JIZZAX POLITEXNIKA INSTITUTE TRANSPORT FAKULTETI
111-21 GURUH TALABASI OQILOVA RUXSORANING
AVTOMOBIL YO‘LLARINI DIAGNOSTIKASI
FANNIDAN TAYYORLAGAN SLAYDI
MAVZU: AVTOMOBIL YO‘LLARINI TRANSPORT – FOYDALANISH
KO‘RSATGICHINI (TFK) BAHOLASH USLUBI
REJA:
•
YO’L TUZILISHI
•
ABVTOMOBIL YO’LLARI
•
ULARNI LOYIHALASH
Avtomobil yo'llarining tasnifi 2007 yil
8-noyabrdagi
257-sonli
"Rossiya
Federatsiyasidagi avtomobil yo'llari
va yo'l harakati to'g'risida" gi federal
qonunga muvofiq: 1. 1. Avtomobil
yo'llari
ahamiyatiga
qarab
quyidagilarga bo'linadi. a) federal
ahamiyatga ega avtomobil yo'llari; b)
mintaqaviy
yoki
munitsipallararo
ahamiyatga ega bo'lgan avtomobil
yo'llari; v) mahalliy ahamiyatga ega
avtomobil
yo'llari;
d)
xususiy
avtomobil yo'llari. Avtomobil yo'llari,
ruxsat
etilgan
foydalanish
turiga
qarab, umumiy foydalanish yo'llari
va
umumiy
foydalanilmaydigan
avtomobil
yo'llariga
bo'linadi.
ADABIYOTLAR RO’YXATI
•
1. Г.И.КЛИНКОВШТЕЙН, М.Б.АФАНАСЕВ. ОРГАНИЗАЦИЯ ДОРОЖНОГО ДВИЖЕНИЯ. МОСКВА, ТРАНСПОРТ
2001 Г.
•
2. I.ILYOSOV. AVTOMOBIL YO’LLARINI LOYIXALASH. TOSHKENT, 2001 YIL
•
3. РУНЕ ЭЛВИК И ДР. СПРАВОЧНИК ПО БЕЗОПАСНОСТИ ДОРОЖНОГО ДВИЖЕНИЯ: ИНСТИТУТ
ЭКОНОМИКИ ТРАНСПОРТА, ОСЛО, НОРВЕГИЯ, 1996-664 С.
•
4. В.Ф.БАБКОВ. ДОРОЖНЫЕ УСЛОВИЯ И БЕЗОПАСНОСТЬ ДВИЖЕНИЯ: УЧЕБНИК ДЛЯ ВУЗОВ – М.:
ТРАНСПОРТ, 1993-271 С.
•
5. РУНЕ ЭЛВИК И ДР. СПРАВОЧНИК ПО БЕЗОПАСНОСТИ ДОРОЖНОГО ДВИЖЕНИЯ. ПЕР. С НОРВ. ПОД
РЕДАКЦИИ ПРОФ. В.В.СИЛЬЯНОВА. М.: МАДИ (ТУ). 2001-754 С.
•
6. М.В.ВАСИЛЕВ, С.М.ДУБРОВСКИЙ. АВТОМОБИЛЬНЎЕ ДОРОГИ, МОСКВА, ТРАНСПОРТ, 1988-136 СТ.
MAVZU: YO‘L SHAROITIGA BOG‘LIQ HOLDA
TRANSPORT HARAJATLARINI BAHOLASH USLUBI
REJA:
•
KO’RSAYGICHLAR
•
BOSHQARUV MODELI
Umum foydalanadigan yo‗llarining zichligi km 1000 kv km hududiga
•
1000 AHOLI BOSHIGA O’XSHASH KO‗RSATKICHLAR QUYIDAGICHA: ENG YUQORI ZICHLIK–
BELARUSDA (8.8 KM), ENG PAST – O‗ZBEKISTONDA (1.6 KM), MDH MAMLAKATLARIDA
O‗RTACHA 4,5 KMNI TASHKIL ETADI. AFSUSKI, MDH MAMLAKATLARIDA BA‘ZI YO‗LLAR
HALI HAM O‗TISH TURI BILAN QOPLANGAN. BARCHA MAMLAKATLARDA, ISTISNOSIZ,
GRUNTLI YO‗LLAR BOR. ULARNING BUTUN HAMDO‗STLIK MAMLAKATLARIDAGI UZUNLIGI
76,456 KM. BA‘ZI MAMLAKATLARDA KO‗PRIK QURILISHINING MA‘LUM RIVOJLANISHIGA
QARAMAY YOG‗OCH KO‗PRIKLAR XALI XAM BOR. YO‗L TARMOQLARINING ASOSIY
MUAMMOLARIGA QUYIDAGILAR KIRADI: NORMATIV–HUQUQIY BAZANI MODERNIZATSIYA
QILISH SEKIN OLIB BORILMOQDA; MOLIYAVIY QO‗LLAB–QUVVATLASHNING PASTLIGI
TUFAYLI MAVJUD YO‗L TARMOG‗INING YOMONLASHUVI ORTIB BORMOQDA VA 8
YO‗LLARNI QURISH VA REKONSTRUKSIYA QILISH, ASOSIY VOSITALARNI YANGILASH VA
HOKAZO. CHEKLANGAN.
