168
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
MULTIMEDIA VOSITALARI VA ULARDAN FOYDALANISH
Jalilova Nigina Jalol qizi
O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi Buxoro xalq ta’limi
boshqamasi Vobkent tuman XTBga qarashli 32-son maktabning
informatika fani o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.6628549
Anotatsiya.Mazkur maqolada multimedia vositalari va ulardan foydalanish
haqida so’z boradi.Mazkur vositalarga alohida e’tibor qaratilsa tizimda
yutuqlarga erishish mumkin.
Kalit so’zlar: multemediya, Interaktiv texnologiyalar, virtual borliq, Distant,
Macintosh, videokonferensiya
Multimediy vositalari (multimedia – ko’pvositalilik) - bu insonga o’zi uchun
tabiiy muxit: tovush, video, grafika, matnlar, animatsiya va boshqalardan
foydalanib, kompyuter bilan muloqatda bo’lishga imkon beruvchi texnik va
dasturiy vositalar majmuidir.
Multimedia - gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir.
Uning ajralib turuvchi belgilariga quyi-dagilar kiradi:
- axborotning xilma-xil turlari: an'anaviy (matn, jadvallar, bezaklar va
boshqalar), original (nutk, musika, videofilmlardan parchalar, telekadrlar,
animatsiya va boshqalar) turlarini bir dasturiy maxsulotda integratsiyalaydi.
Bunday integratsiya axborotni ro’yxatdan o’tkazish va aks ettirishning turli
kurilmalari: mikrofon, audio-tizimlar, optik kompaktdisklar, televizor,
videomagnitafon, videokamera, elektron musiqiy asboblardan foydalanilgan
holda kompyuter boshqaruvida bajariladi;
- muayyan vaqtdagi ish, o’z tabiatiga ko’ra statik bo’lgan matn va grafikadan
farqi ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning ma'lum oralig’ida ko’rib
chiqiladi. Video va audio axborotlarni kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish
uchun markaziy protsessor tez harakatchanligi, ma'lumotlarni o’zatish
shinasining o’tkazish qobiliyati, operativ (tezkor) va video-xotira katta
sig’imli tashqi xotira (ommaviy xotira), hajm va kompyuter kirish-chiqish
kanallari bo’yicha almashuvi tezligini taxminan ikki baravar oshirilishi talab
etiladi;
- "inson-kompyuter" interaktiv mulokotining yangi darajasi, bunda muloqot
jarayonida foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama axborotlarni oladiki,
mazkur xolat ta'lim, ishlash yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashga imkon
beradi.
Multimedia vositalari asosida o’quvchilarga ta'lim berish va kadrlarni qayta
tayyorlashni yo’lga qo’yish xozirgi kunning dolzarb masalalaridandir.
Multimedia tushunchasi 90-yillar boshida xayotimizga kirib keldi. Uning o’zi
169
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
nima degan savol tug’iladi? Ko’pgina mutaxassislar bu atamani turlicha tahlil
qilishmoqda. Bizning fikrimizcha, multimedia - bu informatikaning dasturiy va
texnikaviy vositalari asosida audio, video, matn, grafika va animatsiya
(ob'yektlarining fazodagi xarakati) effektlari asosida o’quv materiallarini
o’quvchilarga yetkazib berishning mujassamlangan xoldagi ko’rinishidir.
. Avvalombor, o’quv jarayonida zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan
foydalanish taxsinga sazovordir.
O’z o’rnida, multimedia vositalaridan keng foydalanish yo’lida ayrim ob'yektiv
muammolar ham mavjud. Bulardan eng asosiysi - o’quvchilar uchun kerak
bo’lgan o’quv materiallarini, qonunlarni va boshqa ko’rsatmalarni qo’llanma
qilib kompyuter dasturlarini ishlab chiqarishdir. Ishlab chiqilgan kompyuter
dasturlarida multimedia elementlarini qo’llash esa, kompakt disklarni (lazer
disklari) qo’llashni talab qiladi. Xozirgi kunda bunday ko’rinishdagi kompakt
disklarni respublikamizda ishlab chiqarish imkoniyati yo’qdir. Bular ma'lum bir
miqdordagi mablag’ni oldindan jalb etishni talab qiladi.
