Multimediali mahsulotlar turlari amaliy paketlar yordamida taqdimotlar yaratish




Download 163.59 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/2
Sana08.02.2022
Hajmi163.59 Kb.
#17252
  1   2
Bog'liq
Amaliy



MULTIMEDIALI MAHSULOTLAR TURLARI AMALIY 
PAKETLAR YORDAMIDA TAQDIMOTLAR YARATISH  
 
Multimediy vositalari (multimedia – ko’pvositalilik) - bu insonga o’zi uchun tabiiy
muxit: tovush, video, grafika, matnlar, animatsiya va boshqalardan foydalanib,
kompyuter bilan muloqatda bo’lishga imkon beruvchi texnik va dasturiy vositalar
majmuidir.
Multimedia - gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir.
Uning 
ajralib 
turuvchi 
belgilariga 
quyi-dagilar 
kiradi:
- axborotning xilma-xil turlari: an'anaviy (matn, jadvallar, bezaklar va boshqalar),
original (nutk, musika, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animatsiya va boshqalar)
turlarini bir dasturiy maxsulotda integratsiyalaydi. Bunday integratsiya axborotni
ro’yxatdan o’tkazish va aks ettirishning turli kurilmalari: mikrofon, audio-tizimlar, optik
kompaktdisklar, 
televizor, 
videomagnitafon, 
videokamera, 
elektron 
musiqiy
asboblardan 
foydalanilgan 
holda 
kompyuter 
boshqaruvida 
bajariladi;
- muayyan vaqtdagi ish, o’z tabiatiga ko’ra statik bo’lgan matn va grafikadan farqi
ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning ma'lum oralig’ida ko’rib chiqiladi.
Video va audio axborotlarni kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy
protsessor tez harakatchanligi, ma'lumotlarni o’zatish shinasining o’tkazish qobiliyati,
operativ (tezkor) va video-xotira katta sig’imli tashqi xotira (ommaviy xotira), hajm
va kompyuter kirish-chiqish kanallari bo’yicha almashuvi tezligini taxminan ikki
baravar oshirilishitalabetiladi; "inson-kompyuter" interaktiv mulokotining yangi
darajasi, bunda muloqot jarayonida foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama
axborotlarni oladiki, mazkur xolat ta'lim, ishlash yoki dam olish sharoitlarini
yaxshilashga 
imkon 
beradi.
Multimedia vositalari asosida o’quvchilarga ta'lim berish va kadrlarni qayta
tayyorlashni yo’lga qo’yish xozirgi kunning dolzarb masalalaridandir. Multimedia
tushunchasi 90-yillar boshida xayotimizga kirib keldi. Uning o’zi nima degan savol
tug’iladi? Ko’pgina mutaxassislar bu atamani turlicha tahlil qilishmoqda. Bizning
fikrimizcha, multimedia - bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida
audio, video, matn, grafika va animatsiya (ob'yektlarining fazodagi xarakati) effektlari
asosida o’quv materiallarini o’quvchilarga yetkazib berishning mujassamlangan xoldagi
ko’rinishidir.
Rivojlangan mamlakatlarda o’qitishning bu usuli, xozirgi kunda ta'lim sohasi
yo’nalishlari bo’yicha tatbiq, qilinmoqda. Xatto, xar bir oila multimedia vositalarisiz
xordiq, chiqarmaydigan bo’lib koldi. Multimedia vositalarining 1981 yildagi yalpi
oboroti 4 mlrd. AQSh dollarini tashkil qilgan bo’lsa, 1994 yili esa 16 mlrd. AQSh


