Informaciya sisteması haqqında túsinik.
Zamanagóy informaciya texnologiyalarıning qásiyetleri
Informaciya sistemalarınıń támiynatlari hám baylanıs quralları
Informatciya baylanıs sistemaları
Informatsiya termini latınsha “Information” sózinen kelip shıqqan bo'luib, ózbekchada túsindiriw, tanıstırıw, bayanlaw degen mánislerdi ańlatadı.
Óz gezeginde, xabar - informaciya ( informatsiya) ni súwretlew forması bolıp, ol sóylew, tekst, suwret, grafik, keste, videotasvir, dawıs hám Hh. k ko'rinislerda ańlatıladı.
Ulıwma alǵanda, informacion-bul adamlar arasındaǵı, adamlar menen EHM lar oreasidagi, janlı hám jansız tábiyaat arasındaǵı maǵlıwmat almasinuvi bolıp, keń mániste ilimiy túsinik bolıp tabıladı. Informatika bul - insan iskerliginiń bir tarawı bolıp, ol informaciyanı payda etiw, saqlaw hám kompyuter járdeminde onı qayta islew, usınıń menen bir qatarda nátiyjeni ámelde qollanıw ortalıǵı menen óz-ara baylanıslı bolǵan processlerdiń baylanıslılıǵın óz ishine aladı.
“Informatka” sózi daslep, XIX ásirdiń 60 - jıllarında Fransiyada payda boladı. Ol informatsiya hám avtomatıka sózlerin birlestiriwdanb payda bolıp, “maǵlıwmatlardı avtomatikalıq qayta islew” degen mánisti ańlatadı. Anglichan tilinde soylesetuǵın mámleketlerde ol kompyuter páni dep ataladı. Ǵárezsiz fansifatida informatika 40 -jıllar aqırında texnika, biologiya social hám basqa tarawlarda basqalardıń ulıwma prinsplari haqqındaǵı pán- kibernetika páni bazasında payda boldı.
Informatikanıń tiykarǵı waziypası - informaciyalardı qayta islewdiń jańa usılları hám quralların jaratıw hám de olardı ámeliyatda qóllawdan ibarat esaplanadi.
Informatika keń mániste pán, texnika hám islep shıǵarıw, yaǵnıy insan iskerliginiń barlıq tarawlarında informaciyanı kompyuter hám telekomunikatsiyalar járdeminde qayta islew, saqlaw, uzatıw menen baylanıslı bolǵan birden-bir soha bolıp tabıladı.
Informatika baylanisda tap fundamental pánler sıyaqlı kompyuterler texnologiyası bazasınan qálegen obiektlerdi basqarıw processleriniń informaciya támiynatı metodologiyalarini, nátiyjeni ámelde qollanıwiy predmet retinde bolsa insannıń konkret islep shıǵarıw iskerligi sheńberinde informaciya sistemaların jaratıw menen shuǵıllanadı.
Óz gezeginde insannıń qálegen iskerligi sheńberi, usınıń menen birge pánniń hár bir tarmog'I, qale tábiyiy, qale social bolsın, odaǵı informaciya óziniń arnawlı tárepleri menen xarakterlenedi. Mısalı, ekonomikalıq, yuridikalıq iskerlikke hám jurnalistika informaciyaları haqqında aytatuǵın bolsaq, bul sol tarawdıń qániygeleriniń xızmet minnetleri tabıslı orınlawları ushın zárúr bolǵan, mudamiyangilanib turıwshı bilim hám maǵlıwmatlar kompleksi bolıp esaplanadı.
Informaciyanıń eń tiykarǵı túrlerinen biri - ekonomikalıq informaciyalar bolıp tabıladı. Onıń ápiwayı maǵlıwmatlaranfarqli tárepi sonda, ol adamlardıń úlken jámáátleri menen, shólkemler menen kárxana vashu sıyaqlı basqa ekonomikalıq strukturalardaǵı basqarıw processleri menen baylanıslılıǵında bolıp tabıladı.
Ekonomikalıq informacion-bul islep shıǵaratuǵın hám islep shıǵarmaytuǵın tarawlar daǵı, adamlar jámáátindegi social - qitisodiy processlerin sáwlelendiriwshi hám olardı basqarıw ushın xızmet etiwshi maǵlıwmatlar kompleksi bolıp tabıladı.
Kóbinese informaciya ornına berilgenler degen talay parq quiluvchi gáp isletiledi.
Informaciya bul- anıq hám ámelde isletiletuǵın xabar bolıp tabıladı. Berilgenler bolsa xabarlar, baqlawlar nátiyjelerin óz ishine aladı. Qandayda bir zárúriyat boyınsha múmkinshilik tuwılǵanda, mısalı, zat tuwrısındaǵı bilimin asırıw waqtında bul informaciyaǵa aylanadı.
Informaciyanıń ámelge qollanılıwınıń zárúr shárti onıń waqıtındalıǵı hám adekvatlıǵı bolıp tabıladı. Adekvaktlik bul- alınǵan informaciya tiykarında qurılǵan obrazdıń haqıyqıy obiektke qanshellilik sáykesligin beredi hám ol 3 formaǵa paydalanıladı :
Sintaktik adekvatlatlilik- bul informaciyanı uzatıw tezligi anıqligi kodlashtirish sisteması (https://fayllar. org/reja-kodlastırıw -túrleri-malumotlarni-kodlastırıw -extimoli-v2. html), sırtqı tásirinlerdiń bar ekenligi, hám sol sıyaqlı processlerden ibarat ;
Semantik adekvatliligi- uzatılatuǵın informaciyanıń ruwxıy quramı, obiekt obrazına hám real kórinisine sáykes keliwligi esapqa alınadı.
Pragmatik adeklatliligi - alınǵan informaciyanı tiykarǵı basqarılatuǵın process menen sáykes keliwin belgileydi;
Bular jáne de jaqsılaw oyda sawlelendiriwi ushın hayoriy bir mısal alamız, shama menen oylayıq, siz avtomobvil bazarında isleytuǵın firmada menejir bolıp isleysiz hám avtomabil texnikasın kórsetiw etiwshi kórgezbege taklfnoma aldıńiz bul mirátnamada kórgezbe bolatuǵın waqıt, jayı, qatnasıwshılar quramı tuwrısında maǵlıwmatlar b'lishi múmkin. Eger kórgezbe jabılǵanınan keyin bul mirátnamanı alǵanıńızda ol sizge kerek bolmay qolardi. Waqıtında emesligi sebepli odan paydalanıp bolmaydı.
Sintaktik adekvatliligi talapların orınlaw ushın mirátnama blankasi pútkil bolıwı, qattı qaǵazdan tayarlanǵanlıǵı, shirflarning ańsat oqıladılıǵi hám sol sıyaqlılar. Yaǵnıy, bul erda biz tek informaciya uzatıw procesi tuwrısında bas qotiramiz hám ol jaǵdayda ne jazılǵanlıǵı bizni qızıqtirmaydi. Sematik adekvatlıǵı bizdan mirátnama daǵı xabardı haqıyqatqa sáykes keliwin talap etedi. Pavilon nomerleri, ilajdıń bolıw waqtı sáykes keliwi tekseriledi.