Bizning fikrimizcha, zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan o’quvchilarga
ta'lim berish va qayta tayyorlash jarayonida keng foydalanish, kelajakda yetuk
va yuqori malakali mutaxassislarni kamol toptiradi.
2. Distant uslubi asosida o’quvchilarni o’qitish xozirgi kunning eng rivojlanib
borayotgan yo’nalishlaridan bo’lib, o’qituvchi bilan o’quvchilar ma'lum bir
masofada joylashgan holda ta'lim berish tizimidir. O’qituvchi va o’quvchining
ma'lum bir masofada joylashganligi, o’qituvchini dars jarayonida kompyuterlar,
sputnik aloqasi, kabel televideniyesi kabi vositalar asosida o’quv ishlarini tashkil
qilishini talab qiladi. Zamonaviy kompyuter texnologiyalarining tez rivojlanib
borishi,
ayniqsa,
axborotlarni
o’zatish
kanallarini
rivojlanishi
telekommunikatsiya sohasiga o’ziga xos tarixiy o’zgarishlar kiritmoqda.
Mamlakatimizdagi barcha o’quv yurtlarini va biznes bilan shug’ullanayotgan
kompaniyalarni distant uslubi asosida birlashtirilsa, o’qitish jarayonini va tijorat
ishlarini yanada yuqori pog’onaga olib chiqadi.
Distant uslubi asosida o’qitish quyidagi texnologiyalarni o’z ichiga oladi:
Interaktiv texnologiyalar:
- audiokonferensiyalar ;
- videokonferensiyalar ;
- ish stolidagi videokonferensiyalar ;
- elektron konferensiyalar ;
- ovoz kommunikatsiyalari ;
- ikki tomonlama sputnik aloqa ;
- virtual borliq ;
170
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
Nointeraktiv texnologiyalar:
- bosib chiqarilgan materiallar;
- audiokassetalar;
- videokassetalar;
- bir tomonlama sputnik aloqa;
- televizion va radio ko’rsatuvlari;
- disketa va CD-ROM lar.
Distant uslubining qo’yidagi afzalliklari mavjuddir:
a) o’qitishning ijodiy muxiti. Mavjud ko’pgina uslublar asosida o’qituvchi ilm
tolibini o’qitadi, o’quvchi esa faqat berilgan materialni o’qiydi. Taklif
qilinayotgan distant metodi asosida esa o’quvchilarning o’zlari kompyuterlar
asosida axborotlar bankidan kerak bo’lgan ma'lumotlarni qidirib topadi va
albatta o’zlarining tajribalarini boshqalar bilan elektron tarmoqlari asosida
almashadi. Bu esa o’quvchilarni boshqalar bilan yaxshi muloqotda bo’lishini
ta'minlaydi va o’z o’rnida bunday mexnat ta'lim olishni rag’batlantiradi.
b) mustaqil ta'lim olishning imkoniyati borligi. Distant uslubi asosida ta'lim
berish - boshlangich, o’rta, universitet, sirtqi - kechki va malaka oshirish
bosqichlarini o’z ichiga oladi. Tayyorgarligi har xil darajadagi inspektorlar
o’zlarining shaxsiy dars jadvallari asosida ishlashlari mumkin va o’zining
darajasidagi talabalar bilan muloqotda bo’lishi mumkin.
v) ish joyidagi katta o’zgarishlar. Distant uslubi asosida ta'lim berish turi
millionlab insonlarga, hammadan xam ishlab chiqarishdan ajralmasdan ta'lim
olayotganlar uchun qulay sharoit yaratib beradi. Bunday uslub asosida o’qitish
kadrlarni tayyorlashda judayam katta ro’l o’ynamoqda, ya'ni jug’rofiy va
moliyaviy qiyinchiliklarsiz o’zining ishlab turgan o’rnida ilm opishi mumkindir.