dollarini tashkil kildi. X,ozirgi kunda esa sotilayotgan har bir komp'yuterni multimedia 
vositalarisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Kompyuterlarning 70-yillarda ta'lim soxasida 
keng qo’llash yo’lida urinishlar zoye ketganligi, avvalombor, ular unumdorligining 
nixoyatda pastligi bilan bog’liq edi. Amaliyot shuni ko’rsatmoqdaki, multimedia ' 
vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish ikki barobar unumlidir va vaqtdan yo’tish 
mumkin. Multimedia vositalari asosida bilim olishda 30 % gacha vaqtni tejash mumkin 
bo’lib, olingan bilimlar esa xotirada o’zoq muddat saqlanib qoladi. Agar o’quvchilar 
berilayotgan materiallarni ko’rish (video) asosida qabul qilsa, axborotni xotirada saqlab 
qolinishi 25-30 % oshadi. Bunga qo’shimcha sifatida o’quv materiallari audio, video va 
grafika ko’rinishda mujassamlashgan holda berilsa, materiallarni xotirada saqlab kolish 
75 % ortadi. Bunga biz multimedia vositalari asosida chet tillarini o’rganish jarayenida 
yana bir bor ishonch xosil qildik.
Multimedia vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish quyidagi afzalliklarga ega: 
a) berilayotgan materiallarni chuqurroq, va mukammalroq o’zlashtirish imkoniyati bor; 
b) ta'lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi yanada ortadi: 
v) ta'lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni tejash imkoniyatiga erishish; 
g) olingan bilimlar kishi xotirasida o’zoq muddat saqlanib, kerak bo’lganda amaliyotda 
qo’llash imkoniyatiga erishiladi.
Shuni aytib o’tish kerakki, kadrlarni qayta tayyorlash yo’lida Jaxon Valyuta Fondi, 
Umumjaxon banki, Yevropa Ittifoki komissiyasi kabi nufo’zli tashkilotlar katta 
tajribaga egadirlar.Biz bunga, ushbu tashkilotlar tomonidan tashkil qilingan seminar va 
konferensiyalarning ishtirokchisi sifatida yana bir bor ishonch xosil qildik. Avvalombor, 
o’quv jarayonida zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanish taxsinga 
sazovordir.
O’z o’rnida, multimedia vositalaridan keng foydalanish yo’lida ayrim ob'yektiv 
muammolar ham mavjud. Bulardan eng asosiysi - o’quvchilar uchun kerak bo’lgan 
o’quv materiallarini, qonunlarni va boshqa ko’rsatmalarni qo’llanma qilib kompyuter 
dasturlarini ishlab chiqarishdir. Ishlab chiqilgan kompyuter dasturlarida multimedia 
elementlarini qo’llash esa, kompakt disklarni (lazer disklari) qo’llashni talab qiladi. 
Xozirgi kunda bunday ko’rinishdagi kompakt disklarni respublikamizda ishlab 
chiqarish imkoniyati yo’qdir. Bular ma'lum bir miqdordagi mablag’ni oldindan jalb 
etishni talab qiladi.
Bizning fikrimizcha, zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan o’quvchilarga 
ta'lim berish va qayta tayyorlash jarayonida keng foydalanish, kelajakda yetuk va yuqori 
malakali mutaxassislarni kamol toptiradi.
2. Distant uslubi asosida o’quvchilarni o’qitish xozirgi kunning eng rivojlanib 
borayotgan yo’nalishlaridan bo’lib, o’qituvchi bilan o’quvchilar ma'lum bir masofada 
joylashgan holda ta'lim berish tizimidir. O’qituvchi va o’quvchining ma'lum bir ma-
sofada joylashganligi, o’qituvchini dars jarayonida kompyuterlar, sputnik aloqasi, kabel 


