|
Navoiy davlat konchilik va
Texnologiyalar universiteti
Qishloq xo’jaligi fakulteti
Sertifikatlashtirish asoslari va sifat menejmenti fanidan
Kurs ISHi
Mavzu: Sifatni boshqarishning uslubiy asoslarini tahlil qilish
Guruh: 9A-20 MSM
Bajardi:_____________________
Qabul qildi:___________________
Navoiy-2023
Mundarija:
I. Kirish.
II. Nazariy qism.
1 Sifat tizimi haqida
2 Sifat menejmenti tizimini hujjatlashtirish
3. Sifat menejmenti tizimining hujjatlari tuzilmasi
III. Xulosa.
IV. Foydalanilgan adabiyotlar.
Issiqlik bilan taʼminlash — kommunal xoʻjalik va texnologik ehtiyojlar uchun isteʼmolchilarga issiklik yetkazib berish. Markaziy va mahalliy Issiqlik bilan taʼminlash tizimi yordamida amalga oshiriladi. Bunda suv (temperaturasi 150° gacha) yoki bugʻ (bosimi 0,5 — 4,0 MPa) issiqlik eltgich vazifasini bajaradi. Markazlashtirilgan Issiqlik bilan taʼminlashi-zimi sanoat yoki turar joylarning koʻplab isteʼmolchilarini (bir necha oʻnlab km da joylashgan), mahalliy Issiqlik bilan taʼminlash tizimi bir yoki bir necha binoni (bir necha oʻnlab m. da joylashgan) issiklik bilan taʼminlaydi. Markaziy Issiqlik bilan taʼminlash da bir yoki bir necha issiqlik manbai, issiklik tarmoklari va issiklik qabul qiladigan qurilmalardan foydalaniladi. Issiqlik bilan taʼminlash manbai — qozonlar, sanoat korxonalari va issiklik elektr markazlaridan ortgan issiqlikdan foydalanadigan qurilmalar. Issiqlik tarmoqlari — suv yoki bugʻ yuradigan quvurlar, binolarga suv yoki bugʻ kiritish va chiqarish moslamalari hamda izolyasiya materi-allari. Issiqlik qabul qiladigan qurilmalar — radiatorlar, reyestrlar, qovurgʻali trubalar va b. Issiklik isteʼmolchilari qancha koʻp, yaʼni Issiqlik bilan taʼminlash tizimi qancha yirik boʻlsa, tejamlilik shuncha ortadi, ishlarni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish shuncha yengillashadi. Issiqlik bilan taʼminlash tizimida temperaturani yoki issiqlik eltuvchi miqdorini rostlab turish mumkin. Yirik tizimlarda bu ish avtomatika va uzokdan boshqarish asboblari vositasida bajariladi. Isteʼmolchilar sarf qilayotgan issiklik miqdori va parametrlarini qayd qilib turish uchun boshqarish uzellariga issiklik oʻlchagichlar va qayd qilgichlar (registratorlar) oʻrnatiladi. Oʻzbekistonda Issiqlik bilan taʼminlash tizimi 20-asr 30-yillar oxirlarida paydo boʻlgan.
