Kafedra: elektrodinamika və rev




Download 99.93 Kb.
bet1/5
Sana04.08.2022
Hajmi99.93 Kb.
#25111
  1   2   3   4   5
Bog'liq
Kurs isi
EL KV IYTQ, 3572 f529d328f08c52787939a820fc89e757, 01v96i ru rm a0, RƏQƏMLI KOMMUTASIYA SISTEMLERI VE ŞEBEKELERI, МНОГОКАНАЛЬНЫЕ системы передачи

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN TEXNİKİ UNİVERSİTETİ

Fakültə: RADİOTEXNİKA VƏ RABİTƏ


Kafedra: ELEKTRODİNAMİKA VƏ REV
Fənn: ELEKTRODİNAMİKA VƏ RADİODALĞALARIN YAYILMASI
Qrup: 316 A3

KURS İŞİ


Mövzu: “O” tipli qaçan dalğa lampasının (OQDL) yayılma sabitinin hesablanması

Tələbə: __________ ƏMRAHOVA AYNA

Müəllim: _________ ABDULLAYEV RƏŞİD

BAKI-2018


MÜNDƏRİCAT:

Kurs işinin tapşırığı.....................................................................................

Giriş..............................................................................................................

Mövzu haqda nəzəri məlumat.......................................................................

“O” tipli qaçan dalğa lampasının yayılma sabitinin hesablanması..............

Nəticə...........................................................................................................

Ədəbiyyat...................................................................................................

GİRİŞ
1910‐cu ildə alman mühəndisi Liben təkmilləşdirilmiş elektron lampasını – triodu yaratdı. Liben öz tədqiqatlarında lampanın emissiya qabiliyyətinə daha çox diqqət yetirdi və bu məqsədlə ilk dəfə olaraq közərmə telinin üzərini nazik kalsium və ya barium‐oksidlə örtməyi təklif etdi. Bundan əlavə o, şüşə balonun içərisinə civə buxarı da əlavə etdi ki, bu da əlavə ionlaşma yaratmaqla katod cərəyanını daha da artırdı.


Beləliklə, elektron lampası əvvəlcə detektor, sonra isə gücləndirici kimi xidmət sferasına daxil oldu. Onun radioelektronikada aparıcı rolu isə sönməyən elektrik rəqsləri generator qismində istifadə edilməsi aşkar olunduqdan sonra təmin
edildi. Lampalı ilk generatoru 1913‐cü ildə məşhur alman radiotexniki Meyssner yaratdı. O, həmçinin Libenin triodu əsasında dünyada ilk radiotelefon ötürücüsünü yaratdı və 1913‐cü ildə 36 km məsafəlik radiotelefon rabitəsini həyata keçirdi. Lakin ilk elektron lampaları hələ tam təkmil deyildi. 1915‐ci ildə Lənqmür və Qede elektron lampalarını çox aşağı təzyiqlərə qədər sormağın vasitələrini təklif etdilər və bunun hesabına ion lampaları vakuum lampaları ilə əvəz olundu. Rusiyada ilk qaz boşalma lampaları 1914‐cü ildə Rusiyanın Simsiz Teleqraf Cəmiyyətinin məsləhətçisi akademik Nikolay Dmitriyeviç Papaleksi (Sankt‐Peterburq) tərəfindən yaradılmışdır. Papaleksi Strasburq Universitetini bitirmiş,
Braunun rəhbərliyi altında işləmişdir. Papaleksinin yaratdığı ilk lampa qazla civə buxarı qarışığı doldurulmuş lampa idi. 1914‐1916‐cı illərdə Papaleksi radioteleqraf sahəsində bir sıra təcrübələr aparmış və sualtı qayıqlarla əlaqə sistemini yaratmışdır. Gücləndirici radiolampaların Rusiyada ilk yaradıcısı Bonç‐Bruyeviç olmuşdur. O, 1888‐ci ildə Oryol şəhərində doğulmuş, 1909‐cu ildə Peterburqda mühəndis peşəsinə yiyələnmiş və 1914‐cü ildə Hərbi Elektrotexnika Məktəbini bitirmişdir. 1916‐cı ildən 1918‐ci ilə qədər elektron lampalarının yaradılması ilə məşğul olmuş və onların istehsalını təşkil etmişdir. 1918‐ci ildə Nijeqorodda radiolaboratoriyaya rəhbərlik etmiş, Ostryakov, Pistolkops, Şorin, Losev kimi dövrün ən yaxşı radio mütəxəssislərini bir yerə cəlb etmişdir. O, 1919‐cu ilin mart ayında Nijeqorodda radiolaboratoriyada RP‐1 elektrovakuum lampasının kütləvi istehsalını təşkil etmiş, 1920‐ci ildə dünyada ilk dəfə olaraq gücü 1 kVt olan və su ilə soyudulan mis anodlu generator lampasını hazırlamışdır. Görkəmli alman alimləri Nijeqorod laboratoriyasının nailiyyətlərini görüb, Rusiyanın güclü generator lampalarını yaratmaq imkanlarını yüksək qiymətləndirdilər. Elektrovakuum cihazlarının təkmilləşdiril‐məsi istiqamətində işlər Petroqradda
geniş vüsət aldı. Bu işdə Çernışev, Boquslavski, Vekşinski, Obolenski, Şapoşnikov, Zusmanovski və fizik Aleksandrov Anatoli Petroviç (1903) kimi görkəmli alimlərin əməyini qeyd etmək lazımdır. Közərmə katodlarının ixtira edilməsi elektrovakuum texnikasının inkişafına böyük təkan verdi. 1922‐ci ildə Petroqradda Svetlana zavodu ilə birgə işləyən elektrovakuum zavodu yaradılır. Zavodun elmi‐tədqiqat laboratoriyasında elektron cihazlarının fizikası və texnologiyası sahəsində Vekşinski tərəfindən hərtərəfli tədqiqat işləri aparılır. Burada katodun emissiya xüsusiyyətləri, metallarda, şüşədə və digər maddələrdə qazların sorbsiya hadisələri və s. öyrənilirdi. Uzun dalğalardan qısa və orta dalğalara keçid, superheterodinin ixtirası radiotexnikada daha mükəmməl lampaların ixtira olunmasına təkan verdi. Amerikalı alim Xell 1924‐cü ildə tetrodu – dördelektrodlu elektron lampasını hazırladı. 1926‐cı ildən bu lampanın təkmilləşdirilməsi üzərində işləyərək, nəhayət 1930‐cu ildə üç torlu (5 elektrodlu) elektron lampanı – pentodu ixtira etdi. Bununla da radioötürücü sistemlərdə siqnalın ötürülməsi və qəbulu prosesləri xeyli yaxşılaşdırıldı. Pentod lampası radiotexnikada geniş tətbiq edildi. Radioqəbuletmədə yeni üsulların yaranması 1934‐35‐ci illərdə çoxtorlu tezlik çeviricilərinin yeni tiplərinin yaranmasına səbəb oldu. Bundan başqa, müxtəlif radio‐lampalarının yeni kombinasiyalı növləri meydana gəldi və radiotexnikada çoxlu sayda lampalar ixtisar oldu. Radiotexnikada ultraqısa dalğalar (UQD) diapazonuna keçdikdə yeni elektrovakuum cihazları meydana gəldi və müxtəlif radiotexnika lampaları arasında (ultraqısa, metrlik, desimetrlik, santimetrlik və millimetrlik diapazonlarda) sıx əlaqə yarandı. Elektrova‐kuum lampaları bir qədər də təkmilləşdirildi və eyni zamanda elektron dəstələrinin yeni prinsiplə idarə olunması
işlənib hazırlandı. Yeni prinsiplərlə işləyən cihazlara çoxrezonatorlu maqnetronları (1938), klistronları (1942) və əks dalğa lampalarını (ƏDL, 1953) göstərmək olar. İxtira edilən bu yeni cihazların köməyi ilə millimetrlik oblastlara daxil olan yüksək tezlikli siqnalları generasiyaetmə və gücləndirmə imkanı əldə edildi. Bundan başqa, elektrovakuum texnikasında qazanılan nailiyyətlər radionaviqasiyanın, radiolokasiyanın və çoxkanallı impuls əlaqələrinin inkişafına da səbəb oldu.
İfrat yüksək tezliklər (İYT) oblastında işləyən xüsusi cihazların iş prinsipi sabit elektrik sahəsində sürətlənən elektronların İYT elektromaqnit sahəsində tormozlanaraq öz enerjisini sahəyə ötürməsi prosesinə əsaslanır. İYT elektron cihazları iki qrupa bölünür: O‐tip və M-tipli cihazlar. O-tip cihazda sabit maqnit sahəsi yoxdur və ya ancaq elektron dəstəsinin fokuslanması üçün tətbiq edilir. M‐tip cihazda isə qarşılıqlı perpendikulyar (çarpaz) elektrik və maqnit sahələri təsir göstərir. Bu sahələrin birgə təsiri elektronların trayektoriyasını təyin edir.
Halhazırda texnikada O-tip cihazlardan klistronlar, qaçan dalğa lampaları (QDL) və əks dalğa lampaları(ƏDL), M-tip cihazlardan isə maqnetronlar istifadə edilir.

“O” tipli qaçan dalğa lampası haqda ümumi məlumat


Uçuş və əksetdirici klistronlardan fərqli olaraq “O” tip qaçan dalğa lampasında (OQDL) elektron seli ilə İYT rəqslərin elektromaqnit sahəsi uzunmüddətli qarşılıqlı təsirdə olur. OQDL əsasən gücləndirici kimi tətbiq edilir. Klistronlardan fərqli olaraq OQDL-in geniş tezliklər zolağında gücləndirmə imkanları yüksəkdir. Şəkil 1-də OQDL-in quruluşu göstərilmişdir.