televideniyesi kabi vositalar asosida o’quv ishlarini tashkil qilishini talab qiladi. Zamo-
naviy kompyuter texnologiyalarining tez rivojlanib borishi, ayniqsa, axborotlarni 
o’zatish kanallarini rivojlanishi telekommunikatsiya sohasiga o’ziga xos tarixiy 
o’zgarishlar kiritmoqda. Mamlakatimizdagi barcha o’quv yurtlarini va biznes bilan 
shug’ullanayotgan kompaniyalarni distant uslubi asosida birlashtirilsa, o’qitish 
jarayonini va tijorat ishlarini yanada yuqori pog’onaga olib chiqadi. 
Distant uslubi asosida o’qitish quyidagi texnologiyalarni o’z ichiga oladi: 
Interaktiv texnologiyalar:
- audiokonferensiyalar ; 
- videokonferensiyalar ; 
- ish stolidagi videokonferensiyalar ; 
- elektron konferensiyalar ; 
- ovoz kommunikatsiyalari ; 
- ikki tomonlama sputnik aloqa ; 
- virtual borliq ; 
Nointeraktiv texnologiyalar: 
- bosib chiqarilgan materiallar; 
- audiokassetalar; 
- videokassetalar; 
- bir tomonlama sputnik aloqa; 
- televizion va radio ko’rsatuvlari; 
- disketa va CD-ROM lar. 
Avvalombor, distant uslubi asosida o’qitish, jugrofiy jihatdan o’zoqda joylashgan 
maktablar va akademik ta'lim uchun mo’ljallangan edi. Lekin, zamonaviy axborbtlar va 
telekommunikatsion texnologiyalarining rivojlanishi tabiiy ta'lim-tarbiya jarayonini 
o’zoq masofadan turib amalga oshirishga yo’l ochib berdi. Natijada distant uslubi 
asosida o’qitish, tez vaqt ichida ko’pgina maktablarda, tijoratchilar ichida va ishlab 
chiqarish korxonalarida keng qo’llanila boshladi va o’qitishda yangi uslublarni 
qo’llashga yana bir turtki bo’ldi. Distant uslubi asosida o’qitishning Xalqaro 
kengashining tahlillari shuni ko’rsatmoqdaki, xozirgi kunda jahonda 10 milliondan ortiq 
talabalar shu uslub asosida ta'lim olishmoqda. AQSH da shu uslub asosida o’qitish 
maqsadida yangi o’quv markazlari barpo etilmoqda. Shunday qilib, ular milliy kadrlarni 
zamon talabi asosida tayyorlash va qayta tayyorlash uchun olga qadam o’yishmoqda. 
Distant uslubining qo’yidagi afzalliklari mavjuddir:
a) o’qitishning ijodiy muxiti. Mavjud ko’pgina uslublar asosida o’qituvchi ilm 
tolibini o’qitadi, o’quvchi esa faqat berilgan materialni o’qiydi. Taklif qilinayotgan 


distant metodi asosida esa o’quvchilarning o’zlari kompyuterlar asosida axborotlar 
bankidan kerak bo’lgan ma'lumotlarni qidirib topadi va albatta o’zlarining tajribalarini 
boshqalar bilan elektron tarmoqlari asosida almashadi. Bu esa o’quvchilarni boshqalar 
bilan yaxshi muloqotda bo’lishini ta'minlaydi va o’z o’rnida bunday mexnat ta'lim 
olishni rag’batlantiradi.
b) mustaqil ta'lim olishning imkoniyati borligi. Distant uslubi asosida ta'lim berish 
- boshlangich, o’rta, universitet, sirtqi - kechki va malaka oshirish bosqichlarini o’z 
ichiga oladi. Tayyorgarligi har xil darajadagi inspektorlar o’zlarining shaxsiy dars 
jadvallari asosida ishlashlari mumkin va o’zining darajasidagi talabalar bilan muloqotda 
bo’lishi mumkin.
v) ish joyidagi katta o’zgarishlar. Distant uslubi asosida ta'lim berish turi 
millionlab insonlarga, hammadan xam ishlab chiqarishdan ajralmasdan ta'lim 
olayotganlar uchun qulay sharoit yaratib beradi. Bunday uslub asosida o’qitish kadrlarni 
tayyorlashda judayam katta ro’l o’ynamoqda, ya'ni jug’rofiy va moliyaviy 
qiyinchiliklarsiz o’zining ishlab turgan o’rnida ilm opishi mumkindir. 
g) o’qitish va ta'lim olishning yangi va unumli vositasi. Statistik ma'lumotlar shuni 
ko’rsatmokdaki, distant uslubi asosida ta'lim berish, ishlab chiqarishdan ajralgan holda 
o’qish kabi unumlidir. Bundan tashqari, distant uslubi asosida ta'lim olish universitet 
tomonidan qo’yilgan chegaradan ham chetga chiqib ketadi. Bunday asosda ta'lim 
olayotgan talabalar yoki o’quvchilarning boshqalardan ustunligi - ularning eng yaxshi, 
sifatli materiallar va o’qituvchilar bilan ta'minlanishidir. Ta'lim berish va boshqarish 
uslubiyotiga asoslangan holda, o’qituvchi auditoriyada o’qitish shartlaridan xoli bo’lishi 
kerakdir. Distant uslubi asosida o’qitishning o’quv qoidalaridan kelib chiqsak, soliq, 
inspektorlari INTERNET turi orqali jaxon bo’yicha sayyohat qilishlari mumkin. Shu 
bilan birga, ta'lim berish uslubining o’zgarishi bilan uning shakllari ham o’zgarishi 
shartdir.
Xozirgi kunda to’g’ridan-to’g’ri INTERNET tarmog’ig’a kirish xizmati distant 
uslubi asosida ta'lim berish uchun elektron pochtalar, kompyuter konferensiyalari va 
ma'lumotlarning elektron bazasida foydalaniladi. Axborotlashgan tezkor kanalning 
rivojlanishi yangi gipermedia tizimini berib, u o’z ichida INTERNET tarmog’iga 
kirishning uchta asosiy xizmatini mujassamlashtiradi va foydalanuvchining interfeysini 
(muloqoti) 
yanada 
takomillashtirishga 
yordam 
beradi. 
Masalan, 
maltikast 
texnologiyalarining, konferensiya vositalarining va multimedia kompyuterlarining 
mavjudligi INTERNET tarmog’i orqali video-konferensiyalarni yulga qo’yishga 
imkoniyat berdi. Shunday qilib, bunday gigant axborotlashgan tarmoq o’quvchilarning 
distant uslubi asosida zamonaviy bilim olishlari uchun vaqti yoki qayerda turganligiga 
qaramasdan keng sharoit yaratib beradi.
Bugungi kunda matnlar va matematik formulalarni qayta ishlash uchun odatiy 
tusga aylangan tovush va tasvirning kompyuterli qayta ishlash imkoniyatining paydo 