O'qitishning innovatsion shakl va uslublarini joriy etish maqsadida bizning mualliflar jamoasi o‘zining dastlabki ishiga qo‘l urdi. Nima uchun aynan shu tartibda, aynan shu ko‘rinishda va aynan shu tarkibda? Izoh berishga harakat qilamiz. Siz, ta’limda vizuallashtirishning ahamiyati haqida hech o‘ylab ko‘rganmisiz? Bu usullardan qanchalik samarali foydalanishimiz haqida-chi? Ma’lumotlami vizual qabul qilish faqat kundalik turmushimizda emas, balki ta’limda ham muhim ahamiyatga egaligi umume’tirof etilgan. Vizual ma’lumotlami qayta ishlash - bu obrazlami anglash qobiliyati bo'lib, insonlarga (hatto hayvonot olami vakillariga ham) ko‘z bilan ko'rish orqali kelayotgan axborotlar ma’nosini tushunib etish va anglash imkonini yaratadi. “Vizuallashtirish” atamasi hodisaning mohiyatini grafika ko‘rinishida, ma’nosini noverbal usulda taqdim etishni o‘z ichiga oladi. Vizual kontent ongga tezroq etib boradi, xotirada saqlanadi, ma’lum assotsiatsiya va turg‘un stereotiplarni keltirib chiqaradi. Ma’lumotlami vizuallashtirish axborot dizayni bilan uzviy bog‘langan: bunda ma’lumotlar matn ko'rinishiga emas, balki muammoning mohiyatini matnsiz ochib beradigan uning vizual analogiga aylantiriladi Zamonaviy inson axborot oqimlari doimiy ravishda ortib borayotgan sharoitda yashab kelmoqda va borliqni ko‘rish, eshitish, ta’m bilish va hid bilish qobiliyatlari yordamida anglamoqda1. Zamonaviy psixologiya axborotni qabul qilish usuli bo'yicha insonlami to‘rtta tipga tavsiflaydi: vizuallar, audiallar, kinestetiklar va digitallar. Albatta, real hayotda sof bir tipga tegishli subyektlar mavjud emas, ammo umume’tirof etilishicha, ma’lumotlaming qariyb 80 % ni inson ko'rish orqali oladi. Hech kuzatganmisiz, hattoki maxsus tematik nashrlarda ham o'quvchi o‘zi uchun qiziqarli bo‘lgan materiallami topish uchun
sahifalami varaqlaydi, awalo, so‘z boshini o'qiydi va, albatta, vizual tasvirlarga (rasm, grafika, sxema, diagramma va boshq.) e’tibor qaratadi. Aksariyat hollarda, agar materialda vizual urg‘ular bo'lmasa, u o'qilmay qolaveradi. Bu esa o'quvchi o‘zi uchun bu materialni o'qishga majburlaydigan birlamchi ma’lumotlarni ola olmaganligini anglatadi. Ta’lim sohasida esa bu masala yanada muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur o'quv qo'llanmada asosiy urg‘u axborotni vizual ko‘rinishda taqdim etishga qaratilgan va bu usul, mualliflardan birining fikricha, o‘quvchi tomonidan zarur axborotni o‘zlashtirish sifatini oshiradiAxborotni taqdim etishning bunday zanjiri, “sarlavha - vizual material - matn”, fikrlash tamoyillariga mos bo'lib, o‘zining lo'ndaligi, detallashganligi, urg‘u berilganligi, qiziqarliligi va boshqa xususiyatlari bilan o'quvchida qiziqish uyg‘otadi2. Qadimgi Xitoy faylasufi Konfutsiyning quyidagi fikri ham bu masalaga oydinlik kiritadi: “Men eshitaman va unutaman, men ko‘raman va eslab qolaman, menbajaraman va tushunaman”. Qoilanma tarkibi bo'yicha kamchiliklardan xoli emas, ba’zi hollarda barchaga ma’lum ma’lumotlarda takrorlanish kuzatilishi mumkin. Bunga javoban quyidagi real tarixiy voqeani taklif etamiz. Albert Eynshteynningyordamchisi, bu yilgi imtihon varaqalaridagi savollar o'tgan yilda berilgan savollar bilan bir xil ekanligini aytganda, Eynshteyn: “To'g'ri, ammo bu yil hamma javoblar boshqacha”, - deb javob bergan ekan. Shunga o'xshab, bu yilgi o'lchash asboblari o'tgan yilga qaraganda farqli bo'lishi mumkin (va umid qilamizki, yaxshiroq), ammo ulaming ishlash prinsiplari bir xil bo'lib qolmoqda. Siz asbob sirtidagi tugmalami bosish yoki virtual tugmachalar yordamida uni sozlashingiz mumkin; siz eski tusdagi siferblatlarda yoki raqamli ko'rinishda olingan natijalami o‘qishingiz mumkin. Ammo bu natijalami olish usullari tabiatning o‘zgarmas qonunlari bilan belgilanadi. О‘Ichash vositalarining keng qamrovli bazasi soha mutaxassislaridan yetarlicha bilim va saviyaga ega bo‘lishlikni talab etadi. Yuqorida aytganimizdek, o‘quv qoilanma bu boradagi dastlabki qadamdir.
