Международный научный журнал №9 (100), часть2
«Научный импульс» апреля, 2023
757
HIMOYA NUTQI VA UNING O'ZIGA XOS JIHATLARI
Baxtiyorova Gulsanam
TDYU qoshidagi
akademik litsey o'quvchisi
Bizga malumki jinoyat ishlarini sudda korilishida advokat sudlanuvchining himoyachisi
sifatida himoya nutqi bilan ishtirok etsa jabrlanuvchining fuqaroviy davogarning fuqaroviy
javobgarning vakili sifatida esa ularning huquq va qonuniy manfaatlarini himoyasi nutqi
bilan chiqdi. Sudda dalillarni tekshirish va unga baho berish bosqichida himoyachining
himoya nutqi protsessual va tarbiyaviy ahamiyatga ega.
Himoya nutqi bu - himoyaning mustaqil va muhim vositasi bolib uning yordamida ish
bo‘yicha haqiqiy holatlari chuqur analiz qilinadi, sudlanuvchining shaxshi baholanadi va bu
asoslarda ish boyicha xulosa qilinadi. Himoya nutqida aniq jinoyat ishining ijtimoiy-siyosiy
ahamiyati tavsiflanadi ayblov asosiga qo’yilgan dalillar tahlil, sodir etilgan qilmish huquqiy
tahlil va kvalifikatsiya qilinadi, sudlanuvchining shaxsi tavsiflanadi, shuningdek jazoga oid
masalar ko’rib chiqiladi va hokazo.
Himoya nutqini tuzishda himoyachi protsessiual va moddiy
qonun talablaridan ish
holatlaridagi dalillarning tahlili va baholanishi ichki ishonchiga asoslanadi. Himoyachi
jinoyat protsessida ishtirok etar ekan u muhim davlat ahamiyatiga ega bo’lgan ijtimoiy
funksiyani bajarayotganligini unutmasligi kerak. Sodir etilgan qilmishni prinspial jihatdan
baholash va ayni paytda sudlanuvchining huquq va qonuniy manfaatlarini effektiv himoya
qilish uchun u juda yaxshi ham siyosiy ham huquqiy tayyorgarlik ko’rishi kerak.
Nutqning boshlang’ich qismi muhim ahamiyat kasb etib himoya davolarini
rivojlantirishga asoslantirishga zamin yaratadi. Chunki bunda jinoyat xodisasi va mazmuni,
ishning ijtimoiy siyosiy ahamiyati, dalillarning o’ziga xosligi ayblovning asosiy faktlari va va
hokazolarni bayon etadi.
Himoya nutqining boshlang’ich qismini to’g’ri tanlab himoyachi ish bo’yicha
tekshirilgan dalillarni himoya nuqtai nazaridan tahlil qilinadigan qism, ya’ni nutqning
markaziy qismiga o’z etiborini qaratib dalillarni tahlil qilish asosida o’z
himoyasi ostidagi
shaxsning aybsizligi yoki ayblilik darajasini asoslantiradi jinoyatni kvalifikatsiya qilish va
tayinlanishi mumkin bo’lgan jazo choralari haqida o’z fikrini bildiradi.
Himoya nutqi mazmunan va shaklan bir xil bo’lishi, bir xil pozitsiyaga ega bo’lib,
himoya tezislarini ketma- ketlik asosida rivojlantirishi lozim
20
.
Himoya nutqidagi har bir savol, muammo, ish bo’yicha kompleks tadqiq etilayotgan
masala bo’yicha joylashishi lozim. Bizningcha ikkinchi darajali holatlar ishning asosiy
mazmun mohiyatiga xalaqit (tasir) qilmasligi kerak.
20
Саркисянц Г.П. Защитник в уголовном процессе. -Т.: – 1971. – Б.160.
Международный научный журнал №9 (100), часть2
«Научный импульс» апреля, 2023
758
Himoya nutqini yuzishda himoyachi qonuniy va mantiqiy qoidalarga asoslanishi,
faktlarni, o’z etirozlarini mantiqiy nuqtai nazaridan bildirishi, ishonchli harakat qilishi kerak.
Mantiq qonun-qoidalariga rioya etilib tuzilgan nutq o’zida
ketma-ketlik, asoslantirilganlik,
qarama qarshiliklarning yo’qligi, muayyan holatlarning spetsifik bog’liqligi va himoya
faktlarining ishonchliligini aks ettiradi.
Bundan tashqari, himoya nutqini tuzishda himoyachi o’z himoyasi ostidagi shaxsning
pozitsiyasi (nuqtai nazari) bilan nutq o’rtasidagi munosabatlarni tartibga solishi kerak.
Chunki amaliyotda ba’zi sudlanuvchilar aybiga iqror bo’lishi, aybni to’liq yoki qisman tan
olmasligi mumkin. Bunday holatlarga etibor bermaslik salbiy oqibatlarga olib keladi.