bo’lishi, 
shubxasiz, 
butun 
insoniyat 
faoliyatiga 
ta'sir 
ko’rsatadi. 
Multimedik tizimlarni ko’rish uchun foydalanilayotgan kompyuterning hisoblash 
kuvvatini oshirishigina yetarli emas, buning uchun kushimcha apparatli qo’llab-
kuvvatlash analogli audio va videosignallarni rakamli ekvivalentga kushish va uning 
teskarisi uchun zarur bo’lgan analogli-rakamli (ARU) va rakamli-analogli o’zgartirgich 
(RAU) videoprotsessorlar, dekoderlar maxsus integral chizmalar va boshqalar ham 
zarur.
Odatda, yuqorida kursatilgan kushimcha apparatli vositalar kompyugerlarning 
video va audio imkoniyatlarini kengaytiruvchi turli platalar ko’rinishida shakllanadi: 
Ko’chmas 
video 
tasvirlar 
bilan 
ishlash 
uchun 
TARGA 
platasi; 
- xarakatlanuvchi videotasvirlarni yozish va aks ettirish uchun Video Blaster, Video 
Spigot, 
Intel 
Smart, 
Video 
Recorder 
platalari; 
- Microsoft firmasining Sound Blaster, Sound Galaxy Sound for Windows 
audioplatalari.
Video va audio axboroti bilan ishlashning zaruriyati ma'lumotlarning katta hajmi 
va ularni o’zatishning yuqori tezligi bilan bog’lik, ko’plab muammolarni yuzaga 
keltirdi. Bu, audio-video axborotning sungi texnologiyalarini rivojlantirish va katta 
sig’imdagi jamgaruvchilarning yangi namunalarini yaratishning boshlanishi bo’ladi. 
Masalan, 650 Mb sig’imli va 150 kb/s hisoblash tezligidagi SD-ROM optik kompakt 
diski shu jumladandir.
Multimedia uchun zamonaviy SD-ROM texnologiyalar tak-dimnomasi ilk marta 
1987 yili Sietldagi konferensiyada (Second Microsoft SD - ROM Sopfegense) bo’lib 
o’tdi va bu sana video va audioaxborotli to’laqonli multimedianing paydo bo’lishi 
boshlanishi deb hisoblanadi.
Multimedia tarkib topishining bundan keyingi qadami CD-I texnologiyasi 
(Compact Disk Interactive - interaktiv videodisklar) bo’ladi, ular kompyuter yordamida 
lazerli video-murvatni boshqarish yo’li bilan kompakt diskdan axborotni ixtiyoriy 
tanlashni tashkil etishga imkon beradi. Bu texnologiyani Philips Electrnics firmasi 
ishlab chiqadi va u Sony, IVM va Microware firmalari tomonidan qo’llab-
quvvatlanadi.
IVM va Intel firmalari tomonidan ishlab chiqilgan va multimedia tizimlari 
ko’rilishi uchun foydalaniladigan DVI texnologiyasi to’rt bazaviy unsurdan tashkil 
topgan: 
- videotizimning asosi bo’lgan ixtisoslashgan mikroprotsessor turkumi (masalan, 
tasvirlar kompressiyasi va dekompressiyasi uchun Intel firmasining I 82750RV 
piksel protsessori; signallarni raqamli qayta ishlash uchun Texas Instrument firmasining 
TMS320S10 protsessori; tasvirning videoxotirasida joylashgan ifoda uchun Iptel 
firmasining i82750DV displeyli protsessori va boshqalar); oxirgi paytlarda bulardan 
ham zamonaviylari bozorda taklif qilinmoqda;