Haroratni o‘lchash prinsiplari Jismning temperaturasi molelculalaming issiqlik harakatidan hosil bo'ladigan ichki kinetik energiyasi bilan belgilanadigan qizdirilganlik darajasi orqali xarakterlanadi. Temperaturani o ‘lchash amalda ikkalasidan birining qizdirilish darajasi m a’lum bo'lgan ikki jismning qizdirilishini taqqoslash yordamidagina amalga oshirilishi mumkin. Jismlarning qizdirilganlik darajasini taqqoslashda ulaming temperaturaga bog'liq bo'lgan va osongina o'lchanadigan fizik xossalaridan birini o'zgartirishdan foydalaniladi. Temperaturaga bog'liq parametrlarga masalan, hajm, uzunlik, elektr qarshilik, termoelektr yurituvchi kuch, nurlanishning energetik ravshanligi va hokazolar kiradi. Temperatura sensori bu to‘g ‘ridan-to‘g'ri qabul qilinadigan, o'lchangan qiymatni keyinchalik qurilmalarga uzatish yoki boshqarish uchun signalga aylantiradigan qurilma. Sensor avtomatik boshqarish tizimlarida haroratni o'lchash, turli sohalarda texnologik jarayonlami boshqarish va boshqarish uchun mo'ljallangan. Temperatura sensorlari orasida termoo‘zgartkichlar, qarshilik term oo‘zgartkichlari, termojuftlar mavjud. Qarshilik termoo'zgartkichi (termoo'zgartkich, termoqarshilik) quw at 1 W ga tushganda qurilmaning harorat o'zgarishini ko'rsatadi. Aslida qarshilik termoo'zgartkichi (termoo'zgartkich) Om qonuni bilan aniqlangan elektr qarshiligiga o'xshaydi. Termojuft turli xil jismlarning temperaturasini o'lchashda, shuningdek avtomatlashtirilgan boshqarish va nazorat qilish tizimlarida keng qo'llanilishini topdi. Termojuft bilan temperaturani o'lchash ushbu turdagi temperaturat sensori, keng diapazonda va arzon narxlarda ishlash qobiliyatiga ega bo'lgan mustahkam konstruksiyasi tufayli keng tarqalgan. Afzalliklar orasida past inertsiya, kichik harorat farqlarini o'lchash qobiliyati ham mavjud. Termojuftlar tajovuzkor muhitda yuqori haroratni o'lchash uchun qulay hisoblanadi. Kengavtirish termometrlari Kengaytirish terrnometrlarida temperaturani oichash uchun, jismlaming qizdirilganda ishchi hajmni o ‘zgartirish xossasi qoilaniladi. Bu termometrlar suyuqlikli va mexanik termometrga ajratiladi. Suyuqlkli termometrlar Suyuqlkli texnik shisha termometrlari turli xil ishlab chiqarish liniyalari va uskunalarida har xil moddalarning temperaturasini oichash uchun mo'ljallangan. Termonietrlarning ishlash prinsipi temperatura o'zgarganda qobiq ichidagi termometrik suyuqlikning termal kengayishiga asoslanadi. Termometr rezervuar va unga biriktirilgan kapillyar naychadan tashkil topgan. Temperatura o ‘zgarganda, idishdagi suyuqlik hajmi o'zgaradi, buning natijasida kapillyardagi suyuqlik ustuni menisksi temperatura o‘zgarishiga mutanosib ravishda ko'tariladi yoki tushadi. Kapillyar temperatura shkalasi darajasida bo‘linadigan shkala bilan ta'minlanadi. Termometrik suyuqlik sifatida simob, toluol yoki rangli texnik spirt ishlatiladi
