TERMIZ AGROTEXNOLOGIYALAR VA
INNOVATSION RIVOJLANISH INSTITUTI
MEVA-SABZAVOTCHILIK VA TEXNOLOGIYA
FAKULTETI “SABZAVOTCHILIK, POLIZCHILIK
VA KARTOSHKACHILIK” TA`LIM YO`NALISHI
411-GURUH TALABASI ESHPO`LATOVA
MAFTUNANING QISHLOQ XO`JALIGI
MAHSULOTLARINI SAQLASH VA QAYTA
ISHLASH FANIDAN TAYYORLAGAN
MUSTAQIL ISHI
Mavzu: Don ekinlari xosilini yi`g`ishtirish va
qabul qilish
• Reja:
• 1. Don ekinlari haqida
• 2. Don ekinlari xosilini yi`g`ishtirish
• 3. Don ekinlari xosilini yi`g`ishtirish va qabul qilis
h
• 4. Xulosa
• 5. Foydalanilgan adabiyotlar
• Bugungi kunda dunyoda insoniyat tomonidan yechish kerak bo‘lgan
global muammolar
o‘z yechimini kutmoqda, xususan insoniyatni
tashvishga soladigan, dunyo hamjamiyati mamlakatlari
o‘rtasidagi
munosabatlarga, insoniyatni tabiatga
bo‘lgan munosabatlari, tabiiy
resurslardan foydalanishni birgalikda hal qilish muammolari dolzarb
bo‘lib qolmoqda.
• Dunyo hamjamiyati oldidagi eng muhim muammolaridan biri, bu oziq-
ovqat muammosi. Sayyoramiz aholisining barqaror rivojlanishi uchun
zarur
bo‘lgan oziq-ovqat mahsulotlarining yetishmasligi sifatida
namoyon
bo‘ladi. Dunyoda oziq-ovqatga bo‘lgan talab, parallel
ravishda narx oshib bormoqda. Shuningdek, narxlarning
ko‘tarilishi
dunyoning
ko‘plab mintaqalarida kuchli qurg‘oqchiliklarni sodir bo‘lishi
bilan
bog‘liq.
• So‘nggi o‘n yil ichida dunyodagi ko‘pgina mamlakatlar bir necha bor
oziq-ovqat inqirozini boshdan kechirdilar. 2005
–2009-yillarda
bug‘doy va makkajo‘xori uch baravar, guruch esa besh baravar
qimmatlashdi. Natijada, yigirmadan ortiq mamlakatlarda oziq-ovqat
bilan
bog‘liq tartibsizliklar yuz berdi,75 milliondan ortiq kishi
qashshoqlik chegarasidan past
bo‘lgan sharoitda kun kechir-
moqda. 2008-yilda oziq-ovqat mahsulotlari narxi keskin
ko‘tarilib,
Gaitidan Bangladeshgacha
bo‘lgan oraliqdagi mamlakatlarda oziq-
ovqat tartibsizliklari kelib chiqdi. Dunyodagi och odamlar soni
allaqachon 1 milliard kishidan oshib ketgan. 2010-yilda 2009-yilga
nisbatan katta miqdordagi hosil
yig‘ilganiga qaramay, jahonda g‘alla
narxi deyarli 80 foizga oshdi. 2012-yilda donli mahsulotlar narxi tez
ko‘tarilib, 2010-yil darajasidan oshdi.