Informatikanıń axborotlasqan jámiyettegi ornı.
Házirgi kúnde informaciya hám kompyuter texnologiyaları sóz dizbegileri kúndelik turmısda eń kóp qollanılatuǵın túsinikler dsesak asıra aytqan bolmaymız. Sebebi turmıstıń qaysı salasın almayıq, qanday ámellerdi atqarmaylik, álbette informaciyalar menen jumıs kóremiz. Yaǵnıy informaciyalardan paydalanıw, informaciya almasınıw, olardı uzatıw insan iskerliginiń tiykarǵı negizin quraydı.
Házirgi kúnde informaciya texnologiyasijamiyatning jedel rawajalanishiga tásir etiwshi eń zárúrli omil bolıp tabıladı. Informaciya texnologiyası insaniyat rawajlanıwınıń túrli basqıshlarında da ámeldegi bolǵan bolsa - de, házirgi zaman informaciyalasqan jámiettiiń ayriqsha ózgesheligi sonda, civilizatsiya tariyxında birinshi ret bilimlerge erisiw hám óndiriske sarplanatuǵın ǵárejetlerden ústinlik qılıp atır, yaǵnıy informaciya texnologiyaları ámeldegi jańa texnologiyalar arasında etakchi orındı iyelep atır.
Informaciya texnologiyaları industriyası kompleksin kompyuter, baylanıs sisteması, maǵlıwmatlar bazası, bilimler bazası hám ol menen baylanıslı iskerlik tarawları quraydı. Informaciya texnologiyaları salasında tikkeley islemeytuǵın adamlar da kúndegilik jumısları salasında tikkeley islemeytuǵın adamlar da kúndegilik jumıslarında onıń múmkinshiliklerinen paydalanadı. Informaciya texnologiyaları turmıstıń barlıq tarawlarına brogan tárepke kóbirek sińip barıp, onıń háreketlendiriwshi kúshine aylanıp atır.
Búgingi kúnde informaciya texnologiyasın shártli túrde saqlawshı, ratsionallashtiruvchi, jaratıwshı túrlerge ajratılıwı múmkin. Birinshi túrdegi texnologiyalar miynetti, materiallıq resursların, waqtın tejeydi. Ratsionallashtiruvchi informaciya texnologiyalarına shıptalar buyırtpa qılıw, mıymanxana esap - kitapları sistemaları mısal boladı. Jaratıwshı informaciya texnologiyaları informaciyalardı islep shıǵıs, odan paydalaniletuǵın hám insandı strukturalıq bólim retinde óz ishine alatuǵın sistemalardan ibarat.
Informaciya texnologiyalarınıń hozitgi zaman rawajlanıwı hám de jetiskenlikleri pán hám insan iskerliginiń barlıq tarawların axcborotlashtirish zárúr ekenligin kórsetip atır. Sebebi áyne mine sol zat pútkil jámiettiiń informaciyalashtirilishi ushın tiykar hám zárúrli jay boladı.
Jámiyeti informaciyalastırıw degende, informaciyadan iqtisodni rawajlandırıw (https://fayllar. org/ekonomikanı -nomerlashtirishda-zamanagóy-tarmaq -texnologiyala. html), mámleket pán texnika rawajlanıwın, jámiyeti demokratiyalastırıw hám intellektuallıqlastırıw procesin jedellashtirishni támiyinleytuǵın jámiyet baylıǵı retinde paydalanıw túsiniledi.
Haqıyqattan da, jámiyeti informaciyalastırıw - insannıń ómiriniń barlıq iskerlik tarawılarında intellectual aktivyatning rolin asırıw menen baylanıslı obiektivjarayon esaplanadı.
Jámiyeti informaciyalashtirishrespublkamiz xalqi turmıs dárejesiniń jaqsılanıwına, social mútajliklerdiń qandirilishiga, ekonomikanıń ósiwi hám de pán - mexanika rawajlanıwınıń jedellesiwine xızmet etedi.
Telekommuniktsiya kompyuter tarmaqları hám zamanagóy texnikalıq baylanıs quralları negizinde maǵlıwmatlardı aralıqtan uzatıw.
Informaciya jámiyetiniń materiallıq hám texnologiyalıq negizin kompyuter texnikası hám kompyuter tarmaqları, informaciya texnologiyaları, telekommuniktsiya baylanısları tiykarındaǵı hár qıylı sistemalar quraydı.
Házirgi waqıtta informaciyanı qanday túsiniw haqqında tómendegishe kózqaraslar júzege kelgen:
Informaciya - xalıq xojalıǵınıń barlıq tarmaqları tutınıw etiwshi rezerv bolıp, energetika yamasa paydalı qazilmalar rezervleri sıyaqlı áhmiyetke iye. Jámiyet rawajlanǵanı tárepke ekonomika, pán, texnika, texnologiya, mádeniyat, kórkem óner, medicina sıyaqlılardıń túrli máseleleri haqqındaǵı ámeldegi maǵlıwmatlar, informaciya rezervlerinen paydalanıwdı shólkemlestiriw intellektuallıq hám ekonomikalıq turmısqa barǵan sayın kóbirek tásir kórsetip atır.
Informaciya - pán hám texnika rawajlanıwı nátiyjeleri haqqındaǵı pán-texnika maǵlıwmatları, bilimleri jıyındısı bolıp tabıladı. Basqasha aytqanda, informaciya, usı talqinga qaray, pán - texnika iskerligi informaciya xızmeti sistemasınıń jemisi hám " sheki onim" si bolıp tabıladı.
Informaciya - informaciya xızmeti sistemalarında pán - texnika iskerligi hám túrli tarawlarda kadrlar tayarlawdı qáliplestiriwshi ónimler jıyındısı bolıp tabıladı, yaǵnıy informaciya rezervlerin islep shıǵarıw hám tutınıw etiw tek jámiettiiń intellektuallıq turmısı menen sheklenedi.
Kórinip turıptı, olda, bul talqinlardan birinshisi eń tolıq, informaciya processleri kóp qırlıgini qamtıp alıwshı túsinikti berip atır. CHindan da, informaciya jámiyet hám insan iskerliginiń barlıq tarawlarına kirip barıp atır.
YUqorida belgilengeni sıyaqlı, jámiyeti informaciyalastırıwda zárúrli túsiniklerden biri informaciya rezervleri túsinigi bolıp tabıladı.
Informaciya rezervleri - bólek hújjet hám bólek hújjet kompleksi, informaciya sistemaları (kitapxana, arxiv, fond, maǵlıwmatlar bankleri, basqa informaciya sistemaları daǵı ) dagi hújjetler hám hújjetler kompleksi bolıp tabıladı.
