Ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisining kasbiy ehtiyojlari va kasbiy
mahoratni rivojlantirish usullari.
Davlat ta’lim standartlarining bosqichma-bosqich
takomillashtirib borilishi
o‘qituvchiga kasbiy faoliyatini sezilarli o‘zgartiruvchi va yangi mazmun bilan
to‘ldiruvchi talablarni qo‘ymoqda. Chunki mazkur standartlar kompetentli-
faoliyatli yondashuvga asoslangan bo‘lib, ular o‘quvchilarda shunchaki bilim,
ko‘nikma, malakalarni shakllantirish emas, balki uzluksiz ta’lim olishga,
ehtiyojlari va qobiliyatlarini rivojlantirishga layoqatli shaxsni tarkib toptirishga
yo‘naltirilganligi bilan farq qiladi.
Bu o‘z navbatida o‘qituvchi kasbiy mas’uliyatining oshishi va jamiyatdagi
o‘rnining o‘zgarishini bildiradi. Ya’ni pedagoglarni ta’lim jarayonidagi jadal
o‘zgarishlarga
tez moslashish, o‘ta faollik, doimiy o‘zini rivojlantirish, mustaqil
bilim olishga tayyorlik, o‘qitishning zamonaviy yondashuvlari, texnologiyalaridan
xabardorlik hamda faoliyatida samarali qo‘llay olish sifatlariga ega bo‘lishi
lozimligini anglatadi. Shuning uchun ham o‘qituvchi faqatgina o‘quv dasturlari,
darsni tashkil qilish, baholash bilan cheklanmasdan, o‘quvchilarning ichki
salohiyatini rivojlantirishi, ularni qiziqtirishi, ergashtira olishi va doimo “bir qadam
oldinda” yurishi lozim.
Malaka oshirish kurslari davomidagi kuzatishlar
pedagog xodimlarning
barchasi ham mustaqil ravishda kasbiy rivojlanish yo‘nalishlarini belgilash,
faoliyatlarini qayta qurish, o‘zaro ta’sir va kommunikativ munosabatlarga tez
kirishish layoqatlariga yetarlicha ega emasliklari hamda ko‘p ikkilanishlarini
ko‘rsatdi. Ular zaruriy adabiyotlar, malaka oshirish shakllarini tanlash, kasbiy
ehtiyojlari
va qiyinchiliklarini anglash, o‘zlarini namoyon qilish, pedagogik
g‘oyalarini amaliyotga tatbiq etish, qanday hollarda ta’lim xizmatlarini
ko‘rsatuvchi qaysi subyektlarga murojaat qilishlarini aniqlashlarida amaliy
yordamga muhtojlik sezadilar. Shu sababdan pedagoglarning kasbiy ehtiyojlarini
qoplash, muayyan muammoli vaziyatlarda maqbul yechimlarni topishda ichki
salohiyatidan
foydalanish, o‘z-o‘zini motivlashtirish, o‘z-o‘zini rag‘batlantirish,
o‘z-o‘zini rivojlantirish strategiyalarini belgilash muhim ahamiyat kasb etadi.
Shuningdek, pedagoglarning ijodiy qobiliyatlarini faollashtirish, innovatsion
jarayonlarga doir ko‘nikma va malakalarini takomillashtirish, muxtasar aytganda,
kasbiy rivojlanishlarida ilmiy-metodik kuzatuvni tashkil qilishga qulay sharoitlar
yaratishga asosiy e’tiborni qaratish zarur. Ya’ni “Bir tarafdan pedagog doimiy
o‘sib borishi, o‘z malakasini oshirishga tayyor bo‘lishi, ikkinchi tarafdan, jamiyat
tomonidan uning doimiy o‘qishi va rivojlanishiga bo‘lgan ehtiyojini ro‘yobga
chiqarish uchun sharoit yaratilishi lozim”. Demak,
pedagoglar kasbiy
rivojlanishida ilmiy-metodik kuzatuv modeliga shunday sharoit yaratilishining
pedagogik kafolati sifatida qaralishi mumkin.