- drayverlar (Video Driver, Audio Driver va VRAM Driver hamda SD - ROM 
Driver ) va alohida kichik tizimlar darajasidagi dasturiy interfeys: grafika va 
videoeffektlar ma'lumotlari kompressiyasi va dekompressiyasi AVSS (Audio-
Video
Support 
System); 
RTX 
(Real 
Time 
Executive) 
STD 
(Standart) multivazifadorligini ta'minlash, xotirani, kirish-chiqishni boshqarish va 
boshqalar; 
- galma-gal paydo bo’luvchi audio va video axborot saqlovchi, ma'lumotlarni SD - 
ROM jamg’aruvchisidan foydalanilganda tezligi bir tekisligini ta'minlovchi maxsus 
shaklli 
fayllar; 
- sub'yektiv qabul qilishga yo’naltirilgan va ba'zi yo’qotish yoki bo’zib ko’rsatishlarga 
yo’l qo’yuvchi axborotning turli namunalari tiklash algoritmlari. Bu texnologiyani 
qo’llashning eng oddiy misoli bo’lib, siyraklash algoritmi, ya'ni tasvirning diskretligini 
kamaytirish uchun xizmat qilishi mumkin. JPEG (Joint Photographic Exerts Group) 
statik tasvirlarni siqishning eng ko’p tarqalgan algoritmida jarayonlar natijasida 
ko’chmas tasvirlarning vizual zararsiz 20, 50 martagacha siqilishga olib borish mumkin.
Xarakatlanayotgan tasvir va audioaxborotlar uchun prediktiv kodlash (Predictive 
Coding) algoritmlaridan foydalaniladi.
Bu gurux algoritmlari orasida MREG (Moving Pictures Experts Groups ) 
algoritmlarini ajratib ko’rsatish mumkin, ular 25...50 marta siqish koeffitsentini 
ta'minlaydi. Jumladan, agar 24-betli rangli va 30 kadrlar /s.li 640x480 o’lchamli 
siqilmagan rakamli televizion tasvir uchun 27 Mb/s ma'lumotlarni o’zatish tezligi talab 
etilsa, unda MREG1 algoritmi talab etilayotgan o’zatish tezligini 550 kb/s. gacha 
kamaytiradi. MREG1 algoritmi, shuningdek, siqish koeffitsenti 5 ...10 marta bo’lgan 
audioaxborot 
kompressiyasi 
uchun 
ham 
qo’llaniladi. 
DVI texnologiyasida foydalaniladigan video siqish algoritmlarini ikkiga bo’lish 
mumkin: 
- JPEG rusumli simmetrik chizmali algoritmlar, ular real vaqt miqyosida siqishni 
amalga oshirish va huddi videomagnitafondagi kabi sifat darajasida kompyuter (Real 
Time Video) vinchesteriga ma'lumotlarni yozishga imkon beradi, bunda SD - ROM ni 
tayyorlashga zaruriyat qolmaydi;
- MREG rusumli nosimmetrik kompressiya algoritmlari, ular SD-KRM 
(Production Level Video) ga yozish uchun mahsulotni bozorbop yo’sinda yaratishda 
foydalaniladi va multimedianing tizimida videoni fakat aks ettirishni ta'minlaydi. Bunda 
videoni siqish darajasi 100...160 martaga yetadi, videomagni-tafon yozuviga yaqin sifat 
saqlanadi.
25:1 siqish koeffitsenti displeyning chorak ekranida yaxshi sifatli videotasvirni 
olish uchun kifoya. 10:1 nisbatda siqilganda DVI texnologiyasi bo’lgan (Real Time 
Video) 
videotasvirli 
darcha 
to’liq 
ekranning 
1/5 
qismini 
egallaydi. 
Audioaxborot yomon siqiladi (mumkin bo’lgan siqish koeffisenti 1,9-2,5), bu xol 