Texnologiya - sózi grekshe (techne) kórkem óner, uqıp, oqıw mánislerin ańlatadı.
Informaciya neft, gaz, paydalı qazilmalar hám basqalar sıyaqlı dástúriy materiallıq rezerv túrleri sıyaqlı jámiettiiń qımbatlı rezervlerinen biri bolıp tabıladı, sonday eken, onı qayta islew procesin materiallıq rezervlerdi qayta islew processleri menen salıstırılǵanda texnologiya retinde qabıl etiliwi múmkin.
Informaciya texnologiyalarınıń maqseti insan analiz etiwi ushın informaciyanı islep shıǵarıw jáne onıń tiykarında qandayda bir bir hatti - háreketti orınlaw boyınsha qarar qabıllaw bolıp tabıladı.
Informaciya texnologiyası ob'ekt, process yamasa hádiyse (informaciya ónimi) dıń jaǵdayı haqqındaǵı jańa sapa informaciyaın alıw ushın maǵlıwmatlar (baslanǵısh informaciyası ) ni toplaw, qayta islew hám uzatıwdıń qural hám usılları kompleksinen paydalanıwshı process bolıp tabıladı.
Zamanagóy informaciya texnologiyaları - jeke kompyuterler hám telekommuniktsiya qurallarından paydalanǵan halda paydalanıwshı jumısınıń dos sıpatında interfeysli informaciya texnologiyası bolıp tabıladı.
Zamanagóy informaciya texnologiyalarınıń úsh tiykarǵı principi:
kompyuterli ınteraktiv (baylanısli) ish rejimi
basqa programmalıq ónimler menen integrtsiyalashlik (ıslawısh), óz-ara baylanıs ;
da maǵlıwmatlar, da wazıypanıń qoyılıwı tárepinen ózgerisler processleriniń maslasıwshılıǵı.
Zamanagóy informaciya texnologiyalarıning qásiyetleri
Stilistika
Tiykarǵı belgi
Nátiyje
Informaciyanı qayta islewdiń Principial jańa quralları
Basqarıw texnologiyası " ishine ornalasıw"
Kommuniktsiyalarning zamanagóy texnologiyası. YAxlit texnologiyalıq sistemalar
Qánigeler hám menejelar jumısınıń integrtsiyasi
Informaciyanı qayta islewdiń zamanagóy. texnologiyası
Informaciyanı maqsetke jóneltirilgen túrde jaratıw, uzatıw, saqlaw hám sáwlelendiriw
Social ortalıq nizamlıqların esapqa alıw
Basqarıw qararların qabıllawdıń zamanagóy texnologiyası
Informaciya texnologiyaları ózine tiykarǵı ortalıq bolǵan informaciya sistemaları menen bekkem baylanıslı. Informaciya texnologiyaları kompyuterde saqlanıwshı maǵlıwmatlar ústinen turıwshı túrli quramalılıq dárejesindegi opertsiyalar, ámeller, basqıshlardı orınlawdıń anıq reglamentlı qaǵıydalarınan dúziledi.
Informaciya texnologiyasınıń tiykarǵı maqseti - informaciyanı saqlaw hám uzatıwdı shólkemlestiriw.
Zamanagóy informaciya texnologiyasınan paydalanıwdıń aqılǵa say stilistikası úlken maslasıwshanlıqqa erisiw, ulıwma standartlardı qollap - quwatlaw, jergilikli informaciya ónimleriniń tuwrı keliwin ámelge asırıw, iskerlikte bir- birin tákirarlawdı kemeytiw hám basqalardı ámelge asırıw múmkinshiligin hám ekonomikalıq tárepten joqarı ónimlilikke erisiwge jol ashıp beredi.
Informaciya texnologiyalarınıń natiyjeliligi hám maslasıwshılıǵı kóp tárepten qarar qabıllawdı qollap - quwatlawdıń interfeys sisteması qásiyetlerine baylanıslı. Interfeys: paydalanıwshınıń tili; displey ekranında baylanısti quraytuǵın kompyuter xabarınıń tili, paydalanıwshınıń bilimin belgileydi.
Paydalanıwshı tili - bul sonday háreketlerki, olardı paydalanıwshı sistemaǵa salıstırǵanda klaviatura múmkinshilikleri; ekranda jazıwshı elektron qálemler djoystika; " tıshqanlar "; dawıs menen beriletuǵın buyrıqlar hám taǵı basqalardan paydalanıw jolı menen ámelge asıradı. Paydalanıwshı tiliniń eń ápiwayı forması kirisiw hám shıǵıw hújjetleri formasın jaratıw bolıp tabıladı. Paydalanıwshı kirisiw formasın (hújjetti) alıp, onı zárúr maǵlıwmatlar menen toldıradı hám kompyuterge kiritedi. Qarar qabıllawdı qollap - quwatlaw sisteması zárúr analizdi ámelge asıradı hám belgilengen forma daǵı shıǵıw hújjeti kórinisinde nátiyjelerdi beredi.
Ámeldegi islenbeler paydalanıwshınan saldamlı shekleniwler: arnawlı bir sóz hám ańlatpalar kompleksi; paydalanıwshı dawısınıń ayriqshalıǵın esapqa alıwshı arnawlı sazlaw ; ádetdegi tegis sóylew kórinisinde emes, bálki diskret buyrıq kórinisindegi basqarıwlardı talap etedi.
Xabarlar tili - bul, paydalanıwshı displey ekranında kóretuǵın (ramzlar, grafika, reń ) printerde alınatuǵın maǵlıwmatlar, dawıslı signallar hám taǵı basqalar bolıp tabıladı. Házirgi waqıtta tómendegi baylanıs formaları : soraw -juwap rejimi, buyruq rejimi (https://fayllar. org/mood-meyil-ingliz-tilinde-meyil-3-ga-bolinadi-indicative-mood-imp. html), menyu rejimi kompyuter usınıs etken ańlatpalarda kiriwge qoyıw (propusk) ni toltırıw rejimi eń kóp tarqalǵan bolıp tabıladı.
Hár bir forma wazıypanıń túri, paydalanıwshınıń ayriqshalıqları hám qabıl qılıp atırǵan qararlarına baylanıslı halda óz abzallıqları hám kemshiliklerine iye.
Uzaq waqıtlar xabarlardı ámelge asırıwshı birden-bir til háriplerde yamasa displey ekranına shıǵarılǵan esabat yamasa xabarlar bolǵan. Keleside shıǵıw maǵlıwmatların usınıs etiwshi jańa múmkinshilik - mashina grafikası payda boldı. Ol ekran hám qaǵazda úsh ólshewli kóriniste reńli grafik suwretlerdi jaratıw múmkinshiligine iye. Mashina grafikasınan paydalanıw shıǵıw maǵlıwmatlarınıń kórgezbeliligi hám ayttirishni talay asıra barıp, qarar qabıllawdı qollap - quwatlawdıń informaciya texnologiyalarında barǵan sayın ǵalabalıqlashmoqda.