Şəkil 1.
«O»‐ tipli qaçan dalğa lampalarının sxematik şəkli 1‐də göstərilir. Lampa uzun silindrik borudan ibarət olub, daxilində sol tərəfdə közərmə K katodlu elektron topu, fokuslayıcı FE elektrodu və A anodu yerləşir. Topdan çıxan elektron dəstəsi koaksial xətlərdən ibarət olan daxili naqilin yavaşıdıcı sistemindən (məsələn, məftil spiraldan) keçir. B-metal borusu xarici naqil rolunu oynayır. Spiral xüsusi izolyatora bərkidilir (sadəlik üçün onlar göstərilməmişdir). Sabit cərəyan mənbəyindən qidalanan fokuslayıcı sarğı (FS), elektronların bir‐biri ilə qarşılıqlı təsirindən dəstənin genişlənməməsi üçün bütün dəstə boyu onu sıxır. Fokuslayıcı sarğı əvəzinə bəzən sabit maqnitdən istifadə edilir. Maqnitli fokuslayıcı sistemin ölçüləri böyük olduğuna görə hazhazırda QDL‐da elektron dəstəsi elektrostatik sahənin təsiri ilə fokuslanır.

OQDL-də xüsusi formalı ləngidici sistem geniş istifadə olunur. Ləngidici en kəsiyi dövri dəyişən qeyri-bircinsli verici xətdir. Belə elementdə sahənin uzununa toplananı mövcuddur və burada dalğanın ləngidilməsi baş verir. Ləngidicini xarakterizə etmək üçün K3 ləngitmə əmsalından istifadə edilir. Ləngitmə əmsalı göstərir ki, faza sürəti işıq sürətindən nə qədər kiçikdir:


K3 = (1)
Burada C – işıq sürəti, vφ – faza sürətidir.
Elektron selinin yaradılmasından asılı olaraq elektron mərmisi elektronları bir-birindən formaca fərqlənir. Şəkil 1-də göstərilən “O” tip qaçan dalğa lampası üçün elektron seli silindrik formalıdır. Katodun özü də simmetrikdir. Dibi sferikdir və oksid təbəqəsi ilə örtülmüşdür. İdarəedici elektrod və anodlar deşikli disk və ya arakəsməli silindr şəkilli hazırlanır. Bunların mərkəzində diafraqmalar mövcuddur.
İdarəedici elektrod mənfi potensiala malikdir. Bu potensialın qiymətini dəyişməklə elektron selinin intensivliyini dəyişmək olar. Anoda müsbət potensial verilir. İdarəedici elektrod və anod potensialları vasitəsilə elektrostatik linzalar sistemi əmələ gəlir. Bu da elektron selinin ilk fokuslanmasını təmin edir. Beləliklə, ikinci anoddan sonra elektronlar seli dar silindrik şəkildə fokuslanır və sistemi keçib kollektora tərəf hərəkət edir. Kollektor lampanın sağ tərəfində yerləşdirilir və müsbət potensiallı olur. Elektron selinin tam fokuslanması üçün uzun solenoidin maqnit sahəsindən istifadə edilir. Lampanın özü həmin selenoidin daxilində yerləşdirilir. Gücləndirici kimi baxdığımız lampada ləngidici sistem spiral şəklindədir. Qaçan dalğa lampalarında mühüm problemlərdən biri ləngidici sistemin giriş fiderinin dalğa müqaviməti ilə yükün müqavimətinin uyğunlaşdırılmasıdır. Belə uyğunlaşma olmadıqda İYT rəqslərinin bir qismi əks olunur, yəni əks dalğa yaranır. Buna görə də əks əlaqə yaranır.
Fazalar balansı şərti ödəndikdə gücləndirici avtorəqslər yaranır. Bunun qarşısını almaq üçün ləngidici giriş və çıxış fiderləri ilə çox ciddi razılaşdırılır. Qaçan dalğa lampalarında xüsusi qurğular düzəldilir. Bunlar dalğaötürənlərin və ya koaksial xətlərin qısa parçaları şəklində olur. Bunlar girişə və çıxışa paralel qoşulur. Bu parçaların uzunluğu mühərrik qısaqapalı porşenlərlə dəyişdirilə bilir.
Optik gücləndirici qaçan dalğa lampasının qısaca olaraq təsir prinsipi belədir: Gücləndiriləcək İYT rəqslər lampanın girişinə verilir və sonra ləngidici sistem boyunca yayılır. Elektromaqnit dalğasının yay şəkilli naqil boyunca yayılma sürəti (qrup sürəti) işıq sürətinə bərabərdir:

Download 99.93 Kb.
  1   2   3   4   5




Download 99.93 Kb.