tinglash a'zolarining bo’zib kursatishlarga befarq emasligi bilan izohlanadi. 
Shunday qilib DVI texnologiyalari video va audioni aks ettirish uchun zarur bo’lgan 
axborot hajmini keskin qisqartirishga imkon beradi, bu xol ma'lumotlar umumiy hajmini 
kamayishiga va multimedianing fan, ta'lim, biznes va aloqa sohalariga keng kirib 
borishiga olib keladi. Bunda foydalanuvchiga interaktiv lazerli videodisklar 
tayyorlovchilari xizmatiga murojaat etmay, o’z amaliy multimedianing tizimlarini 
yaratish, axborotning barcha turlarini saqlash uchun oddiy vinchesterdan foydalanish 
imkoniyati beriladi. Bundan tashqari,hozirdayoq, multimedia ovoz berilgan, tasvirli 
hujjatlarni Ethernet tarmoqli platasi orqali kompyuter tarmog’iga jo’natish mumkin. 
Biroq, videotasvirli, to’liq tarmoqli multimedianing tizimlar uchun taxminan 200:1 
siqish koeffitsenti zarur. Bunday ko’rsatkichga hozirdayoq erishish mumkin va bu 
boradagi ishlar muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda.
3. Ishlanma vositalar: xolati va istiqbollari 
Multimedia asr oxirigacha kompyuter texnikasini takomillashtirishning asosiy 
yo’nalishlaridan biri bo’lib qolishi kutilmoqda. Hozirgi paytda kompyuter texnikasi va 
dasturiy ta'minotni ishlab chiqaruvchi ko’pgina yetakchi firmalar bu axborot 
texnologiyasini xayotga quyidagi uch yo’nalish bo’yicha tadbiq, qilmoqdalar: 
- AT 80x86 shaxsiy kompyuterlarida DOS, Windows muhitida multimediani 
professional va tijoriy maqsadlarda qo’llash;
- Macintosh SHK lari uchun unimli va ta'lim beruvchi ilova-lar yaratish; 
- ishchi bekatlardagi UNIX muxitida professional va tijoriy ishlanmalarni tayyorlash. 
Bu barcha tayyorlanayotgan vositalar asosida assotsiativ aloqalarning umumiy ob'yektli 
yo’naltirilgan uslubiyatni o’z ichiga olgan "gipermatn" (Nurertex) konsepsiyasi yotadi. 
Rasman gipermatn deganda foydalanuvchiga boshqa mavzuga o’tishga imkon beruvchi 
ichki o’zaro murojaat qiluvchi matnli, tuzilmaviy axborot tushuniladi. Gipermatn avval 
materialga kiritilgan assotsiatsiyalar bo’yicha interaktiv rejimdagi so’zlar, fayllar va 
paragraflarni 
jadal 
birlashtirish 
uchun 
foydalanilgan. 
Gipermatn 
vositalari 
foydalanuvchi istalgan tartibda varaqlab ko’rishi mumkin bo’lgan multimedianing 
hujjatlarni yaratishga imkon bergan. Foydalanilayotgan kompyuterlarning hisoblash 
qobiliyati oshib borgan sari bu assotsiativ aloqalarning ishlashi mualliflik tizimlarining 
yangi avlodlarida kengayib bordi. Bunda mualliflik tizimi deganda ishlab 
chiquvchilarga dasturlarni ko’p mexnatli jarayonsiz yaratishga imkon beruvchi ta'minot 
tushuniladi. Bugungi kunda raqamlashgan statik tasvir, audio va video ma'lumotlarga 
muallifning istagi bo’yicha tanlangan ob'yektlar sifatida qaralishi mumkin. 
Quyidagi 
kompyuterli 
platformalar:
Macintosh, 
DOS, 
Windows, 
UNIX, 
Phlips firmasining SD-I va IVM firmasini Multimedia kompyuterlariga qo’llaniladigan 
multimedia ishlanmalari holatini ko’rib chiqamiz.
Masalan. Ko’p yillar mobaynida Arrle Somruter Ins multimedia ishlanmalari 
sohasida yetakchi o’rin tutadi. Avvalboshda ishlanmalar audioni o’z ichiga olgan 