Ilmiy-metodik kuzatuv maqsadi, strategiyalarini belgilashda quyidagi
yo‘nalishlarda axborotlarni to‘plash va tahlil qilish jarayonni tashkillashtirishning
maqbulligi hamda natijadorligini ta’minlaydi:
-
pedagogning kasbiy rivojlanishiga davlat va jamiyat buyurtmasi:
pedagoglar kasbiy kompetentliligiga qo‘yiladigan davlat talablari, ta’lim
subyektlariga qo‘yiladigan vazifalar tez o‘zgarishining obyektiv sabablari,
ijtimoiy-pedagogik omillari, jamiyatdagi o‘zgarishlar,
tegishli muassasalarning
ehtiyojlari, jamoat tashkilotlari, mutaxassislar, o‘quvchilar va ota-onalarining taklif
hamda tavsiyalari;
-
pedagogning kasbiy ehtiyojlari: kasbiy muvaffaqiyatlarga erishish,
ehtiyojlari, muammolari, qiyinchiliklarini anglash, aniqlash, korreksiyalash, bozor
iqtisodiyoti
sharoitidagi
raqobat
muhitida
o‘zining o‘rnini tushunishi,
kompetentliligini oshirishga yo‘naltirilgan shaxsiy-istiqbolli dasturini mustaqil
shakllantirishi, o‘zini namoyon qilish, ilg‘or tajribalarini ommalashtirish;
-
pedagoglar va o‘quvchilar bilan o‘tkaziladigan turli monitoring natijalari:
maktab metodik birlashmasi faoliyati yakunlari, pedagoglar attestasiyasi,
malaka
toifalarini belgilash, pedagogik hamda metodik kengash xulosalari, malaka
oshirishdan keyingi faoliyatni o‘rganish, turli
tanlovlar, ta’lim sifati monitoringi, o‘quvchilar yakuniy attestasiyasi, bilimlar
bellashuvi natijalari va boshqalar.
Ehtiyoj – insonning yashashi va kamol topishi uchun kerakli hayotiy
vositalarga boʻlgan zaruriyat. Ehtiyoj kishilarning hayotiy vositalariga boʻlgan
zaruriyatini ifodalovchi ilmiy kategoriya sifatida taraqqiyotning hamma bosqichlari
uchun umumiy va doimiydir.
O‘qituvchining kasbiy ehtiyoji bu - uning bozor
iqtisodiyoti sharoitida
o‘zining o‘rnini tushunishi, kompetentligini oshirishga yo‘naltirilgan shaxsiy
istiqbolli dasturini mustaqil shakllantirishi,
o‘zini namoyon qilishiga bo‘lgan
zaruriyatidir, shuningdek, o‘zini o‘zi boshqarish istagi, potensial imkoniyatlarini
anglashga urinish hamdir. O‘qituvchi o‘zidagi mavjud ehtiyojlarni qanchalik tez
tashxislasa hamda
ularni tan olsa, shunchalik kam kasbiy qiyinchiliklarga uchraydi.
tez o‘zidagi qobiliyatlarni yuzaga chiqarishi mumkin.
Kasbiy
qiyinchiliklar
deganda,
maktab
o‘qituvchisining muayyan
vaziyatlarda kasbiy ahamiyatga ega bo‘lgan vazifalar yechimini aniq taqdim
etishdagi va samarali ta’minlay oladigan hamda maqsadga yo‘naltirilgan kasbiy
harakatni bajarishdagi qiyinchiliklari tushuniladi.
O‘z-o‘zini tarbiya – odamni o‘zini o‘zi takomillashtirish. Kasbiy o‘zini o‘zi
tarbiyalash va o‘zini o‘zi tarbiyalashning yetakchi tarkibiy qismi o‘z-o‘zini ta’limi,
biz o‘z-o‘zini tarbiyalash, biz universal tajriba, uslubiy bilimlarni, uslubiy bilimlar
va ko‘nikmalarni o‘zlashtirish uchun o‘qituvchining maqsadli, xususan, ma’rifiy-
madaniy faoliyatini tushunamiz Pedagogik jarayonni takomillashtirish uchun o‘z-
o‘zini hisoblash uchta yo‘nalish bo‘yicha professional ravishda muhim fazilatlarni
rivojlantirish bo‘yicha ongli ishlarni o‘z ichiga oladi:
Pedagogik faoliyat o‘qituvchilarining o‘ziga xos noyob xususiyatlarini
moslashtirish;
Kasbiy kompetentsiyada doimiy o‘sish;
Doimiy
ravishda
ijtimoiy-axloqiy
va
boshqa
shaxsning
shaxsiy
xususiyatlarini doimiy rivojlantirish.
Kasbiy o‘zini o‘zi tarbiyalash, boshqa harakatlar singari, faoliyat manbalari
va faoliyat manbalari juda murakkab tizimiga ega.
O‘z-o‘zini tarbiyalashni rag‘batlantiruvchi tashqi omillar:
