O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TALIM VAZIRLIGI
Mirzo Ulug’bek nomidagi
O’zbekiston Milliy Unversiteti
Fizika fakulteti
Оptika va Lazer fizikasi kafedrasi
NORTOJIYEV AHROR MUXAMMADALIYEVICH
Diskret akslantirishni o’rganish
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
Ilmiy rahbar:
dotsent T. Axmadjonov
Toshkent-2012
MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………………………. 3
I. NAZARIY QISM
1.1. Diskret ifodalar nazaryasi “uzuluksiz minimum”………………………… 5
1.2. Nuqtaviy akslantirish metodi. Nuqtaviy akslantirish tushunchasi………… 9
1.3.Vader-Polya generator uchun nuqtaviy akslantirish……………………… 14
II. EKSPERIMENTAL QISM
2.1. Yopiq billiard sistemalari……………………………………………… 17
2.2. Olingan natijalar va ularning tahlili…………………………………… 20
2.3. Ochiq billiard sistemalari……………………………………………… 25
XULOSA…………………………………………………………………… …. 31
ILOVA…………………………………………………………………………. 33
ADABIYOTLAR………………………………………………………………. 37
KIRISH
Ishning dolzarbligi. Galiley va Nyuton davridan boshlab, zamonaviy fizika atrof olam to’g’risidagi faktlarni to’plash, tartiblash, tavsiflash va tushunish borasida uzoq yo’l bosib o’tdi. Odatda tavsiflashda matematika tilidan foydalanilar edi va bu til tuzilishining o’zi ko’p hollarda yangi kashfiyotlarga olib kelardi. Bir necha asrda fizikaning bashoratchilik ahamyati shunchalik katta bo’lib qoldiki, xozirgi paytda yechilmaydigan “sanoq” masalalari qolmadi.
Fizika rivojlanishda davom etmoqda va so’nggi o’n yilliklarda uning sinergetika, dinamikxaos va o’z-o’zidan tartibga kelish kabi yangi sohalariga qiziqish ortdi. Bu tarmoqlarda ko’p xollarda o’ziga xos matematik apparatdan foydalaniladi, kompyuterlarning o’sayotgan quvati va “sonli eksperiment” imkonyatlari bilan birgalikda esa bu sohalarning bashorat qobilyatlari ananaviy fizik nazaryalardan qolishmaydigan darajaga chiqdi [1-4].
Zamonaviy fizikaga kirishib ketish oson emas. Odatda bu oliy o’quv yurtlarining yuqori kurslari muayyan bilim va ko’nikmalarini o’zlashtirganda maqsadlidir. Biroq XX asir oxirlarida yangi fan “uzluksiz dinamika” paydo bo’ldi. Uning g’oyalarini xattoki maktab darajasida xam tushuntirish mumkun. Shuningdek kompyuterlarning keng tadbiqi va ularning doimiy takomillashuvi o’quvchilar uchun agar yangi natijalar ololmasa xam , xar-xolda o’zini zamonaviy tadqiqotlarga tegishli deya xis qilishga ko’maklashadi.Uzluksiz dinamika evalutsiyani uzluksiz (dinamika) tizimlar davriyligida aks ettiradi. Shuning uchun xam dastlabki qarashda uzluksiz dinamika va dinamik tartibsizlik to’g’risidagi talimotlar asosida difrensial tenglamalarning chuqur nazaryalari yotadigandek tuyuladi. Lekin xaqiyqatda bunday emas.Biroq , boshqa matematik obektlar turli darajadagi tenglamalar va ifodalar borki, ular uzluksiz dinamika ko’plab fenometirlarini namoish etadi. Ifodalar tadqiqot va kompyuter modellashtirishlarida juda soda bo’ladi.
Yuqori tebranishlar jarayoni vaqt bo’yicha evalyusia xisoblanadi.Tabiyki bunday jarayonlarni o’rganish aparati differensial tenglamalar xisoblanadi.Bunday jarayonlarni o’rganishda differensial tenglamalar yuz yillik aparati xisoblanib kelingan. Oxirgi vaqtlarda shunday maqsadlarda diskret akslantirish nuqtavish tasvirlash matematik texnikasi qo’llanilmoqda.Diskret akslantirish bilan xodisa yanada qiziqarli bo’ladi. Gap shundaki Puankare kesimli metodi yordamida differensial tenglamalar va tasvir orasida aloqa o’rnatish mumkin. Diskret akslantirish ko’plab tabiiy namoishlarni biologik tafsiflashda ko’rishimiz mumkin[5-7].
|