multimedia maxsulotlarini ko’rish uchun gipermatn - Nuregsagd - firma dasturi im-
koniyatlarini kengaytirish va yuqori sifatli audioaxborot bilan bog’liq edi. So’ngra 
multimedia tizimiga fotoga yaqin bo’lgan yuqori sifatli statik tasvirlarni kiritish va aks 
ettirish imkoniyati ko’shildi. Natijada Macintosh kompyuterlari platformasi 
multimedianing aniq bir ilovalarida yetakchi o’rinni egalladi. 
Biroq, videoni qo’llab-quvvatlash nisbatan yaqin paytda, MAS 6.07 va 7.0 
imkoniyatlarini kengaytiruvchi Quicktime tizimining kiritilishi bilan ta'minlandi. 
Xozirda - Nuregsagd dasturi va yuqorida ko’rsatilgan kengaytirishlarni birlashtiruvchi 
multimedianing tizimlar ishlanmasi ustida ish olib borilmoqda. Bu tizimning asosiy 
komponentlari dasturiy ta'minoti, fayllar shakllari, kompressorlar va foydalanuvchi 
interfeyslaridir. Tizimning eng muxim unsuri - Movie Toolbox - tasvirlarni siqishni 
boshqaruvchi va animatsiyalar, statik tasvirlar xamda video algoritmlarini amalga 
oshiruvchi dasturlardir. 
Foydalanish jihatidan oddiy bo’lgan Media Text mualliflik tizimi yaqinda 
Michigan Universitetida (Ann Arbor) Macintosh kompyuterlari uchun ishlab chiqildi. 
Foydalanuvchi o’z dasturiy maxsulotini audio, grafika va animatsiyaga kiritishi hamda 
ularni xar bir bosqichda sichqonning ikki chikillashidan oshirmagan holda bajara borib 
boshqa fragmentlar bilan birlashtirishi mumkin. 
4. IVM Vetimedia /OS-2. IVM Sogr firmasi multimedia ishlanmalari sohasida 
ancha faol ish olib boradi. Firma Windows interfeysidan grafik foydalanishni qo’llab-
quvvatlashdan tashkari o’zining OS/2 operatsion tizimini multimediyaning ko’pgina 
imkoniyatlari bilan jixozlagan. Ular orasida, eng avvalo, MM RM/2 nomini olgan 
Rgesentation Manageg (prezentasiya menejeri) dasturini ajratib ko’rsatish mumkin. U 
audio-platalar, SD-ROM rusumidaga ommaviy xotira va video proigrovatelni qo’llab-
quvvatlaydi, shuningdek, Audio Visual Connection adapterining IVM uchun drayverini 
o’zida saqlaydi.
IVM firmasi RS/2 turkumidan keyingi o’z kompyuterlari uchun Ultimedia sifatida 
mashhur multimedia vositalari paketini ishlab chiqqan. Bu vositalar quyidagilarni o’z 
ichiga oladi: 
- kompakt-diskda yetkazib beriladigan va operatsion tizim turlarini tanlash hamda 
multimedia dasturlarini namoyish etishga imkon beruvchi M57 va M77 qurilma 
modullari; 
- amaliy dasturli multimedia kioski (o’yinli, ta'lim beruvchi, xizmat ko’rsatuvchi va 
hokazolar); 
- Storyboard Livel, Linkway Livel va Audio Visual Connestion singari multimedia
ishlab chiqishning foydalanuvchi vositalari turkumi;
- konferensiya ishtirokchilariga umumiy axborotlarni ekranda taqsimlashga imkon 
beruvchi kompyuterli videokonferen-siyalarni qo’llab-quvvatlash uchun R2R moduli 
IVM Regson to Regson); 


