1
Mavzu: Oqsillardagi barqarorlik va aylanish (Folding).
Reja:
I KIRISH
II Asosiy qism
1.1. Oqsillardagi barqarorlik va aylanish
1.2. C-terminal aminokislotalarni tahlil qilish. Folding degradatsiyasi
1.3. Peptid bo'laklariga hazm qilish. Foldin g sekvensori.
1.4. DNK / RNK sekanslaridan bashorat qilish.
III Xulosa va tavsiyalar
IV Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
2
MUNDARIJA
I KIRISH..................................................................................................................3
II Asosiy qism…………………………………………………………...................8
1.1. Oqsillardagi barqarorlik va aylanish ..............................................................8
1.2. C-terminal aminokislotalarni tahlil qilish. Folding degradatsiyasi ....……..13
1.3. Peptid bo'laklariga hazm qilish. Folding sekvensori. ...................................16
1.4. DNK / RNK sekanslaridan bashorat qilish………………………………...20
III Xulosa va tavsiyalar………………………………………………………….24
IV Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati……………………………………...….26
3
KIRISH.
Bugungi kunda sanoatning yuqori suratlar bilan takomillashuvi ishlab
chiqarish texnologiyalarini rivojlantirish bilan birga radiatsiya nurlarining
ko’payishi turli kasalliklar ehtimolining ortishiga ham olib kelmoqda .Ayniqsa bu
kasalliklarni mutatsiyaga uchrab turli organizmlarda turlicha kechishi
kuzatilmoqda.
Shu bois bu muammoni hal qilish uchun mutatsion jarayonlarni,ularni kelib chiqish
sabablarini o’rganish muhim ahamiyat kasb etib kelmoqda.
Bugungi kunda biz talaba yoshlarning oldimizda turgan asosiy vazifalardan biri
yuqori malakali kadrlar bo’lib yetishish,shuningdek kasbimizni puxta
egallash,chuqur bilimga ega bo’lish va bu asosida fan rivojiga munosib hissa
qo’shishdir.Biologiyaning yangi yo’nalishi hisoblangan “Genetika “ning yuqori
suratlar bilan rivojlanayotganligi ham mutatsion kasalliklarni oldini olish va
davolash uchun bugungi kunda dasturi amal bo’lib xizmat qilib kelmoqda.
Asosiy maqsadimiz vatanimiz taraqiyoti va xalqimiz farovonligi ni yanada
yuksaltirishdir.Biz hayotda o’zini to’la oqlagan “Islohot- islohot uchun emas,
avvalo inson uchun “degan tamoildan kelib chiqqan holda, ijtimoiy sohadagi
islohotlarni, xalqimizning hayot darajasi va sifatini yuksaltirish yo’lini davom
ettiramiz . Mustaqil vatanimizda ilm-fan yo’lida xzmat qilish har birimizning
burchimizdir. O`zbеkiston Rеspublikasining “Ta’lim to`g`risida” gi Qonuni va
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” yuksak umumiy madaniyatga, kasb–hunar
ko`nikmalariga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, mantiqiy mushohada qilish hamda
ijtimoiy hayotdagi muammolarning oqilona еchimlarini topish mahoratiga ega
bo`lgan, istiqbol vazifalarini odilona baholay oladigan kadrlar yangi avlodini
shakllantirish, shuningdеk, har tomonlama barkamol, ta’lim va kasb–hunar
dasturlarini ongli ravishda mukammal o`zlashtirgan, mas’uliyatli fuqarolarni
tarbiyalashni nazarda tutgan pеdagogik g`oyani ilgari suradi.
Istiqlol tufayli o`zining mustaqil taraqqiyot yo`lidan borayotgan jamiyatimiz
kun sayin dеmokratlashib, davlat, jamiyat va shaxs munosabatlari tobora ko`proq
4
mantiqiy mushohada qilish tamoyillariga asoslanmoqda. Ta’lim tizimi oldidagi
davlat buyurtmasi O`zbеkiston Rеspublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning
asosiy g`oyalarida o`z aksini topgan.