•
BOSHQARUV MODELI YORDAMIDA AVTOMOBIL YO‗LLARI SIFATINI OSHIRISH BO‗YICHA ISHLAR
BAJARILMAGAN
TAQDIRDA
YO‗L–TRANSPORT
HODISALARI
SONINING
KO‗PAYISHI,
TRANSPORT TEZLIGINING PASAYISHI, TRANSPORT HARAJATLARINING OSHISHI (YOQILG‗I
SARFI, SHINALAR VA DVIGATELLARNING ESKIRISHI), TRANSPORT HARAJATLARI, TASHISHNING
TANNARXI OSHISHI KUZATILADI. MAQSADGA QARAB, BOSHQARUV MODELI TURLI SXEMALAR
BO‗YICHA ISHLASHI MUMKIN. AGAR KELGUSI YIL UCHUN REJA ISHLAB CHIQISH ZARUR
BO‗LSA, MA‘LUMOTLAR BANKIDAN (YOKI KUZATUV MA‘LUMOTLARIDAN) FOYDALANIB,
AVTOMOBIL TRANSPORTINING TALABLARINI INOBATGA OLGAN HOLDA AVTOMOBIL YO‗LINING
HOLATINI BAHOLAB, AVTOMOBIL YO‗LINING TRANSPORT – FOYDALANISH SIFATINI YAXSHILASH
BO‗YICHA CHORA – TADBIRLAR ISHLAB CHIQILADI. ULAR AJRATILGAN MODDIY VA MOLIYAVIY
RESURSLAR UCHUN ENG SAMARALI BO‗LGAN TADBIRLARNI AMALGA OSHIRISH UCHUN QABUL
QILISHADI. AGAR ISTIQBOLGA MO’LJALLANGAN REJALARNI ISHLAB CHIQISH ZARUR BO‗LSA,
YO‗L MA‘LUMOTI BANKIDAN FOYDALANIB, O‗RGANILAYOTGAN YIL UCHUN AVTOMOBIL
YO‗LINING TRANSPORT – EKSPLUATATSION SIFAT KO‗RSATKICHLARINI PROGNOZ QILISH,
KEYIN ESA YO‗LNING TRANSPORT – EKSPLUATATSION SIFATINI YAXSHILASH BO‗YICHA CHORA
– TADBIRLARNI ISHLAB CHIQISH VA ULARNING QIYMATINI BAHOLASH ZARUR. KEYINGI
BOSQICH – TADBIRNING SAMARADORLIGINI BAHOLASH VA MODDIY VA MOLIYAVIY
RESURSLARGA QARAB BIRINCHI DARAJALI TADBIRLARNI TANLASH.
ADABIYOTLAR RO’YXATI
•
1. Г.И.КЛИНКОВШТЕЙН, М.Б.АФАНАСЕВ. ОРГАНИЗАЦИЯ ДОРОЖНОГО ДВИЖЕНИЯ. МОСКВА, ТРАНСПОРТ
2001 Г.
•
2. I.ILYOSOV. AVTOMOBIL YO’LLARINI LOYIXALASH. TOSHKENT, 2001 YIL
•
3. РУНЕ ЭЛВИК И ДР. СПРАВОЧНИК ПО БЕЗОПАСНОСТИ ДОРОЖНОГО ДВИЖЕНИЯ: ИНСТИТУТ
ЭКОНОМИКИ ТРАНСПОРТА, ОСЛО, НОРВЕГИЯ, 1996-664 С.