Himoyachi nutqining samaradorligi dastlab, uning asosiga qo’yilgan dalillarning
qanchalik ishonchliliga bog’liqdir. Jinoyat protsessida dalillar nazariyasi va isbotlash
amaliyoti muammolarini
chuqur tahlil etmay, shuni ta’kidlab o’tish lozimki, himoya
nutqida ish bo’yicha to’plangan har qanday dalillar va ularning manbaalarini tahlil qilish
imkoniyati mavjuddir. Aynan shu maqsadda ham nutq tezislangan bo’lishi lozim.
Himoya nutqini tuzishda himoyachi dalillarni tahlil etar ekan quyidagilarga asosiy
e’tiborini qaratishi lozim:
- sudlanuvchi xatti-harakatlarini to’g’ri baholash(aniqlashi);
- jinoyat ishtirokchilarini aniqlashi;
- ayb shaklini aniqlashi;
- javobgarlikni istisno etuvchi yoki еngillashtiruvchi holatlarni aniqlashi;
- umuman ijtimoiy xavfli qilmish sodir etilgan-etilmaganligini aniqlashi;
- agar u yoki bu qilmish muayyan sudlanuvchi tomonidan sodir etilgan bo’lsa ushbu
qilmishda jinoyat tarkibi bor-yo’qligini aniqlash.
Shuni ham ta’kidlab o’tish kerakki himoyachi muayyan bir nutqni tuzar ekan va uning
asosiga u yoki bu dalillarni qo’yib
tahlil qilar ekan, har doim ham konkret jinoyat ishidan
kelib chiqib bu masalalarni hal qiladi. Himoyachining sudlanuvchini oqlash yoki aybini
еngillashtirish haqidagi xulosasi asoslangan bo’lishi lozim. Chunki, faqat shundagina
himoyachining ish bo’yicha xulosasi to’g’ri taminlanishi mumkin. Bu еrda, keyinchalik
himoyachining har qanday taxminlar, fikrnomalar, umumiy
va yagona bayonotlar sud
tomonidan mustahkamlansa, tan olinsa ishonchli bo’lishi mumkin hamda ularning
yordamida ayblovning har qanday holatlarini inkor etishi va ayblov faktlarining ishonchliliga
shubha tug’diradigan masalalar ko’tarilishi mumkin. Bundan tashqari, ish bo’yicha
to’plangan va sudda mazmunan tekshirilgan ishonchli dalillarga suyangan holda himoyachi
o’z himoyasi ostidagi shaxs xatti-harakatlarining huquqiy kvalifikatsiyasini himoya
pozitsiyasidan asoslantirib beradi
21
.
R.R.Shakurovning ta’kidlashicha, advokat himoya nutqi orqali sud muzokara
ishtirokchilariga ijobiy ta’sir o‘tkaza bilishi, ularda ayblovga nisbatan shubha uyg‘ota olishi
uchun notiqlik mahoratini puxta egallashi uchun doimiy ravishda o‘z ustida ishlashi,
21
Игнатов С.Д. Адвокат – субъект профессиональной защиты. // Адвокатская практика. – 1999. № 1-2. –Б. 10.
Международный научный журнал №9 (100), часть2
«Научный импульс» апреля, 2023
759
jumladan,
ochiq sudlarda ishtirok etib, mahoratli advokatlarning himoya nutqlarini
eshitishi, advokatlar uchun tashkil etilgan turli seminar-treninglarda faol qatnashishi, ushbu
yo‘nalishda muntazam malakasini oshirib borishi maqsadga muvofiqdir
22
.
Shuni ham takidlab o’tish kerakki, jinoyat ishi bo’yicha himoya nutqini tuzishda
jinoyatning ob’yekti va ob’yektiv tomoni, sub’yekti va sub’yektiv tomonini aniqlash juda
murakkab masala hisoblanadi. Chunki ular ish bo’yicha to’plangan barcha dalillarning
kompleks tadqiqi natijasida tahlil qilinadi va bular bo’yicha ob’yektiv xulosa chiqarilishi
lozim.
Jinoyat ishini har tomonlama tekshirib chiqish uchun
jinoyat sodir etilgan vaqt, joy,
usul va ish holatlarini tiklash uchun boshqa holatlarini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Bu
o’z navbatida har bir holatni himoya nutqining markazida bo’lishini talab qiladi. Himoya
nutqida ba’zan jinoyatning ob’yektiv tomonlari aniq chegaralar bilan ajratilmaydi va
oqibatda bitta jinoiy xatti-harakati uchun bir necha jinoyat belgilarini ko’rsatishga urinishib
odil sudlovni chalg’itib qo’yadi. Bu himoyachining jinoyat ob’yekti haqida aniq tushunchaga
ega bo’lmasligidan kelib chiqadi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, mantiq qonun-qoidalariga asoslanib tuzilgan
himoya nutqi har doim ham ijobiy samarasini beradi.
22
Шакуров Р.Р. Жиноят ишлари бўйича адвокат ҳимоя нутқининг айрим жиҳатлари. –Юрист ахборотномаси.
№5, 2020. -Б. 90. https://yuristjournal.uz/index.php/lawyer-herald/article/view/123/104