Sońǵı bir neshe jıl dawamında mashina grafikası rawajlanıwınıń jańa baǵdarı - multipliktsiya kózge taslanadı. Multipliktsiya fizikalıq sistema hám ob'ektlerdi modellestiriw menen baylanıslı qarar qabıllawdı qollap - quwatlaw sistemaların aytıw ushın ásirese nátiyjeli bolıp atır.
Jaqin jıllarda xabarlar tili retinde insan dawısınan paydalanıw kútilip atır. Házir bul forma finans salasında qararolarni qabıllawdı qollap - quwatlaw sistemasında qollanılıp atır, ol jaǵdayda ayrıqsha esabatlar júzege keliwi processinde ol yamasa bul jaǵdaydıń birden-birligi sebepleri túsintirilip atır.
Paydalanıwshınıń bilimleri - bul, paydalanıwshı sistema menen islewde biliwi kerek bolǵan zatlar bolıp tabıladı. Olar tekǵana paydalanıwshı miyasida bolǵan hatti - háreketler jobası, bálki kompyuter beretuǵın sabaqlıqlar, kórsetpeler, málimleme xabarlarına da oid bolıp tabıladı.
Qararlardı qabıllawdı qollap - quwatlaw sisteması interfeysin jetilistiriw kórsetilgen úsh kompyuterlerden hár birewiniń rawajlanıwındaǵı tabıslar bioan belgilenedi.
Zamanagóy informaciya texnologiyalarınıń kúnden - kunga rawajlanıp barıwı olardan xalıq xojalıǵınıń barlıq tarawlarında ónimli paydalanıw ushın jay jaratıp berip atır.
Informaciya sisteması haqqında túsinik.
Informaciyalar sistemaları jámiyet payda bolǵan waqıttan baslap ámeldegi bolǵan, sebebi rawajlanıwdıń túrli basqıshında jámiyet óz basqarıwı ushın sistemalastırılgan, aldınan tayarlanǵan informaciyanı talap etken. Bul, ásirese islep shıǵarıw processleri materiallıq hám nomoddiy naǵıymetlerdi islep shıǵarıw menen baǵlıq processlerge tiyisli bolıp tabıladı. CHunki olar jámiyet rawajlanıwı ushın turmıslıq zárúrli áhmiyetke iye. Áyne islep shıǵarıw processler operativ rawajlanıwlasadı. Olardıń rawajlanıp barıwı menen basqarıw da quramalılashadiki, óz gezeginde, ol informaciya sistemaların jetilistiriw hám rawajlandırıwdı xoshametlentiredi.
Dástúriy informaciya sisteması sapa tárepinen ózgera basladı. Basqarıw apparatında esaplaw texnikası quralların qóllaw tiykarında birden-bir funksiyası isenimli informaciya menen basqarıw procesin támiyinlew bolǵan jańa struktura bólindi payda boldı. SHu tárzde basqarıw konturında jańa informaciya aǵısları payda boldı, eski aǵıslar óz baǵdarın bólekan ózgertirdi. Dástúriy informaciya sistemasınıń bir bólegi informaciyanı qayta islewdi barǵan sayın kóbirek avtomatlastırıw baǵdarında aste - uyań, lekin izbe-iz túrde qáliplese basladı.
Qollanıw tarawına kóre bunday sistemalarınıń quydagi túrlerin kórsetiw múmkin:
texnikalıq informaciya sistemaları ;
ekonomikalıq informaciya sistemaları ;
social tarawlar daǵı informaciya sistemaları hám basqalar.
Hár bir sistema quramına tómendegi komponentler kiredi:
sistema dúzilisi - sistemanıń kóplegen elementleri hám olar ortasındaǵı óz-ara baylanıslar. Mısal : firmanıń shólkemlestirilgen hám islep shıǵarıw strukturası ;
sistema hár bir elementiniń funksiyaları. Mısal : basqarıw funksiyaları - firmanıń arnawlı bir struktura bólindileri tárepinen qarar qabıl etiliwi;
ulıwma alǵan daǵı hár bir element hám sistemanıń kiriwi hám shıǵıwı. Mısal : sistemaǵa tushuvchi hám odan shıǵıwshı materiallıq yamasa informaciya aǵısları.
sistema jáne onıń ayırım elementleri, maqsetleri hám shekleniwleri. Mısal : eń kóp paydaǵa erisiw, finanslıq shekleniwler;
hár bir sistema bóliniw hám pútinlik ózgeshelikine iye esaplanadı.
Informaciyalar sisteması anıq bir ob'ekt ushın jaratıladı. Nátiyjeli informaciyalar sisteması basqarıw, ámeliy tarawlar dárejeleri ortasındaǵı ayırmashılıqlardı, sonıń menen birge sırtqı jaǵdaylardı itibarǵa aladı hám basqarıw funksiyasın nátiyjeli ámelge ushın zárúr bolǵan informaciyanigina beredi.
Informaciya sisteması - basqarıw funksiyasın ámelge asırıw ushın xızmetkerlerin hár qıylı informaciya menen támiyinleytuǵın ob'ekt haqqındaǵı informaciya jıynaw, uzatıw hám qayta islew boyınsha maǵlıwmatlar hám kommuniktsiyaviy sistemanı ózinde kórinetuǵın etedi.
Informaciyalar sistemaların nátiyjeni ámelde qollanıw etiw tekǵana mayda - shuyde informaciyanı qayta islew hám saqlaw, jazıw - sızıp jumısların avtomatlastırıw esabına, bálki qararlardı qabıllaw (jasalma intellekt usılları, ekspert sistemaları hám taǵı basqalar ), zamanagóy telekommuniktsiya quralları ( elektron pochta, telekonferensiyalar), jalpı hám lokal esaplaw tarmaqları hám basqalardan paydalanıwda firma qánigeleri hatti - háreketin modellestiriwge tiykarlanǵan basqarıwdıń jańa usılları esabına da firma islep shıǵarıw - xojalıq iskerligi natiyjeliligin asırıw maqsetlerinde ámelge asıriladı.
Avtomatlashtirilganlik dárejesine qaray qolda etiletuǵın, avtomatlastırılgan hám avtomatikalıq informaciya sistemaları bar.
Qolda etiletuǵın informaciyalar sistemasında - basqarıw yamasa maǵlıwmatlardı qayta islew funksiyalarınıń bir bólegi avtomatikalıq túrde, basqası insan tárepinen atqarıladı.
Avtomatikalıq informaciyalar sistemasında - basqarıw hám maǵlıwmatlardı qayta islewdiń barlıq funksiyalari texnik qurallarda (https://fayllar. org/mustaqil-islerdiń-temaları -v4. html), insan qatnasıwisiz ámelge asıriladı (mısalı, texnologiyalıq processlerdi avtomatikalıq basqarıw ).