g) o’qitish va ta'lim olishning yangi va unumli vositasi. Statistik ma'lumotlar
shuni ko’rsatmokdaki, distant uslubi asosida ta'lim berish, ishlab chiqarishdan
ajralgan holda o’qish kabi unumlidir. Bundan tashqari, distant uslubi asosida
ta'lim olish universitet tomonidan qo’yilgan chegaradan ham chetga chiqib
ketadi. Bunday asosda ta'lim olayotgan talabalar yoki o’quvchilarning
boshqalardan ustunligi - ularning eng yaxshi, sifatli materiallar va o’qituvchilar
bilan ta'minlanishidir. Ta'lim berish va boshqarish uslubiyotiga asoslangan
holda, o’qituvchi auditoriyada o’qitish shartlaridan xoli bo’lishi kerakdir. Distant
uslubi asosida o’qitishning o’quv qoidalaridan kelib chiqsak, soliq, inspektorlari
INTERNET turi orqali jaxon bo’yicha sayyohat qilishlari mumkin. Shu bilan
birga, ta'lim berish uslubining o’zgarishi bilan uning shakllari ham o’zgarishi
shartdir.
171
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
Xozirgi kunda to’g’ridan-to’g’ri INTERNET tarmog’ig’a kirish xizmati distant
uslubi asosida ta'lim berish uchun elektron pochtalar, kompyuter
konferensiyalari va ma'lumotlarning elektron bazasida foydalaniladi.
Axborotlashgan tezkor kanalning rivojlanishi yangi gipermedia tizimini berib, u
o’z ichida INTERNET tarmog’iga kirishning uchta asosiy xizmatini
mujassamlashtiradi va foydalanuvchining interfeysini (muloqoti) yanada
takomillashtirishga yordam beradi. Masalan, maltikast texnologiyalarining,
konferensiya vositalarining va multimedia kompyuterlarining mavjudligi
INTERNET tarmog’i orqali video-konferensiyalarni yulga qo’yishga imkoniyat
berdi. Shunday qilib, bunday gigant axborotlashgan tarmoq o’quvchilarning
distant uslubi asosida zamonaviy bilim olishlari uchun vaqti yoki qayerda
turganligiga qaramasdan keng sharoit yaratib beradi.
Bugungi kunda matnlar va matematik formulalarni qayta ishlash uchun odatiy
tusga aylangan tovush va tasvirning kompyuterli qayta ishlash imkoniyatining
paydo bo’lishi, shubxasiz, butun insoniyat faoliyatiga ta'sir ko’rsatadi.
Multimedik tizimlarni ko’rish uchun foydalanilayotgan kompyuterning
hisoblash kuvvatini oshirishigina yetarli emas, buning uchun kushimcha
apparatli qo’llab-kuvvatlash analogli audio va videosignallarni rakamli
ekvivalentga kushish va uning teskarisi uchun zarur bo’lgan analogli-rakamli
(ARU) va rakamli-analogli o’zgartirgich (RAU) videoprotsessorlar, dekoderlar
maxsus integral chizmalar va boshqalar ham zarur..
4. IVM Vetimedia /OS-2. IVM Sogr firmasi multimedia ishlanmalari sohasida
ancha faol ish olib boradi. Firma Windows interfeysidan grafik foydalanishni
qo’llab-quvvatlashdan
tashkari
o’zining
OS/2
operatsion
tizimini
multimediyaning ko’pgina imkoniyatlari bilan jixozlagan. Ular orasida, eng
avvalo, MM RM/2 nomini olgan Rgesentation Manageg (prezentasiya menejeri)
dasturini ajratib ko’rsatish mumkin. U audio-platalar, SD-ROM rusumidaga
ommaviy xotira va video proigrovatelni qo’llab-quvvatlaydi, shuningdek, Audio
Visual Connection adapterining IVM uchun drayverini o’zida saqlaydi.
