntazam ravishda amalga osha borgan. 
    Cheklanmagan progress organizmlar tuzilishining takomillashuvi bilan bir qatorda
    populyatsiya tarkibining o`zgarishiga ham sabab bo`lgan. Bir hujayrali organizmlar 
    populyatsiyasida individlar orasidagi munosabat juda sust, har bir organizm mustaqil 
    ravishda muhitning o`zgarishiga javob beradi. Poda yoki gala bo`lib yashovchi, tuzilishi 
    murakkab bo`lgan hayvonlar populyatsiyasida esa har bir individning muhit o`zgarishiga 
    javob reaksiyasi har xildir. Ularning ba’zilari muhitga bevosita emas, balki bilvosita bog`liq 
    bo`ladi. Yosh organizmlar oziq topishda, dushmandan himoyalanishda bevosita ishtirok 
    etmasligi shular jumlasidandir. Populyatsiyada ro`y bergan bunday o`zgarish individni 
    muhitning tobeligidan, tasodifiy noqulay sharoitdan himoya qilishga qaratilgan. Organik olam-
    dagi progress muammosi birinchi marta Seversov tomonidan mukammal o`rganilgan. U 
    evolyutsion nazariya uchun eng qiyin bo`lgan: «Nima uchun hozirgi vaqtda tuzilishi juda 
    murakkab bo`lgan hayvonlar va o`simliklar bilan bir qatorda, juda qadim zamonda paydo 
    bo`lgan tuzilishi oddiy organizmlar (bakteriyalar, sodda organizmlar) mavjud? Nima sababdan 
    ayrim organizmlar tarixiy rivojlanishda takomillashib ketgan-u, boshqalari esa sodda tuzilishini 
    saqlab qolgan?» degan muammolarni hal etishni o`z oldiga maqsad qilib qo`ydi. 
    Yuqoridagi masalalarni hal qilishda, avvalo, evolyutsiya jarayonida ro`y beradigan biologik 
    progress va morfologik-fiziologik progress tushunchalari farqlanishi zarurligini ta’kidladi. 
    Biologik progress deganda, Seversov turning avj olib rivojlanishini, keng tarqalishini, ravnaq 
    topishini tushungan, ya’ni: 1) turga mansub individlar soni ortadi; 2) natijada tur keng 
    tarqalib, yangi areallarni ishg`ol qiladi; uning areali kengayadi; 3) yangi sistematik guruhlar 
    paydo buladi va intensiv divergensiya ro`y beradi. Hozirgi vaqtdagi gulli o`simliklar, suyakli 
    baliqlar, qushlar va sut emizuvchilar biologik progressga misol bo`ladi. 

    Download 311.37 Kb.
      1   2   3   4   5   6   7   8   9




    Download 311.37 Kb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Evolyusiyaning asosiy yo‘nalishlari mavzusidagi

    Download 311.37 Kb.
    Pdf ko'rish