• Butunjahon oziq-ovqat tashkiloti statistika portalining ma’lumot- lariga
ko‘ra, 2020-yilga kelib, dunyoda 750,0 million tonnadan ortiq bug‘doy
yetishtirilgan. Oxrigi
o‘n yillik mobaynida g‘alla yetishtirishda o‘sish
tendensiyasi kuzatilmoqda. Lekin
o‘sish tendensiyalarinimavjudligiga
qaramay muammolar ham
yo‘q emas. Ushbu o‘zgarish- lar qishloq
xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish uchun noqulay bo‘lgan iqlim
sharoitining
o‘zgarishi bilan bog‘liq (masalan, Yevropada g‘ayri- tabiiy
qurg‘oqchilik, AQSH va Rossiyada 2010-yilda, Avstraliyada mavsumiy
bo‘lmagan yomg‘irlar), donli ekinlarni yetishtirishga ta’sir qiluvchi tashqi
omillar (masalan, moliyaviy inqiroz 2007
–2008), bir qator
mamlakatlarda (Braziliya, AQSH,
G‘arbiy Yevropa davlatlari) g‘alla
maydonlarining kamayishi bilan, shuningdek
ko‘plab uchinchi dunyo
mamlakatlarida tuproqning ommaviy eroziyasiga
bog‘liq bo‘lmoqda.
• Bug‘doy ishlab chiqarish dunyoning barcha mintaqalari iqtiso- diyotining
ajralmas qismidir. Texnologiyalar rivojlanmoqda va don ishlab chiqarishni
ko‘paytirish, shuningdek yerdan intensiv foydala- nishning yangi usullari
yaratilmoqda. Texnologik taraqqiyot va yerdan oqilona foydalanish tufayli
2020-yilga kelib,
bug‘doy ishlab chiqarish 38,0 % (110 million tonna) oshdi.
2000
–2020-yillar davomida bug‘doy yetishtirish bo‘yicha yetakchi Osiyo
davlatlar hisoblanadi (43,40% yoki 311,2 million tonna).Asosiy qismi Xitoy
va Hindiston tomonidan ishlab chiqariladi (jahonDunyo miqyosida don
yetishtirish dinamikasi ishlab chiqarishining 30,3%). Qulay iqlim sharoiti
aholi sonining ortishi bilan birgalikda (Xitoy va Hindistonning umumiy aholisi
butun sayyoramiz aholisining taxminan 37 foizini tashkil qiladi) qishloq
xo‘jaligi sohasini rivojlantirish uchun innovatsion texnologiyalarni joriy
etishi talab etiladi.
• 2020-yilda Yevropa bug‘doy yetishtirish bo‘yicha ikkinchi o‘rinda
(21,3 % yoki 183,5 million tonna), uchinchi
o‘rinda Amerika (15,3
% yoki 110,8 million tonna). Amerika va Yevropada yuqori ishlab
chiqarish hajmlariga zamonaviy texnologiyalarni keng
qo‘llash,
yangicha boshqarishni joriy etish, naslchilikdagi muvaffaqiyat va
o‘g‘itlarni mo‘l-ko‘l ishlatish orqali erishildi, bu esa ekilgan
maydon- larni kengaytirmasdan (va
ba’zan ularni
kamaytirmasdan)
yig‘ib olinadigan mahsulotlar miqdorini
ko‘paytirishga imkon beradi.
• Bug‘doy yetishtirish bo‘yicha AQSH (7,6%), Rossiya (8,2%),
Fransiya (5,3), Germaniya (3,8) va Kanada (4,0%) yetakchi
mamlakatlar hisoblanadi
• Dunyo bo‘ylab bug‘doy zaxiralarining eng past ulushi Afrika va
Okeaniyaga (boshqa mintaqalarga nisbatan) tegishlicha 2,44%
(14,2Mamlakatlar miqyosida don yetishtirish strukturasi 729,0 mln
tonna uchunmillion tonna) va 3,8% (22,4 million tonna)ga
to‘g‘ri
keldi. Ush bu mintaqalarda
qurg‘oqchilik iqlimi qishloq xo‘jaligi
uchun noqulay hisoblanadi, bu mintaqalarda
ko‘pincha intensiv
dehqonchilik tizimi
qo‘llaniladi, g‘alla ishlab chiqarish hajmini
oshirish uchun asosiy
e’tibor bular: urug‘chilik, sug‘orish,
zararkunandalarga qarshi kurash, agrotexnik texnologiyalarga
rioya etish chora-tadbirlarni
qo‘llashni talab qiladi. 2020-yilga
kelib, don yetishtirish hajmi dunyo
bo‘yicha ortishi kuzatildi.