Qollanıw tarawına qaray, informaciya sistemaların tómendegi klasslarǵa ajıratıw múmkin:
ilimiy izertlewler;
proektlestiriwdi avtomatlastırıw ;
shólkemlestirilgen basqarıw ;
texnologiyalıq processlerdi basqarıw.
Ilimiy AT ilimiy xızmetkerler iskerligin avtomatlastırıw, statistikalıq informaciyanı analiz etiw, tájiriybelerdi basqarıw ushın mólsherlengen.
Proektlestiriwdi avtomatlastırıw AT jańa texnika ( texnologiya ) óndiriwshiler hám injener joybarshılar miynetin avtomatlastırıw ushın mólsherlengen.
Shólkemlestirilgen basqarıwdıń AT shaxslar funksiyaların avtomatlastırıw ushın móljelangan. Bul klasqa da sanaat ( kárxanalar ), da nosanoat ob'ektleri (bank, birja, qamsızlandırıw kompaniyaları, mıymanxanalar hám taǵı basqalar ) hám ayırım ofislar ( ofis sistemaları ) ni basqarıwdıń informaciya sistemaları kiredi.
Texnologiyalıq processni basqarıwdıń informaciya sisteması túrli texnologiyalıq processlerdi avtomatlastırıw ushın mólsherlengen ( maslasıwshı islep shıǵarıw processleri, metallurgiya, energetika hám taǵı basqalar ).
. Dáslepki informaciya sistemaları 50 - jıllarda payda boldı. Bıyılǵı jılılarda olar is haqı esap -kitapların qayta islew ushın mólsherlengen bolıp, elektromexanik buxgalterlik esaplaw mashinalarında ámelge asırılǵan.
60 - jıllarda informaciya sistemalarına munasábet pútkilley ózgerdi. Bul sistemalardan alınǵan informaciya dáwirli esabat ushın kóplegen parametrler boyınsha qollanıla baslandı. Onıń ushın shólkemlerge kóplegen funksiyalarǵa iye bolǵan kompyuter qurılmaları talap etila basladı.
70-80 jıllar baslarında informaciyalar sistemaları qararlardı qollap -quwatlaytuǵın hám tezlestiriwshi processga iye bolǵan qadaǵalaw basqarıwı quralları retinde keń paydalanila basladı.
80- jıllar aqırınan baslap, informaciya sistemalarınan paydalanıw konsepsiyası jáne de ózgerip barıp atır. Olar informaciyanıń strategiyalıq dáregi bolıp qalıp atır hám qálegen tarawda shólkemlestiriwdiń barlıq dárejelerinde paydalanılıp atır.
Informaciya sisteması tómendegi qásiyetlerine kóre belgilenedi:
hár qanday informaciya sisteması analiz etiliwi, sistema dúzilisiniń ulıwma principlerı tiykarında qurılısı hám basqarilishi múmkin;
informaciya sisteması dinamikalıq hám rawajlanuvchan bolıp tabıladı;
informaciya sistemasın dúziwde sistemalı jantasıwdan paydalanıw zárúr ;
informaciya sistemasınıń shıǵarıw ónimi tiykarında qararlar qabıl etiledi;
informaciya sistemasında informaciyanı qayta islewdiń " insan - kompyuter " sisteması retinde qabıl etiliwi kerek.
Informatciya baylanıs sistemaları
Informaciya sisteması jumısın jaqsı biliw ushın ol hal jetip atırǵan máseleler, sonıń menen birge ol kirgizgen shólkemlestirilgen processler mánisin túsiniw kerek. Mısalı, qarar qabıllawdı qollap - quwatlaw ushın islep shıǵılǵan informaciya sisteması kompyuter múmkinshiliklerin anıqlawda tómendegilerdi esapqa alıw zárúr :
- hal qılınıp atırǵan basqarıw wazıypalarınıń strukturalarǵa bolingeni;
qarar qabıllawı kerek bolǵan firma basqarıwı ierarxiyasi ( hámel nawqanpoyalari ) dárejesi;
hal atırǵan wazıypanıń biznestiń ol yamasa bul funksional tarawına oidligi;
paydalaniletuǵın informaciya texnologiyası túri.
Informaciya sistemaların nátiyjeni ámelde qollanıw etiw tómendegilerge múmkinshilik jaratadı :
matematikalıq usıllar hám intellektuallıq sistemalardı nátiyjeni ámelde qollanıw etiw esabına basqarıw tapsırmalarınıń talay aqılǵa say variantların alıw ;
avtomatlastırıw esabına xızmetkerlerdi ikir - chikir jumıslardan azat etiw;
informaciya isenimliligin támiyinlew;
maǵlıwmatlardı qaǵazdan magnit disk yamasa lentalarga kóshiriw, bul hal informaciyanı kompyuterde qayta islewdi talay aqılǵa say shólkemlestiriw hám qaǵaz hújjetler kólemin kemeytiwge alıp keledi;
firmada informaciya aǵımı dúzilisi hám hújjet aylanıwı sistemasın jetilistiriw;
ónim hám xızmetler islep shıǵarıw ǵárejetin kemeytiw;
jańa bozorlarni izlep tabıw (https://fayllar. org/manbashunoslik-páni. html);
túrli arzanlastırıw usılı hám xızmetlerin ornına qarıydar hám ónim jetkizip beretuǵınlardı firmaǵa baylanıstırıp qoyıw.
Statistika informaciya sistemaları.
Mámleket statistikası mámlekette informaciya sistemasın jaratıw ushın tiykar bolıp xızmet etedi. Mámleket statistikası shólkemleri ekonomikalıq rawajlanıwda mámleket basqarıwdıń eń zárúrli dástegi bolıp tabıladı.
Statistikalıq informaciya sisteması quramalı sistemalarǵa qoyılatuǵın barlıq talaplarǵa juwap beredi:
ulıwma maqsetke erisiw ushın qolay óz-ara tásir kózqarasınan sistema elementleriniń birligi;
úlken ólshemlilik;
jumısınıń quramalılıǵı hám basqalar.
Statistikalıq informaciya xilma - xilligi, ǵalabalıqlıǵı hám dáwirliligi tárepinen parıq etedi.
Reglament tapsırmaları degende mámleket statistika komiteti dárejesine muwapıq keliwshi statistikalıq esabatlar daǵı maǵlıwmatlardı qayta islew tapsırmaları túsiniledi. Hár bir reglament tapsırig'i ádetde statistikalıq esabatlardıń birpara anıq formaları menen baylanıslı.
Informaciya xızmeti tapsırmaları mazmun tárepten reglamentlasqan lekciyalar, analitik jazıw hám málimlemelerdi operativ dúziw ushın paydalanıwshı sorawları boyınsha oǵan zárúr statistikalıq maǵlıwmatlardı beriw. Bul tapsırmalardı sheshiw avtomatlastırılgan maǵlıwmatlar banki járdeminde támiyinlenedi.