"Biotexnologiya" atamasi birinchi marta 1917 yilda venger muhandisi Karl
Ereki tomonidan shakar lavlagi ozuqa sifatida ishlatilgan cho'chqalarni katta boqish
jarayonini tavsiflash uchun ishlatilgan. Erekining ta'rifiga ko'ra, biotexnologiya
"tirik organizmlar yordamida xom ashyodan ma'lum mahsulotlar ishlab
chiqariladigan barcha turdagi ishlar" dir.
Hozirgi vaqtda "Biotexnologiya" umuman olganda genetik muhandislik va
genetik o'zgargan (o'zgartirilgan) o'simliklar, hayvonlar va mikroorganizmlarni
yaratish va ulardan foydalanishning hujayra usullari va texnologiyalari fani sifatida
ishlab chiqarishni jadallashtirish va yangi turdagi mahsulotlarni olish uchun
ta'riflanadi. turli maqsadlar ... Biroq, olimlar orasida "biotexnologiya"
tushunchasining yagona va aniq ta'rifi mavjud emas. Buni zamonaviy
"biotexnologiya" aniq maqsadlar, vazifalar va o'rganish predmetiga ega bo'lgan
alohida fan emas, balki ko'plab fanlarni - biologik, aniq va boshqalarni birlashtirgan
butun bilim sohasi ekanligi bilan izohlash mumkin.
Tarixiy jihatdan biotexnologiya xamirturush birinchi marta pivo tayyorlashda
va bakteriyalar yogurt tayyorlashda ishlatilgan paytdan boshlangan. Zamonaviy
dunyo global biotexnologiya portlashini boshdan kechirmoqda. Biotexnologiya
tobora ko'proq alohida davlatlar iqtisodiyoti va umuman jahon iqtisodiyoti
rivojlanishining etakchi omiliga aylanib bormoqda.
Biotexnologiyaning o'rganish mavzularini va vazifalarini konkretlashtirish uchun,
ya'ni. biotexnologik jarayonlarni ko'proq ilmiy idrok etish uchun molekulyar
biologiyadan rivojlangan fan sifatida ifodalanishi mumkin bo'lgan "molekulyar
biotexnologiya" ajratiladi - hayot hodisalarini molekulyar darajada o'rganish.
Molekulyar biotexnologiya fan sifatida qirqinchi yillarning boshlarida paydo
bo'lgan va 1953 yildan boshlab, DNKning er-xotin spiralining kimyoviy tuzilishi va
fazoviy tashkil etilishi bo'yicha Jeyms Uotson va Frensis Krik kashf etilganidan
keyin jadal rivojlanib kelmoqda.
5
1953 yilda Uotson va Krik o'sha paytdagi ma'lumotlarga asoslanib, DNKning
tuzilishi - DNK juft spiral shaklida nukleotidlarning polimeri ekanligi va genetik
ma'lumotlarning tashuvchisi ekanligi haqidagi nazariyani shakllantirishdi. Bu
molekulyar biologiyada ajoyib yutuq - biologiyada yangi davrning ochilishi edi.
Keyingi tadqiqotlar ushbu nazariyaning to'g'riligini to'liq tasdiqladi.
Hujayraning bo'linishi paytida replikatsiya - DNK molekulasining ikki baravar
ko'payishi, DNK molekulasidagi ma'lumotlar DNK → RNK → oqsil sxemasi
bo'yicha oqsil sintezi jarayonida amalga oshirilishi aniqlandi. Nuklein kislotalarni
o'rganish usullarining rivojlanishi DNK sekvensiyasini amalga oshirishga imkon
berdi, uning ajoyib yutug'i shundaki, dastlabki natijalar 2000 yilda, odam
genomining dekodlashining yakuniy natijalari 2003 yilda qayd etilgan.