Suyuqlikli term om etrlarning al/.alliklari va kanichiliklari - Afzalliklari: aniqligi, soddaligi va arzonligi. - Kanichiliklari: signalni masofadan uzatishning mumkin 3LSI a v t \ \ * » Vazifasi va qo‘Danish sohasiga ko‘ra, suyuqlikli termometrlar, odatda, laboratoriya termometrlari, umumsanoat va maxsus vazifalarni bajaruvchi texnik termometrlar, qishloq xo'jaligi uchun m o’ljallangan termometrlar, mctrologik, maishiy term om etrlarga bo'linadi. 0 ‘lchashning maqsadi va chegarasiga qarab, termometrlar kengayish koeffitsienti kichik bo‘lgan turli rusumli shishalardan tayyorlanadi. Texnikada qo'llaniladigan suyuqlikli shisha term om etrlar quyidagi xillarga bo'linadi: - K o'rsatishlariga tuzatish kiritilmaydigan termometrlar (keng miqyosda qoilaniladigan termometrlar): a) simobli term om etrlar (— 35 dan +750°C gacha); b) organik suyuqlikli term om etrlar (— 200 dan +200°C gacha). - K o'rsatishlariga tuzatish kiritiladigan termometrlar: a) aniqlik darajasi yuqori simobli term om etrlar (— 35 dan + 600°C gacha); b) aniq o ‘lchovlarga m o‘lja!langan simobli termometrlar (0 dan + 500°C gacha); c) organik suyuqlikli term om etrlar (— 80 dan +100°C gacha). Tuzilishlarining xilma-xilligiga qaramay, barcha suyuqlikli 116 tennom etrlar ikki asosiy turning biriga: tayoqcha shaklidagi yoki shkalasi ichiga o'rnatilgan termometrlar turiga tegishli bo'ladi. M exanik term om etrlar Dilatometrik termometrlar - 0 ‘zakli va stakanli termometrlar. Ishlashi qattiq moddalarning nisbiy cho'zilishiga asoslangan. - Qattiq jism uzunligining t haroratga bog'liqligi ushbu formula orqali aniqlanadi: / = / 0 ( l + ( X t )
Bimetall term om etrlar Bimetaili termometrlarning ishlashi ham dilatometrik termometrlarga o'xshab, qattiq jism larning issiqlikdan kengayishiga asoslangan. Bimetaili termometrlar spiral yoki tekis prujina shaklidagi sezgir elementlardan iborat bo'lgan ikkita har xil metall plastinkadan tashkil topgan. Plastinkalar butun uzunligi bo'yicha kavsharlangan. Plastinkalardan biri yuqori kengayish koeffitsientiga, ikkinchisi esa kichik kengayish koeffitsientiga ega bo'lganligi uchun, issiqlik oshishi natijasida plastinka shaklidagi prujina m a’lum burchakka buriladi. Bimetaili termom etrlar bilan haroratni o'lchash chegarasi -150°C dan +700°C gacha, xatoligi 1...1,5 %. Bu turdagi termometrlar haroratni m a’lum darajada avtomatik ravishda rostlash va signallash uchun qo'llaniladi. Manometrik termometrlar Manometrik termometrlar texnik asbob bo'lib, bu asboblar suyuq va gazsimon muhitlarning — 150 dan +1000 °C gacha bo'lgan haroratini o'lchash uchun qo'llaniladi. M anometrik termometrlar ko'rsatuvchi va o'ziyozar qilib ishlanadi. M anometrik term om etrlar kimyo sanoatida keng qo'llaniladi. Ushbu termometrlarda suyuqlik, gaz yoki bug'ning yopiq idishda qizdirilganda yoki sovutilganda