Ekonomikalıq analiz tapsırmaları dinamikalıq qatarlar, matematikalıq statistika usılları hám basqalardan paydalanıwǵa tiykarlanadı. Olardı sheshiw ushın analitik kompleksler ( TK ) dep atalatuǵın informaciya texnologiyaları qollanıladı.
Kórsetkishler boyınsha maǵlıwmatlar banki ( KMB ) programmalıq, texnikalıq hám shólkemlestirilgen qurallar jıyındısı kórinisinde ámelge asırılǵan statistikanıń túrli tarmaqları yamasa olardıń jıyındısı boyınsha maǵlıwmatlar bazasın jaratıw ushın paydalanıladı.
Tayın hújjetler banki ( TXB ) ózinde ayırım informaciya hám kesteli statistikalıq maǵlıwmatlardı saqlawshı hújjetli - grafik maǵlıwmatlar bazasın jaratıw ushın qollanıladı. TXB túrli abonentler ushın maǵlıwmatlar bazasına kirisiwdi támiyinleytuǵın telekommuniktsiyaviy qurallardıń keń servis múmkinshiliklerin kórsetip beredi.
Buxgalteriya informaciyalar sisteması
Kóplegen kárxanalar bazar sharayatında informaciyaǵa múlkshiliktiń basqa qálegen túrleri sıyaqlı saqlaw, paydalanıw hám qorǵaw zárúr bolǵan qımbatbaxo rezerv retinde ataq beriwedi. Islep shıǵarıw hám xojalıq iskerligin basqarıw ushın zárúr axboot alıw maqsetlerinde kárxana buxgalterlik informaciya sistemaların ( BUAT ) júzege keliw etedi. BUAT xojalıq iskerligi hám qarar qabıl etiwshi kisiler ortasında baylaw buwın bolıp xızmet etedi. Ol jaǵdayda kárxana xojalıq iskerligi haqqındaǵı maǵlıwmatlardı jıynaw, dizimnen ótkeriw, qayta islew, dizimnen ótkeriw, qayta islew, saqlaw, analiz hám qarar qabıllaw ushın paydalanıwshına etkazish ushın ámelge asıriladı. Kárxanada BUAT islewdiń tiykarǵı maqseti sheklengen rezervlerden, sonıń menen birge, alternativ variantlardan paydalanıwda tiykarlanǵan qararlardı qabıllaw ushın kárxana administraciyaın finanslıq informaciya menen támiyinlew bolıp tabıladı.
BUAT kárxana xojalıq iskerligin tolıq sáwlelendiriwshi buxgalterlik informaciyaın usınıs etedi. Áwele ol joybarlaw, qadaǵalaw hám analiz sıyaqlı kárxana islep shıǵarıw hám kommerciya iskerligin basqarıw funksiyaların orınlaw ushın zárúr muǵdarlıq maǵlıwmatlardı usınıs etedi.
Joybarlaw basqıshı ushın buxgalter názerde tutayotgan payda hám pul rezervlerine mútajlik haqqındaǵı informaciyanı usınıwı kerek. Qadaǵalaw basqıshında buxgalterdan faktik dáramatlar hám ǵárejetlerdi plandaǵı menen salıstırıwlaw informaciyası talap etiledi. Analiz basqıshında buxgalterlik informaciyası tiykarında aldına qoyılǵan maqsetke erisilgeni yamasa eriwilmagani anıqlanadı. Buxgalterlik informaciyasınıń tiykarǵı paydalanıwshıları kárxana administraciyası hám menejerler bolıp tabıladı. Bul informaciya tiykarında kárxananıń sońǵı esabat dáwirindegi sap paydası, payda normasınıń kutilayotgan kólemge muwapıqlıǵı, pul rezervleriniń bar ekenligi, sap aktivler hám qaǵıyda kapitalınıń qatnası, eń paydalı iskerlik baǵdarları, islep shıǵarılǵan ónim ózine túser bahası anıqlanadı.
Bank informaciya sistemaları
Integrallasqan bank informaciya sistemaları ( BAT ) birden-bir programmalıq texnologiyalıq kompleksti ózinde kórinetuǵın etedi, ol finans hám kreditning belgilengen sharayatları boyınsha qadaǵalaw etiletuǵın rezervlerdi ózlestiriwi, qaytarılıwı hám balanslanganligini tezlestiriw quralı bolıp tabıladı.
Integrallasqan BATlarni islep shıǵıwda oǵan tásir etiwshi kóplegen muǵdardaǵı struktura hám faktorlardıń mazmunı :banktiń ulıwma xarakteristikası, onıń rawajlanıwınıń jaqın hám uzaq maqsetleri, strategiyalıq baǵdarları ; júzege kelgen basqarıw strukturalarıniń ayriqshalıqları ; bank texnologiyası dúzilisiniń ulıwma principlerı; mólsherlengen arxitektura sistemaları hám avtomatlastırıwǵa tiyisli funksiyalar quramı ; kirgizetuǵın hám shiǵarılatuǵın informaciya kólemi, kiritiladigan hújjetler sanı (https://fayllar. org/rahbarlik-iskerliginde-qollanatuǵın-hújjetler. html); informaciya qawipsizligine talaplardı analiz etiwdi talap etedi. Bunday analiz tiykarında keyinirek bolajaq sistemanıń tiykarǵı principlerı islep shıǵıladı.
Bankte sheshiletuǵın basqarıw wazıypaları kóp tárepli eken, joybarlshtirishda BAT dekompoztsiyasi belgilerin klassifiktsiya qılıw mashqalası júzege keledi. Bunday belgiler retinde funksiyalar, dáwirler, basqarıw ob'ektleri hám basqalardı kórsetiw múmkin.
Kóplegen BATlarda bank texnologiyası programmalıq ónimde oǵada quramalılasqan boladı. SHu sebepli paydalanıwshı menyudan paydalanıp, odan chetlasha almaydı hám programmalastırıwtirilgan dialog jolınan baradı, bul bolsa islep shıǵıwshına baylanıslılıqqa alıp keledi. SHuni atap ótiw kerekki, kóplegen BATlarda tek eń tiykarǵı óndiriwshiler kózqarasınan eń zárúrli bolǵan sistemalar, wazıypalar avtomatlastırıladı. Bul holni ayırım xızmetler: faktorıń, lizing, kartochka xızmeti (yamasa shólkemlestirilgen struktura elementleri ) joq ekenligi menen anıqlama bernedi.
Informaciya sistemalarınıń támiynatlari
Qóllaw salasından qaramastan, informaciya sistemaları maǵlıwmatlardı qayta islewdiń derlik barlıq sistemaları támiyinlew túrleri dep atalatuǵın strukturalıq bólimler ( komponentler ) kompleksin óz ishine aladı. Olardı programmalıq, texnikalıq, huqıqıy, informaciya, shólkemlestirilgen, matematikalıq hám lingvistik támiynatlarǵa ajratılıwı qabıl etilgen. SHulardan eń túpkiliklilerin ayqınlaw kórip shıǵamız.