1973 yilda Stenli Koen va Gerbert Boer tomonidan nasldan naslning funktsional
birligini, genni bir organizmdan ikkinchisiga o'tkazish texnologiyasini ishlab
chiqishi molekulyar texnologiya rivojlanishida yangi bosqich bo'ldi. Shu asosda
yangi usullar va texnologiyalar ishlab chiqildi, ularning yordamida genlarni tezda
aniqlash, ajratish va ulardan foydalanish mumkin edi. Olingan natijalar barcha
biologik fanlarning rivojlanishiga katta hissa qo'shdi - rivojlanish biologiyasi,
molekulyar evolyutsiyasi, hujayralar biologiyasi, odam va hayvonlar genetikasi,
biotexnologiya.
Odatda molekulyar biotexnologiyani 4 ta asosiy va bir-biri bilan chambarchas
bog'liq bo'limlarga (yoki yo'nalishlarga) bo'lish mumkin:
1. Genetik muhandislik
2. Uyali aloqa muhandisligi
3. Muhandislik enzimologiyasi
4. Texnik yoki ishlab chiqarish mikrobiologiyasi.
Ushbu yo'nalishlarning har biri o'ziga xos maqsad va vazifalarga ega bo'lgan keng
bilim doirasidir.
Genetik muhandislik - bu maxsus yaratilgan genetik konstruktsiyalar
yordamida genetik ma'lumotni bir organizmdan boshqasiga sun'iy ravishda uzatish
imkonini beradigan usullar to'plami. Genetik muhandislikning asosiy vazifalaridan
6
biri bu kerakli xususiyatlarga ega organizmlarni olishdir. Asosiy yondashuv - bu
irsiy xususiyatlarga ega bo'lgan rekombinat DNK molekulalarining (tanadan
tashqarida) in vitro (tanadan tashqarida) qurilishi; shuning uchun genetik
muhandislik rekombinant DNK texnologiyasi deb ham ataladi.
Uyali muhandislik - bu yangi hujayralarni qurish uchun ishlatiladigan usullar
to'plami. Maxsus tanlangan muhitda hujayralarni kultivatsiya qilish va klonlash,
hujayralarni duragaylash, hujayra yadrolarini transplantatsiyasi va hayotiy
hujayralarni alohida bo'laklardan "demontaj qilish" va "yig'ish" (rekonstruksiya
qilish) uchun boshqa mikrosurgik operatsiyalarni o'z ichiga oladi.
Hujayra muhandisligining boshlanishi somatik hujayralarni duragaylash usuli paydo
bo'lgan 1960 yillarga to'g'ri keladi.
Genetik muhandislik va hujayra muhandisligi molekulyar biotexnologiyaning
asosini tashkil etadi. Ularni bir butunga birlashtirib, hozirgi vaqtda molekulyar
biotexnologiyaning alohida bo'limi - biomuhandislik ajralib turadi.
Muhandislik enzimologiyasi - bu olish uchun usullar tizimini o'z ichiga olgan
biotexnologik fan sohasi,
drenajlash, stabillash va fermentlarni ishlatish.
Muhandislik enzimologiyasining asosiy vazifasi kerakli xususiyatlarga ega bo'lgan
bioorganik katalizatorlarni loyihalashtirish va ular asosida turli xil samarali va
ekologik toza biotexnologik jarayonlar asosida ishlab chiqishdir.
Muhandislik enzimologiyasi sohasidagi amaliy ishlanmalar quyidagi
vazifalarni hal qilish bilan bog'liq:
· Yangi mahsulotni qabul qilish;
· Taniqli mahsulot sifatini oshirish;
· Biotexnologik jarayon samaradorligini oshirish.
Texnik yoki sanoat mikrobiologiyasi - bu sanoat miqyosida foydali
mikroorganizmlarni etishtirish usullarini ishlab chiqadigan biotexnologiyaning bir
bo'limi.Texnik mikrobiologiya ishlab chiqarish jarayonida ishlatiladigan turli xil
amaliy moddalarni olish uchun ishlatiladigan mikroorganizmlarni o'rganadi: oziq-
ovqat mahsulotlari, biologik faol moddalarning dorivor preparatlari (BAS) va
7
boshqalar.
|