Bug‘doy yetishtirish bo‘yicha Osiyo birinchi o‘rinni saqlab qolib,
uning ulushi 43,4 foizni (311,2 million tonna) tashkil etadi. 2010
–
2020-yillar Osiyo 3,9 foizga
o‘sdi.
• 2020-yilga kelib Yevropa jahon ishlab chiqarishidagi ulushini biroz pasaytirdi
(- 2,06%), ammo ishlab chiqarish hajmi 12 million tonnaga oshdi. Amerika,
hanuz 3-
o‘rinda: ushbu mintaqa ishlab chiqarishni 2,72%ga (2,1 million
tonna) qisqartirdi. Afrikada va Okeaniyada (global ishlab chiqarishga nisba-
tan) yuqori
bo‘lmagan ishlab chiqarish o‘zgarishlari sodir bo‘ldi. Ushbu
mintaqalarda ishlab chiqarish 1,25 foizga (10 million tonnadan ortiq) va 0,70
foizga (7,9 million tonna) oshdi. Agar 2010
–2020-yillarda Afrika va
Okeaniyada
bug‘doy ishlab chiqarishni ko‘rib chiqsak, Afrika ishlab
chiqarishni deyarli ikki baravarga, Okeaniya esa deyarli 1,5 baravarga
oshirdi. Bu innovatsiyalar (zamonaviy texnologiyalar, yanada samarali
boshqarish) va investitsiyalarni jalb qilish, shuningdek,
bug‘doy ishlab
chiqarishni kapitallashtirishdan dalolat beradi.
Bug‘doy bozoridagi vaziyat
barqaror
bo‘lib, ishlab chiqarishning nisbiy ulushlarida deyarli o‘zgarishlar
bo‘lmadi, demak, dunyodagi biron-bir mamlakat ushbu qishloq xo‘jaligi
mahsulotiga ixtisoslashgan emas.
• Xulosa
• Ishlab chiqarishning muhim ko‘rsatkichlaridan biri, bu konsen- tratsiya koeffitsiyenti.
Ishlab chiqarish konsentratsiyasi darajasini tahlil qilishda birinchi navbatda
bug‘doy
ishlab chiqaradigan mam- lakatlarning soni va ularning umumiy sonidagi ulushi
aniqlanadi.
• FAO statistik portalining ma’lumotlariga ko‘ra, dunyoda 125 mamlakatda bug‘doy
yetishtiriladi.
Bug‘doy yetishtirishning 10 ta yetakchi davlatlari 69,71%ni, qolgan 115 ta
mamlakat esa yalpi hosilning 30,29%ni tashkil etdi.
• Ushbu 10 ta yetakchi mamlakat ulushini birinchi 3 ta (Xitoy, Hindiston, Rossiya; ular
10 ta yetakchi mamlakat ishlab chiqarishining taxminan 55
–56%ni ishlab chiqaradi).
Shuni ham
ta’kidlash kerakki,
• eng yirik ishlab chiqaruvchilar dunyoning ko‘plab mintaqalarida tarqalgan bo‘lsa-da,
aksariyat mamlakatlar Osiyoda joylashgan (tanlangan 10 ta mamlakatdan 4 ta
mamlakat). Bunga ushbu mamlakatlarda aholining
ko‘pligi, qulay agroiqlim sharoiti,
shuningdek katta ekin maydonlari sabab
bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Egorov G.A., Mefnikov E.M., Maksimchuk B.M.
Texnologiya muki, krupi, kombikormov. M. Kolos, 1984 g.
2. Egorov G.A., Martinenko YA.F., Petrenko T.P.
Texnologiya i oborudovanie mukomofnoy, krupyanoy i
kombikormovoy promishlennosti. M, MGAPP. 1996 g.
3. Butkovskiy V.A. Texnologiya mukomofnogo, krupyanogo i
kombikormovogo proizvodstva. M. Agropromizdat, 1989 g.
4. Merko I.T. Texnologiya mukomoEno-krupyanogo
proizvodstva. M. Agropromizdat 1985 g.
|