Informaciya támiynatı - informaciya sistemaları ishki mashina informaciya bazasın jaratıwdıń klassifikaciyalaw hám kodlastırıw sistemaları, hújjetlashtirishning unifiktsiyalashgan sistemaları, hújjet aylanbası hám hújjetler forması usılların rtsional halǵa keltiriwdi óz ishine alǵan informaciyanı jaylastırıw hám shólkemlestiriw boyınsha usıllar hám qurallar jıyındısı bolıp tabıladı. Qabıl etiletuǵın basqarıw qararlarınıń isenimliligi hám sapası kóp tárepten islep shıǵılǵan informaciya támiynatı sapasına baylanıslı.
Programmalıq támiynat - esaplaw texnikası jardeminde maǵlıwmatlardı qayta islew sisteması ( MKIT ) ni jaratıw hám paydalanıw programmalıq quralları jıyındısı bolıp tabıladı. Programmalıq támiynat quramına bazalıq ( umumtizimli ) hám ámeliy (arnawlı ) programmalıq ónimler kiredi.
Bazalıq programmalıq qurallar - insan hám kompyuterdiń óz-ara háreketlerin avtomatlastırıw, maǵlıwmatlardı qayta islew, úlgili prtseduralarni shólkemlestiriw, MKIT texnikalıq quralları islewi qadaǵalawı hám diagnostikası ushın xızmet etedi.
Ámeliy programmalıq támiynat - informaciya sisteması funksional wazıypalardı sheshiwdi avtomatlastırıw ushın mólsherlengen programmalıq ónimler jıyındısın ózinde kórinetuǵın etedi. Olar da universal qurallar ( tekst redaktorları, elektron kesteler, maǵlıwmatlar bazası basqarıw sistemaları ) hám da arnawlı qurallar - funksional kishi sistemalardı ámelge asırıwshı ( biznes processler ) hár qıylı ob'ektler ( ekonomikalıq, injenerlik, texnikalıq hám basqalar ) retinde islep shıǵilıwı múmkin.
Texnikalıq támiynat - maǵlıwmatlardı kayta islew sistemasın funksiyalastırıw ushın kullanuvchi texnikalıq qurallar kompleksi bolıp tabıladı, ol maǵlıwmatlardı kayta isleytuǵın, úlgili opertsiyalarni ámelge asırıwshı kurilmalarni uz ishine aladı, túrli klaslardaǵı EXMdan tashkarida xam (informaciyanı yigish, ruyxatdan utkazish, baslanǵısh boskichida kayta islew, tashki (periferiya ) texnikalıq quralları, hár qıylı orgtexnika, telekommuniktsiya hám aloka quralları ), EXMning uzida xam sol opertsiyalarni atqaradı.
Huqıqıy támiynat - informaciya sistemasın jaratıw hám funksiyalashtirishni tártipke soluvchi huqıqıy normalar jıyındısın ózinde kórinetuǵın etedi. MKIT islewiniń huqıqıy támiynatı : esaplaw texnikasın qóllaw járdeminde alınatuǵın hújjetlerge huqıqıy kúsh tárepini berish shárt-shárayatları (https://fayllar. org/1--tema -baslanǵısh -klaslarda -sintaksis-hám-punktuatsiya-eleme. html); bul texnikalıq qurallarda isleytuǵın shaxs minnetlemesi hám juwapkershiligi, sonday-aq informaciyanı waqıtında hám anıq qayta islewi huqıqları ; informaciyadan paydalanıw qaǵıydaları jáne onıń isenimliligi boyınsha tartıslardı sheshiw tártibi hám basqalardı óz ishine aladı.
Lingvistik támiynat insan hám EHM baylanısin islep shıǵıw hám támiyinlew natiyjeliligin asırıw ushın MKIT ni jaratıw hám paydalanıwdıń túrli basqıshlarında isletiletuǵın til quralları jıyındısın ózinde kórinetuǵın etedi.
Informaciya sistemaları maǵlıwmatları menen islew qánigelerge keń járdem beredi. Injinerler hám joybarshılar jumısı natiyjeliligin asıradı. Bunday informaciya sistemalarınıń wazıypası - shólkemlerge jańa maǵlıwmatlardı integrtsiyalash hám qaǵaz hújjetlerdi qayta islewge járdem beriw bolıp tabıladı.
Sanaat jámiyeti informaciya jámiyetke aylanıp barar eken, ekonomika jemisdorligi barǵan sayin bul sistemalar rawajlanıwı dárejesine baylanıslı bóle baradı. Bunday sistemalar ásirese jumısshı stansiyalar hám ofis sistemaları kórinisinde búgingi kúnde biznesde eń tez rawajlanıp barıp atır.
Informaciya sistemalarınıń bul klasında eki gruppanı ajıratıp kórsetiw múmkin:
ofisni avtomatlastırıw informaciya sistemaları ;
bilimlerdi qayta islew informaciya sistemaları.
Ofisni avtomatlastırıw informaciya sistemaları óziniń ápiwayılıǵı hám kóp sohaliligi tárepinen qálegen shólkemlestirilgen dárejede xızmetkerler tárepinen aktiv isletiledi. Olardı kóbirek orta maman xızmetkerler: buxgalterlar, xatkerler, klerklar qollaydı. Tiykarǵı maqset - maǵlıwmatlardı qayta islew, olardıń jumıs natiyjeliligin asırıw hám kanselyariya miynetin ápiwayılastırıw.
Ofisni avtomatlastırıw AT túrli regionlar daǵı informaciya tarawı xızmetkerlerin óz-ara baylanıstıradı hám qarıydarlar, buyırtpashılar, basqa shólkemler menen baylanıs etiwge járdem beredi. Olardıń iskerligi tiykarlanıp hújjetlestiriw, kommuniktsiyalarni basqarıw, kesteler dúziw hám taǵı basqalardı óz ishine aladı. Bul sistemalar tómendegi wazıypalardı atqaradı :
joqarı sapalı baspa ónimlerin islep shıǵarıw ;
hújjetlerdi arxivlastırıw ;
isbilermenlik informaciyaın júrgiziw ushın elektron kalendar hám qaptal dápterler;
elektron hám audio pochta ;
video hám telekonferensiyalar.
Bilimlerdi qayta islew informaciya sistemaları, sonday-aq ekspert sistemaları injenerler, yuristler, ilimpazlardıń jańa ónimdi islep shıǵıw yamasa jaratıw sıyaqlında zárúr bilimlerdi ózine jo etedi. Olardıń wazıypası jańa informaciya jańa informaciya hám jańa bilimlerdi jaratıwda bolıp tabıladı. Mısalı, injenerlik hám ilimiy proektlestiriw boyınsha qánigelesken jumısshı stansiyaları texnikalıq islenbelerdiń joqarı dárejesin támiyinlew imkaniyatın beredi.