•
4. В.Ф.БАБКОВ. ДОРОЖНЫЕ УСЛОВИЯ И БЕЗОПАСНОСТЬ ДВИЖЕНИЯ: УЧЕБНИК ДЛЯ ВУЗОВ – М.:
ТРАНСПОРТ, 1993-271 С.
•
5. РУНЕ ЭЛВИК И ДР. СПРАВОЧНИК ПО БЕЗОПАСНОСТИ ДОРОЖНОГО ДВИЖЕНИЯ. ПЕР. С НОРВ. ПОД
РЕДАКЦИИ ПРОФ. В.В.СИЛЬЯНОВА. М.: МАДИ (ТУ). 2001-754 С.
•
6. М.В.ВАСИЛЕВ, С.М.ДУБРОВСКИЙ. АВТОМОБИЛЬНЎЕ ДОРОГИ, МОСКВА, ТРАНСПОРТ, 1988-136 СТ.
MAVZU: AVTOMOBIL YO‘LINING GEOMETRIK
ELEMENTLARINI ASBOB BILAN NAZORAT QILISH
USLUBLARI.
REJA:
•
CHAQILGAN TOSHLI VA QUM-SHAG’ALLI QATLAMLAR
•
ULARNI TUZILISHLARI
•
ISH TURLARI
•
CHAQILGAN TOSHLI VA QUM-SHAG’ALLI QATLAMLARNI HAMMA TOIFALI YO’LLAMING
TO’SHAMASI ASOSIDA VA PAST TOIFALI YOLLAR UCHUN QOPLAMA SIFATIDA QO’LLANADI.
BUNDAY HOLLARDA ZARRALARARO TUTASHUV TURIDAGI TUZILISH NAMOYON BO’LIB,
EZILISHGA KATTA QARSHILIK, YUQORI KO’RSATKICHLI ICHKI ISHQALANISH BURCHAGI,
KICHIK MIQDORDAGI ILASHISHLIK HOLATIDA YUZ BERISHI NAMOYON BO’LADI. OXIRGI HOL
ULARNI QOPLAMA SIFATIDA QO’ILASHNI CHEGARALAB QO’YADI, CHUNKI KUCH TA’SIRIDA
TEZ QATLAMLASHIB BUZILA BOSHLAYDI. SHUNING UCHUN HAM BU QATLAMLAR BOSQICHLI
QURILISHLARDA YOKI USTKI ISHLOVLI QATLAMLAR SIFATIDA QO’LLANADI.
•
BUNDAY ASHYOLI QATLAMLARGA ASOS QISMIDAGIGA NISBATAN YUQORI TALABLAR
QO’YILADI. QO’LLANADIGAN ASHYOLARGA QARAB, ISH BAJARISH USLUBLARI TANLANADI.
QATLAM ODDIY YOKI SARALANGAN CHAQILGAN TOSHDAN QURILADI. QATLAM
MUSTAHKAMLIGINI OSHIRISH TARKIBINI TANLASH YO’LI BILAN AMALGA OSHIRILADI.
KUYINDILI CHAQILGAN TOSHLI QATLAMNI BETON TARKIBINI TANLASHDEK AMALGA
OSHIRILADI. BUNDA BOG’LOVCHI SIFATIDA KUYINDI UNI QO’LLANADI. BUNDAY QATLAM
BOSHQA TURDAGILARGA NISBATAN ANCHA MUSTAHKAM BO’LADI.
•
SHAG’AL VA QUM-SHAG’AL ARALASHMALI ASOSLARGA MAYDALANGAN TOSH ARALASHTIRILIB
QURILADI. SHUNDA QATLAM MUSTAHKAMLIGI ORTIB BORISHINI TA’MINLOVCHI ICHKI ISHQALANISH
BURCHAK MIQDORI YUQORILASHADI. TO’SHAMA ASOSINI VA QATLAMINI QURISH UCHUN
ISHLATILADIGAN CHAQILGAN TOSHGA QO’YILADIGAN TALABLAR 14.1-JADVALDA BERILGAN.
Yo’l quyidagi ish turlaridan iborat:
hovuzli yuza qurish; poyandozli qatlam qurish;
chaqilgan toshni ish joyiga tashib kelish va uni joylashtirish;
chaqilgan toshni bir me’yorli qalinlikda tarqatish;
suv sepib katok yordamida shibbalash;
maydaroq zarrali chaqilgan toshni tashib kelish;
tarqatgich yordamida tarqatib misvok bilan supurib yoyish;
suv sepib katok bilan zichlash;
chaqilgan toshning maydasini tashib kelish; uni tarqatgich bilan yoyish;
so’ng misvokda supurib yoyish va yuzani katok bilan zichlash.
