1
Mövzu 1: Tibbi biliklərin əsasları fənni, onun əsas
vəzifələri. Tibb elminin və səhiyyənin inkiĢaf tarixi
PLAN:
1. Tibbin və səhiyyənin inkişaf tarixi.
2. Azərbaycanda tibbin və səhiyyənin inkişaf tarixi.
3. Tibbin və səhiyyənin inkişafında Ulu Öndərimiz Heydər Əliyevin
xidmətləri.
Tibbin və səhiyyənin inkişaf tarixi
Tibbin və səhiyyənin tarixi demək olar ki, insan cəmiyyətinin tarixi qədər
qədimdir.
Qədim Yunanıstanın məşhur alimi Hippokrat (e.ə. 460-377-ci illər)
təbabətin atası sayılır. Hippokratın tibbin və səhiyyənin inkişafında
böyük xidmətləri olmuşdur. O, insan bədənində qan, selik, öd və qara
öd adlanan şirələrin olmasını göstərmişdir. Hippokrat əsərlərində o
dövürdə insan bədəninin quruluşuna aid məlumatlar toplanmış, kəllə
qapağının bəzi sümükləri, fəqərələr, qabırğalar, oynaqlar, əzələlər və iri
damarlar haqqında məlumat verilmişdir.
IX-XII əsrdə yaşamış Əl-Razi, Əl-Biruni, İbn Sina, Əz-Zəhrəvi, İbn-Rüşd
kimi görkəmli alimlərin əsərləri latın dilinə tərcümə edilib, əsrlər boyu
Avropa tibb məktəblərində əsas dərs vəsaiti olmuşdur. O dövrün Şərq
alimləri orqanizmin bütün sistemlərinin
anatomiya, fiziologiya və
patologiyasını öyrənmiş, tibb elminin bütün sahələri ilə məşğul olmuş, o
cümlədən müalicəvi bədən tərbiyəsi, tibbi kosmetika məsələlərinə
toxunmuş, demək olar ki, gerentologiyanın və pediatriyanın əsasını
qoymuşlar.
Anatomiyanın tam inkişaf etmiş elm kimi formalaşması
Andreas
Vezalinin (1514-1564) adı ilə bağlıdır.
Vezali meyit yarmaqla insan
orqanizmini mükəmməl surətdə öyrənmiş, bütün orqan və sistemlərin
quruluşunu elmi surətdə təsvir etmişdir.
XVII-XVIII əsrlərdə tibb elmi yeni ideyalar və kəşflərlə zəngin olmuşdur.
Müasir fiziologiyanın və embriologiyanın banisi hesab edilən
ingilis
həkimi Harvey Uilyam (1578-1657) 1628-ci ildə nəşr etdirdiyi əsərində
qan dövranı haqqında Qalen dövründən bəri hakim olan yanlış
təsəvvürləri qəti surətdə təkzib etdi. Ürəyin sol hissəsinin vəzifəsi,
2
aortanın funksiyası, kiçik qan dövranında ürəyin rolu, orqanizmdə qanın
miqdarı haqqında fikirlərini elmi surətdə sübut edərək, böyük və kiçik
qan dövranlarının dəqiq təsvirini verdi.
Patoloji anatomiyanın banilərindən olan C.Morqani (1682-1771)
xəstəliklərin orqanolokalistik prinsipə əsaslanan təsnifatını yaratmış,
anatom və fizioloq Luici Qalvani (1737-1798) canlı orqanizmdə elektrik
hadisəsini kəşf etməklə eksperimental elektrofiziologiyanın əsasını
qoymuş, E.Cenner (1749-1823) çiçəyə qarşı peyvənd üsulunu işləyib
hazırlamış və tətbiq etmişdir.
XIX əsrdə təbiətşünaslığın nailiyyətləri (orqanizmdən kənarda üzvi
birləşmələrin alınması, hüceyrə nəzəriyyəsi, enerjinin saxlanması
qanunun kəşfi, təkamül nəzəriyyəsi) tibb elmlərinin inkişafı üçün təkan
oldu.
Fizioloji
eksperimentin
təkmilləşməsi,
mikrobiologiyanın
formalaşması ilə əlaqədar olaraq klinik tibbin inkişafı sürətləndi. Həm
diaqnostikanın, həm də müalicənin imkanlarını genişləndirən yeni və
daha dəqiq metodlar işlənib hazırlandı. Morfoloji diaqnostikadan,
immunoloji sınaqlardan istifadə edilməyə başlandı.
Əsrin sonunda gigiyena müstəqil elm kimi formalaşdı,
sonra sosial
gigiyena ayrıca bir elm kimi inkişaf etməyə başladı. Bu elm əhalinin
sağlamlığını öyrənir, xəstələnmənin, ölümün səbəblərini aşkar edir və
bunlarla mübarizə üsullarını işləyib hazırlayır.
Dahi fizioloq İ.P.Pavlov (1849-1936) ali sinir fəaliyyəti haqqında ardıcıl
və mükəmməl təlim yaratmışdır. O, şərti refleksləri, II siqnal sistemini,
daxili ləngiməni kəşf etmiş, ekspermentin metodlarını təkmilləşdirərək,
ürək-damar, həzm və s. sistemlərinin fəaliyyətini dərindən tədqiq edə
bilmişdir.