- turli manbalardagi audio va video axborotlar yuqori sifatini kafolatlagan holda 
videoni 30 kadr/s chastotali qamrab olish, siqish va aks ettirishni ta'minlovchi IVM 
RS/2 Astion Media II Display Adapters moduli. UNIX. Ishchi stansiyalar uchun ham 
multimedianing maxsu-lotlarini yaratish tizimlari ishlab chiqilmoqda, lekin firmalarning 
harakatlari shaxsiy kompyuterlar uchun tizimlarni ishlab chiqish kabi birlashmagan. 
Mavjud tizimlar ishchi stansiyalarning aniq bir rusumlarida foydalaniladi, masalan, 
Mpower tizimi Hewlett-Packard Corp firmasi kompyuterlarida, DECspin tizimi - 
(Digital Equipment Corp firmasi EXM larida qo’llanmoqda. 
Biroq, umumiy foydalaniluvchi ishlanmalar ham mavjud. Jumladan. Gain 
Technology Ins (A+Sh) kompaniyasi Gain Momentum tizimini taklif etdi, u UNIX OT 
muhitida X Window, OSF/Motif va OpenLook grafik interfeysi bilan ishlashda 
multimedia imkoniyatini ta'minlaydi. Bunga qo’shimcha ravishda Massachusets 
texnologiya instituti X Window Assotsiatsiyasi X Window muhitida ishlovchi standart 
dastur uchun VEX videokengaytirishni ishlab chiqdi va foydalanishga taqdim etdi. Gain 
Momentum tizimi asosan MBBT, ob'yektlar birlashishi (aloqasi) tili va kutubxonalar 
turkumidan iborat. MBBT moduli matnli fayllar, fayl turkumlari, rakamlashgan tovush 
va tasvirlar o’rtasidagi aloqani o’rnatadi. Ob'yektlarni birlashti-ruvchi Arrle firmasining 
Nurermedia Yengine tili foydalanuvchiga multimedia ma'lumotlari bazasida yo’nalish 
topishga yordam beruvchi 30 modulli kutubxonalar turkumini o’zida namoyon etadi. 
Tizim kompyuterli ishchi stansiyaga moslashishga imkon beruvchi amaliy dasturlarning 
portativ interfeysini (ARI - Arrlication Rgogram Interface) ham o’z ichiga oladi. 
1993 
yilda 
chiqarilgan 
multimedianing 
MRoveg 
tizimi 
foydalanuvchining 
videomuxitini (Visual User Environment) aks ettiradi. Video Live, Multimedia Mailer, 
Shared-X va SharedWhite Board modullari tizimining bazaviy komponentlaridir. Video 
Live moduli qo’shimcha plata yordamida videokadrlarni qo’yishni va ularni ishchi 
stansiya ekrani darchasida aks etishini qo’llab-quvvatlovchi utilitani namoyon etadi. 
Multimedia Mailer moduli, nomidan ham ko’rinib turganidek, UNIX operatsion 
tizim taklif etadigan ma'lumotni elektron pochta xabarlaridagi audio, ko’chmas tasvir va 
videokadrlarga standart imkoniyatlarini kengaytiradi. Shared-X moduli foydalanuvchiga 
X Window stansiya ekranida boshqa istalgan hisoblash tarmog’i foydalanuvchisi bilan 
birgalikda qo’llash imkonini beradi. SharedWhite Board moduli konferenszaldagi 
taxtadagiga 
o’xshash 
tasvirdan 
birgalikda 
foydalanishni 
ta'minlaydi. 
DECspin multimedia tizimi qo’shimcha audio va videoplatalar bilan Decstation 5000 
kompyuterlarida Xmedia Tools muhitida ishlaydi. Yaqinda Digital firmasi uni o’zining 
boshqa ishchi stansiyalariga tarqatdi. Tizim axborotning barcha turlarini qo’llab-
quvvatlaydi, videokadrlarni taxrir qilish va videokonferensiyalar rejimida ishlashga 
imkon beradi. 


Aftidan, ishchi stansiyalari uchun eng oddiy mualliflik tizimi Standford 
universitetida yaratilgan va elektron pochta bo’ylab bepul tarqatiladigan MAYEstro 
tizimidir.
Xozirgi jamiyatimiz uchun multimedianing ahamiyatini tasdiqlovchi - 1987 yilda 
Vashingtonda AKSH kongressi kutubxonasida Interaktiv axborot texnologiyalari milliy 
namoyishlar laboratoriyasi va original multimedia - ilovalar va dasturlarning doimiy 
ko’rgazmasi ochilganligi dikkatga sazovordir. Multimedia va distant uslublari asosida 
ta'lim 
berish 
yildan-yilga 
ortib, 
takomillashib 
bormoqda. 

Download 163.59 Kb.
  1   2




Download 163.59 Kb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Multimediali mahsulotlar turlari amaliy paketlar yordamida taqdimotlar yaratish

Download 163.59 Kb.
Pdf ko'rish