Basqarıw AT onsha úlken bolmaǵan analitik múmkinshiliklerge iye. Olar kúndelik hám háptelik informaciyaǵa mútáj basqarıwshılarǵa xızmet etedi. Óytkeni mınada, olardıń tiykarǵı waziypası firma daǵı kúndelik opertsiyalarni gúzetip barıw hám qatań strukturashtirilgan jıynama úlgili esabatlardı dáwirli qáliplestiriwden ibarat. Informaciya opertsiyaviy dárejedegi informaciya sistemasınan keledi.
Qararlardı qabıllawdı qollap - quwatlaw sistemaları nátiyjelerin aldınan biliw qıyın bolǵan, bólekan strukturalasqan wazıypalarǵa xızmet etedi. Olar bir neshe modelge iye bolǵan talay qúdiretli analitik apparatqa iye. Informaciyanı basqarıw hám opertsiyaviy informaciya sistemalarınan aladı. Bul sistemalardan qarar qabıl etiwshi barlıq qánigeler: menejerler, analizshiler hám basqalar paydalanadı. Mısalı, olar usınısı qurılmanı satıp alıw yamasa kireyge alıw haqqındaǵı qarardı qabıllawda qol keledi.
Qálegen shólkem ( firma ) rawajlanıwı hám tabısı kóp tárepten ol jaǵdayda qabıl etilgen strategiyaǵa baylanıslı. Strategiya degende perspektivalı, uzaq múddetli wazıypalardı sheshiw usıl hám quralları kompleksi túsiniledi.
Házirgi waqıtta bazar munasábetlerine ótiw munasábeti menen firmanıń rawajlanıwı hám jumıs júrgiziw strategiyası máselesine úlken itibar berila basladıki, bul hal informaciya sistemalarǵa qarawlarada túpkilikli ózgerislerge alıp keldi. Olar firma ónimleri, uning wazıypa (https://fayllar. org/xulosa-qılıw -túsinigi-dóretiwshilik-process-hám-onıń-ayrıqshalıqlar. html), usılları, xızmetlerin tańlawdı ózgeriwine tásir kórsetiwshi strategiyalıq zárúrli sistemalar retinde bahalana basladı. Informaciya sistemalarınıń jańa - strategiyalıq tipi payda boldı.
Strategiyalıq informaciya sisteması - shólkem rawajlanıwınıń strategiyalıq perspektivalı maqsetlerin ámelge asırıw boyınsha qararlar qabıllawdı qollap - quwatlawdı támiyinleytuǵın kompyuterli informaciya sisteması bolıp tabıladı.
Informaciyalar sistemasınıń rawajlanıw. keleshekleri
Informaciya sistemalarınıń bir neshe áwladları parıq etedi:
AT birinshi áwladı ( 1960 - 1970 yy.) oraylıq EXM negizinde " bir kárxana - bir qayta islew orayı " principi boyınsha qurılǵan, qosımshalar (funksional ) ni orınlawdıń standart ortalıǵı retinde bolsa IBM-MvS firmasınıń opertsiyaviy sisteması xızmet etken.
AT ekinshi áwladı ( 1970 - 1980 yy.): ATning oraylastırılmaǵan dáwir ótiw dáslepki qádemleri, bul processda paydalanıwshılar DEC vAX tipidagi kishi kompyuterlerden paydalanǵan halda ofis hám kompaniya bólimlerine informaciya texnologiyaların jaylastıra basladı. Usı waqıtta DB 2 tipidagi joqarı islep shıǵarıw iye MBBT hám kommerciya ámeliy programmaları topları aktiv nátiyjeni ámelde qollanıw etila basladı. SHunday etip, oraylashmagan maǵlıwmatlar negizi hám ámeliy programmalar topları tiykarındaǵı informaciya tiykarı bolǵan maǵlıwmatlar qayta islew sistemaların shólkemlestiriwdiń eki hám úsh dárejeli modeli jańa áwlad AT larida oǵada jańalıq boldı.
AT úshinshi áwladı ( 1980 - 1990 yy. basları ): bıyılǵı jılılar jeke kopyuterga ( SHK ) ǵalabalıq ótiw dáwiri boldı. Uyushgan biznesmantiki tarqaq jumıs jayların birden-bir AT ga qosılıwdı talap etdi - esaplaw tarmaqları hám bóliwleytuǵın qayta islew máselesi payda boldı. Biraq tez arada bir reńli (dárejeli ) tarmaqlarda ierarxiyalilik ( nawqanpoya ) belgileri - áwele ajıratılǵan fayl - serverler, baspa, serverler hám telekommuniktsiya serverleri, keyininen qosımsha serverleri kórinisinde ko'rina basladı.
AT tórtinshi áwladı dúnyaǵa keliw basqıshında turıptı, biraq házirdayoq túsiniletuǵını, joqarı dárejede AT rezervlerin oraylasqan halda qayta islew hám birden-bir basqarıw tómen dárejede bóliwleytuǵın qayta islew menen uyqaslasatuǵın zamanagóy AT dıń ajralıp turıwshı, bárinen burın, ierarxik shólkemlestiriw qásiyetleri aldınǵı áwladlar
Sistemalarında sınaqtan ótken qararlar sintezi menen belgilenedi.
TESTLAR
Informatika bul-tómendegilerden qay-qaysısın organıwshı pán?
A) informaciyaǵa qayta islew usılların
B) kompyuterlerni
C) informaciyalardı súwretlew, saqlaw, qayta islew hám uzatıw usılların
D) jańa informaciya texnologiyaların.
2. Kompyuter tómendegilerden qay-qaysısı menen jumıs júrgizetuǵın universal qural?
A) sanlar
B) informaciya
C) simvollar
D) programmalar
3. Átirap -ortalıqtaǵı hádiyselerdi analiz etkende tómendegilerden qaysı birleri zárúr?
A) molda
B) energiya
C) informaciya
D) joqarıdagilarning hámmesi
4. Baslanǵısh informaciya ústinde málim qaǵıydalar tiykarında jumıs alıp barıw bul-
A) informaciyaǵa qayta islew
B) informaciyanı saqlaw
C) informaciya uzatıw
D) informaciyanı qabıllaw
5. Tómendegilerden qay-qaysısı informaciya salasında iskerlik korsetiwshi esaplanadı?
A) dıyxan
B) jurnalist
C) sportshı
D) aǵash usta
ADEBIYATLAR
Ekonomikalıq informatika. M. Gulomov. A. Aydarov. M. Aripov.
Ol. Sh. Gadoyboev, B. R. Karimov, Q. M. Yoldoshev “Kompyuter sawatlı adamlıǵı tiykarlari”. 1-bólim 5-8 bet.
|
