•
Kompüter şəbəkəsi -rabitə xətləri və xüsusi
proqram
təminatı ilə bir-birilə əlaqəli kompüterlər və
periferiya
avadanlıqları sistemindən ibarətdir.
•
İnformasiyan
ın əldə olunması, ötürülməsi və
istifadəçilərin mövcud informasiyadan birgə
istifadəsini təmin etmək üçün kompüter şəbəkələrinin
olması vacib şərtdir.
•
Məsafədən asılı olaraq, rabitə xətləri kimi kabeldən,
telefon xətlərindən, radiorabitədən, peyk rabitəsindən
və optik lifli xətlərdən istifadə olunur.
•
Ən populyar kompüter şəbəkəsi
internetdir
.
OSI
modeli
1983-cü ildə
Beynalxalq Standartlaşma Təşkilatı
(
ISO
) tərəfindən açıq sistemlərin qarşılıqlı əlaqəsinin
modeli
yaradılmışdır.
Bu model
OSI
(Open System Interconnection - Açıq sistemləin qarşılıqlı əlaqəsi) adlandırılmışdır və
müasir kompüter şəbəkələrinin əsasını təşkil edir. OSI modelində aşağıdakı səviyyələr vardır:
•
Fiziki səviyyə (Physical layer) – 1-ci və ən aşağı səviyyədir. Bu səviyyə fiziki əlaqə kanallarında informasiyanın
(bitlərin)
elektrik, optik və ya radiosiqnal şəklində ötürülməsini təmin edir. Bu səviyyədə siqnalların səviyyəsi,
kodlaşdırma tipi, siqnalların ötürülmə sürəti və s. təyin edilir.
•
Kanal səviyyəsi (Data Link layer) – 2-ci səviyyədir və şəbəkələrin fiziki səviyyədə qarşılıqlı əlaqəsinin təmin
edilməsinə xidmət edir və baş verə biləcək səhvlərə nəzarət edir. Fiziki səviyyədən alınmış verilənlər
kadrlarda
(frame) yerləşdirilir, bütövlüyü və səhvləri yoxlanılır və şəbəkə səviyyəsinə göndərilir.
•
Şəbəkə səviyyəsi (Network layer) – 3-cü səviyyədir və verilənlərin ötürülməsi yollarının (marşrutlarının)
müəyyən edilməsi üçün təyin edilmişdir. Məntiqi ünvanların və adların fiziki ünvanlara çevrilməsinə, qısa
marşrutların müəyyən edilməsinə, şəbəkədəki nasazlıqların və tıxacların izlənilməsinə cavabdehdir.
•
Nəqliyyat səviyyəsi (Transport layer) – 4-cü səviyyədir və verilənlərin səhvsiz, itkisiz, təkrar edilmədən və
göndərilmiş ardıcıllıqla ünvana çatdırılması üçün təyin edilmişdir. Bu zaman ötürülən verilənlərin tipi
əhəmiyyət kəsb etmir, sadəcə bu səviyyə ötürmə mexanizmi təqdim edir.
•
Seans səviyyəsi (Session layer) - 5-cı səviyyədir və əlaqə seansının təmin edilməsinə cavabdehdir və tətbiqlərin
uzun müddət öz aralarında qarşılıqlı əlaqədə olamalarına imkan verir. Bu səviyyə seansın yaradılmasını və
sona çatdırılmasını, informasiya mübadiləsini, sinxronlaşdırmanı, verilənlərin ötürülməsi hüququnun müəyyən
edilməsini və tətbiqlərin aktiv olmadıqları müddətdə seansın saxlanmasını idarə edir.
•
Təqdimetmə səviyyəsi (Presentation layer) - 6-cı səviyyədir və informasiyanın məzmununu dəyişdirmədən
onun təsvir olunma formasını təyin edir. Bu səviyyənin vasitəsi ilə informasiya bir sistemin tətbiqi
səviyyəsindən digər sistemin tətbiqi səviyyəsinə aydın şəkildə təqdim edilir. Təqdimetmə səviyyəsi tətbiqi
səviyyədə olan obyektlərə (istifadəçi və proqramlar) ötürülən informasiyanın çevrilmə (şirifləmə, sıxılma)
üsullarını müəyyən edir.
•
Tətbiqi səviyyə (Application layer) – 7-cı ən yüksək səviyyədir, şəbəkə və istifadəçinin qarşılıqlı əlaqəsini təmin
edir. Bu səviyyə istifadəçi tətbiqlərinin (user applications) şəbəkə xidmətlərinə girişinə icazə verir.
Kompüter şəbəkələrinin əsas anlayışları
•
Server
- şəbəkənin işini mərkəzləşdirilmiş şəkildə idarə edən və
yaxud
şəbəkənin digər kompüterlərinə öz resurslarını (
fayl
,
printer
, və s.) istifadəyə
verən, müvafiq proqram təminatı ilə təchiz olunmuş, xüsusi ayrılmış yüksək
məhsuldarlığa malik olan kompüterdir.
•
Kliyent kompüteri - (kliyent, işçi stansiyası) serverin resurslarına (serverə)
giriş əldə edən şəbəkə istifadəçisinin kompüteridir.
•
Proqram-server – verilmiş kompüterin resurslarına şəbəkənin digər
kompüterlərindən giriş sorğularina xidmət üçün təyin edilmiş proqramdır.
•
Proqram-kliyent - uzaqda yerləşən resurslara giriş üçün sorğuların
yaradılması və göndərilməsi, həmçinin sorğuya uyğun olaraq istifadəçinin
kompüterində informasiyanın alınması və əks etdirilməsi üçün təyin edilmiş
proqramdır (misal, vebbrauzer).
•
Konsentrator - bir neçə əlaqə kanalını bir kanala kommutasiya edən
qurğudur.
•
Təkrarlayıcı - siqnalın verilmiş ötürücü fiziki mühitində nəzərdə tutulmuş
məsafədən böyük məsafəyə ötürüldüyü zaman, onun formasının və
amplitudasının saxlanmasını təmin edən qurğudur.
•
Hab (hub) - kompüterləri şəbəkəyə birləşdirməyə imkan verən qurğudur.
•
Modem - rəqəmsal siqnallarının telefon xətləri vasitəsilə ötürülməsi üçün onları
analoq formasına və əksinə çevirən qurğudur. Bu zaman modemdə
informasiya
siqnallarının modulyasiyası və demodulyasiyası həyata keçirilir.
•
Verilənlərin ümumi istifadəsi - müxtəlif iş yerlərindən digər kompüterlərdə olan
fayllara girişə imkan verir.
•
Proqram vasitələrinin ümumi istifadəsi - istifadəçilərə digər kompüterlərdə
qurulmuş proqramları istifadə etməyə imkan verir.
•
Paket - kompüter şəbəkələrində informasiyanın əsas vahididir. Verilənlərin
paketlərə bölünməsi zamanı şəbəkədəki hər bir kompüter
praktiki olaraq
verilənlərin digər kompüterlərlə eyni zamanda qəbulu və ötürülməsi imkanını əldə
edir.
•
Protokol – kompüter şəbəkəsində verilənlərin ötürülməsi üçün qaydalar və
razılaşmalar toplusudur.
•
Şəbəkə protokolları – şəbəkədə məlumatların təqdimat formalarını və ötürülmə
üsullarını, müxtəlif avadanlıqların birgə işləmə qaydalarını müəyyən edən
standarlardır.