MAVZU: AVTOMOBIL YO‘LLARINING
EKSPLUATATSION HOLATINI
BAHOLASH.
REJA
Avtomobil va uning agregatlalari texnik xolatini
o'zgarishining asosiy sababi ishqalanish natijasida
detallarni yeyilishidir. Ishqalanish bu mexanik qarshilik
bo'lib, bir-biri bilan o'zaro birikkan detallar sirtini o'zaro
harakatlanishidan, kuch hosil bo'lib, bu bir detalni
ikkinchisiga nisbatan siqish jarayoni deb tushiniladi.
Ishqalanish ikki turga bo'linadi:
1.Tebranib ishqalanish - bir jism sirtida ikkinchisining
siljib tebranishi natijasida vujudga keladi.
2.Sirpanib ishqalanish - bir jismning ikkinchisiga nisbatan
sirpanib harakatlanishidan hosil bo'ladi.
•
MEXANIZMLARNING
YEYILISH
JARAYONINI
ANGLASH
UCHUN,
MAVJUD
QONUNIYATLAR ASOSIDA, YEYILISHLARNING TURLI KO'RINISHLARGA AJRATISHGA
TO'G'RI KELADI. O'ZARO BOG'LANGAN JUFTLAR UCHUN, MAVJUD TURKUMLASH,
YEYILISHLARNING QUYIDAGI TURLARINI O'RGATADI: MEXANIK, MOLEKULAR
MEXANIK, ZANGLI-MEXANIK, CHARCHASHDAN YEYILISH.
•
MEXANIK YEYILISH UCH TURGA, YA'NI ABRAZIV, PLASTIK DIFORMATSIYALI, MO'RT
YEYILISHLARGA BO'LINADI.
•
ABRAZIV YEYILISH - IKKI SIRT ORASIDAGI O'TKIR QIRRALI VA TIRNOVCHI
ZARRACHALARNING ISHQALANISHIDAN HOSIL BO'LADI.
•
PLASTIK DIFORMATSIYALI YEYILISH-DETALLARGA ZO'RIQISH BILAN KUCH TA'SIR
ETIB, OG'IRLIGINI O'ZGARTIRMAY, O'LCHAMLARINI O'ZGARTIRISHI NATIJASIDA
SODIR BO'LADI.
•
MO'RT YEYILISH - O'ZARO BOG'LANGAN DETALLAR SIRTIDAGI METALL QOBIG'I
ISHQALANISHI VA PLASTIK DIFORMATSIYA NATIJASIDA PARCHALANIB, UNING
OSTIDAGI UCHIDAN MO'RT O'ZAK QISMINING EZILISHI NATIJASIDA HOSIL BO'LADI.
•
MOLEKULAR MEXANIK YEYILISH - ISHQALANUVCHI DETALLAR SIRTLARINING,
MOLEKULAR BIR BIRIGA ILASHISHI NATIJASIDA HOSIL BO'LADI.
•
AVTOMOBILLARNI HAYDASH USULLARINI KUZATISH NATIJALARI SHUNI
KO'RSATADIKI, TO'SIQLARDAN O'TIB, TEZLATISH (RAZGON VA NAKAT) USULIDA
HAYDASHDA YONILG'I SARFI 5-6% GA TEJALADI, AMMO DVIGATEL DETALLARINING
YEYILISHI (BOSHQA USULLARDAGI HAYDASHLARGA QARAGANDA) JADALLASHADI.
BUNDAY USULDA ILASHISH MUFTASI VA UZATMALAR QUTISI (BOSHQA
AGREGATLARGA QARAGANDA) KO'PROQ ISHLAYDI. IKKINCHI USULNING
KAMCHILIGI SHUNDAN IBORATKI, NISHAB YO'LDAN TUSHISHDA, BEVOSITA
TO'XTASH KO'P MARTA TORMOZLANISHLAR NATIJASIDA, DVIGATELNING YEYILISHI
ORTADI. TAJRIBALARDAN KO'RINISHICHA, HAYDASHDA (ULARNI USULIY
AFZALLIKLARINI NAZARDA TUTIB, HAYDASH) USULLARNI ALMASHTIRIB TURISH
MAQSADGA MUVOFIQDIR, BU TA'MIRLARARO BOSIB O'TILADIGAN YO'LNI -
MASOFANI 60% GACHA OSHIRADI VA YONILG'I SARFINI 30 % GACHA
KAMAYTIRADI.