IVM firmasi RS/2 turkumidan keyingi o’z kompyuterlari uchun Ultimedia
sifatida mashhur multimedia vositalari paketini ishlab chiqqan. Bu vositalar
quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- kompakt-diskda yetkazib beriladigan va operatsion tizim turlarini tanlash
hamda multimedia dasturlarini namoyish etishga imkon beruvchi M57 va M77
qurilma modullari;
- amaliy dasturli multimedia kioski (o’yinli, ta'lim beruvchi, xizmat ko’rsatuvchi
va hokazolar);
172
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
- Storyboard Livel, Linkway Livel va Audio Visual Connestion singari
multimedia ishlab chiqishning foydalanuvchi vositalari turkumi;
- konferensiya ishtirokchilariga umumiy axborotlarni ekranda taqsimlashga
imkon beruvchi kompyuterli videokonferen-siyalarni qo’llab-quvvatlash uchun
R2R moduli (IVM Regson to Regson);
- turli manbalardagi audio va video axborotlar yuqori sifatini kafolatlagan holda
videoni 30 kadr/s chastotali qamrab olish, siqish va aks ettirishni ta'minlovchi
IVM RS/2 Astion Media II Display Adapters moduli.
Aftidan, ishchi stansiyalari uchun eng oddiy mualliflik tizimi Standford
universitetida yaratilgan va elektron pochta bo’ylab bepul tarqatiladigan
MAYEstro tizimidir.
Xozirgi jamiyatimiz uchun multimedianing ahamiyatini tasdiqlovchi - 1987
yilda Vashingtonda AQSH kongressi kutubxonasida Interaktiv axborot
texnologiyalari milliy namoyishlar laboratoriyasi va original multimedia -
ilovalar va dasturlarning doimiy ko’rgazmasi ochilganligi dikkatga sazovordir.
Multimedia va distant uslublari asosida ta'lim berish yildan-yilga ortib,
takomillashib bormoqda.
Xulosа
Mutimediali taqdimot – bugungi kunda axborot taqdim etishning yagona va eng
zamonaviy shakli hisoblanadi. Bu matnli ma'lumotlar, rasmlar, slayd-shou,
diktor jo‘rligidagi ovoz bilan boyitilgan, videoparcha va animatsiya, uch
o‘lchamli
grafika tarzidagi dasturiy ta'minot bo‘lishi mumkin. Taqdimotning ma'lumot
taqdim etishning boshqa shakllaridan asosiy farqi ularning mazmunan
boyitilganligi va interfaolligidir, ya'ni belgilangan shaklda o‘zgarishga moyilligi
va foydalanuvchi faoliyatiga munosabatini bildirishidir. Bundan tashqari,
taqdimot Sizning saytingiz kaliti ham bo‘lishi mumkin. Ya'ni Internetga chiqish
imkoniyati mavjud bo‘lgan paytda sichqonchani bir martagina bosish orqali
taqdimotni ko‘rib, kompaniya saytidan eng yangi ma'lumotni olish mumkin.
Multimediali texnologiya Multimediali texnologiya (multi – ko‘p, media –
muhit) bir vaqtning o‘zida ma'lumot taqdim etishning bir necha usullaridan
foydalanishga imkon beradi: matn, grafika, animatsiya, videotasvir va ovoz.
Ma'lumot taqdim etishning boshqa shakllaridan farqli ravishda multimediali
taqdimot bir necha o‘n minglab sahifa matn, minglab rasm va tasvirlar, bir necha
soatga cho‘ziladigan audio va video yozuvlar, animatsiya va uch o‘lchamli
grafikalarni o‘z ichiga olgan bo‘lishiga qaramay, ko‘paytirish xarajatlarining
kamligini va saqlash muddatining o’zoqligini ta'minlaydi.
173
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya»
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
| 