o 'z bosimini o'zgartirish xususiyatlaridan foydalaniladi. Termometrning ishlashi doimiy hajmli idishga joylangan ishchi moddaning harorat o'zgarishi natijasida o 'z bosimini o'zgartirishiga asoslanadi. Konstruksiyasi bo'yicha barcha turdagi manometrik term om etrlar deyarli bir xil bo'lib, termoballondan (1), manometrik naychali prujinadan (3) (bitta yoki ko'p o'ram li, silfon shaklida) va ulami bog'laydigan kapillyardan (2) iborat. Temperaturani o'lchash zonasiga joylashtirilgan termoballon qiziganda, yopiq tizim ichidagi moddaning bosimi ortadi. Bosimning bunday o'sishi manometrik prujina tomonidan seziladi va u qurilma strelkasini tishli uzatma mexanizmi (6) orqali harakatga keltiradi. Termoballonlar qanday modda bilan to'ldirilganiga qarab, gazli, suyuqlikli va kondensatsion manom etrik termometrlar mavjud. Gazli va suyuqlikli manometrik term om etrlam ing aniqlik sinfi 1,5 va 2,5; kondensatsion tem iom etrlam iki 1,5; 2,5 va 4. Suyuqlikli manometrik term om etrlar tizimi boshlang‘ich bosim ostida suyuqlik bilan toidiriladi. Burring uchun simob, ksilol, propil alkogol, metaksilol va hokazolar ishlatiladi. Suyuqlikli termometrlar uchun bogiovchi kapillarlar uzunligi 0,6 m dan 10 metrgacha b oiadi. Bu term om etrlar -150 °C dan 600 °C gacha bo'lgan haroratlarni o'lchashga imkon beradi. Termoelektrik termom etrlar Temperaturani o ich ash uchun termoelektrik termometrlardan foydalanish termojuftning tennoclektr yurituvchi kuchining temperaturaga bog‘ liqligiga asoslanadi. Tennoclektr yurituvchi kuch (termo-EYuK) ikkita turli o'tkazgichlardan iborat zanjir uchlaridagi
tem peratura teng bo im ag an taqdirda shu zanjirda paydo boiadigan kuchdir. Bu usulga asos bo'lgan effekt 1821-yilda nemis olimi T.I. Seebek tomonidan kashf etilgan. 1822-yilda u o‘zining tajribalari natijalarini e ’lon qildi. Seebek effekti shundan iboratki, bir-biriga o‘xshash o‘tkazgichlardan iborat yopiq zanjirda, aloqa nuqtalari har xil temperaturada ushlab turilsa, termo-EYuK hosil boiadi. Ikkita turli o'tkazgichlardan tashkil topgan zanjir termoelement yoki termojuft deyiladi. Hosil boigan termo-EYuK kattaligi faqat o‘tkazgichlaming materialiga va issiq va sovuq kontaktlaming temperaturasiga bog’liq.
Termoelektrik o ‘zgartkichlar: Termojuftlar termoelektrik o'zgartkichlar sinfiga tegishli bo'lib, ulaming prinsipi Zeebek fenomeniga asoslanadi: agar yopiq elektr zanjirini tashkil etuvchi ikkita o'xshash metallarning o‘zaro birikmalari teng bo'lm agan temperaturaga ega bo'lsa, zanjirda elektr toki oqadi. Birikma uchlarining temperatura farqi belgisining o'zgarishi oqim yo'nalishi o'zgarishini belgilavdi. Termoelektrik effekt deganda har xil metall va qotishmalarning ikkita birikmalari orasidagi tem peratura farqi natijasida kelib chiqadigan termoelektrik yurituvehi kuchning (termo-EYuK) hosil bo'lishi tushuniladi.
|