ADABIYOTLAR
•
1.КАРИМОВ И.А. ЎЗБЕКИСТОН БУЮК КЕЛАЖАК САРИ. ТОШКЕНТ: ЎЗБЕКИСТОН, 1998 Й.
•
2.АВТОМОБИЛЛАР ТЕХНИК ЭКСПЛУАТАЦИЯСИ. ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ
ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ АВТОТРАНСПОРТ ОЛИЙ ЎҚУВ ЮРТЛАРИ
ТАЛАБАЛАРИ УЧУН ДАРСЛИК СИФАТИДА ТАВСИЯ ЭТГАН. ПРОФ. СИДИҚНАЗАРОВ
Қ.М. УМУМИЙ ТАҲРИРИ ОСТИДА, ТОШКЕНТ “VORIS-NASHRIYOT”, 2008. – 560 Б.
•
3.O.HAMRAQULOV, SH.MAGDIYEV. AVTOMOBILLARNING TEXNIK EKSPLUATATSIYASI.
TOSHKENT, 2005 YIL.
•
4. WWW.ZIYONET.UZ
MAVZU: YO‘L QOPLAMALARINING
G‘ADIR-BUDIRLIGINI ANIQLASH
USULLARI.
REJA:
•
1
.
YUZALAR TO`LQINSIMONLIGI.
•
2. YUZA G’ADIR–BUDIRLIGI.
•
3. YUZALAR NOTEKISLIGI YO`NALISHLARI.
•
G’ADIR-BUDIRLIKNI PROFIL’ O`RTA CHIZIG’IDAN HISOBLASH TIZIMI O`RTA CHIZIQ
TIZIMI DEYILADI.
AGAR G’ADIR-BUDIRLIKNI ANIQLASH UCHUN SIRTNING L
UZUNLIKLI QISMI TANLANGAN BO`LSA, L DAN KATTA QADAMGA EGA BO`LGAN
BOSHQA NOTEKISLIKLAR (MASALAN: TO`LQINSIMONLIK) HISOBIGA OLINMAYDI.
PRIBOR KO`RSATILISHI SOCHILISHINI VA NOTEKISLIKLAR TIZIMINING IMKONIY
BIR JINSLIMASLIGINI HISOBGA OLGAN HOLDA G’ADIR-BUDIRLIKNI ISHONCHLI
BAHOLASH UCHUN O`LCHASHLARNI SIRTNING TURLI JOYLARIDA BIR NECHA
MARTA TAKRORLASHGA VA O`LCHOV NATJASI SIFATIDA BAHOLASHNING BIR
NECHA UZUNLIKLARI O`LCHASH NATIJALARINING O`RTA ARIFMETIGINI QABUL
QILISHGA TO`G’RI KELADI.
•
BAXOLASH UZUNLIGI L - G’ADIR-BUDIRLIK
BAHOLANADIGAN UZUNLIK U BIR YOKI BIR NECHA
BAZAVIY UZUNLIK L DAN IBORAT BO`LISHI
MUMKIN (YOKI L NI O`Z ICHIGA OLISHI MUMKIN).
BAZAVIY UZUNLIKNING SONLI KATORLARI: 0,01;
0,03; 0,08; 0.25; 0,80; 25; 8; 25 MM QATORIDAN
TANLANADI.
ADABIYOTLAR
•
1.КАРИМОВ И.А. ЎЗБЕКИСТОН БУЮК КЕЛАЖАК САРИ. ТОШКЕНТ: ЎЗБЕКИСТОН, 1998 Й.
•
2.АВТОМОБИЛЛАР ТЕХНИК ЭКСПЛУАТАЦИЯСИ. ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА
МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ АВТОТРАНСПОРТ ОЛИЙ ЎҚУВ ЮРТЛАРИ ТАЛАБАЛАРИ УЧУН
ДАРСЛИК СИФАТИДА ТАВСИЯ ЭТГАН. ПРОФ. СИДИҚНАЗАРОВ Қ.М. УМУМИЙ ТАҲРИРИ
ОСТИДА, ТОШКЕНТ “VORIS-NASHRIYOT”, 2008. – 560 Б.
•
3.O.HAMRAQULOV, SH.MAGDIYEV. AVTOMOBILLARNING TEXNIK EKSPLUATATSIYASI. TOSHKENT,
2005 YIL.
•
4. WWW.ZIYONET.UZ
| 