I BOB
OVQATLANISH GIGIYENASI SOHASI Bo’YICHA DAVLAT SANITARIYA NAZORATI
Davlat sanitariya nazoratining asosiy yo’nalishi
Gigiyena — kishilar salomatligini saqlash va yaxshilash to’g’-risidagi fandir. Ovqatlanish gigiyenasi gigiyena fanining bir qismi bo’lib, Idshuarning sog’lom, kasalliklardan holi bo’lishlari uchun qay tariqa to’g’ri ovqatlanib borishlari kerakligini o’rganadi. Ovqatlanish gigiyenasi fani aholi iste'mol qiladigan tabiiy va sun'iy oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab, iste'molga tayyorlashning texnologik jarayon-larini o’rganadi va shu mahsulotlarni qayta ishlaydigan barcha kor-xonalar (go’sht, sut kombinatlari, non zavodlari, baliq zavodlari, alkogolsiz ichimliklar zavodlari va boshq.) uchun sanitariya rejalari-ni ishlab chiqadi.
Ovqatlanish gigiyenasi fanining eng muhim vazifasi yurak-qon tomir kasalliklari, yuqumli kasalliklar, toksikoinfeksiyalar, avitami-noz, gipovitaminozlarda, mineral moddalar yetishmasligiga aloqador endemik kasalliklarda ratsional ovqatlanishning ahamiyatini o’rga-nishdir.
Ovqatlanish gigiyenasi epidemiologiya, endokrinologiya, yuqumli kasalliklar, bolalar kasalliklari va barcha gigiyenaga oid fanlar bilan chambarchas bog’liq. Ovqatlanish gigiyenasining rivojlanish tarixi uzoq o’tmishga borib taqaladi. o’sha zamonlardayoq inson o’z sog’lig’ini muhofaza qilish uchun hayot tajribalariga tayanib tuproq va suvni ifloslanishdan saqlash, har xil o'simlik va hayvon mahsulot-laridan ovqat tayyorlash, badanni toza tutish, bemorlarni ajratib qo’yish kabilarga amal qilgan.
Yunon olimi Suqrot tashqi muhit omillari (iqlim, suv, tuproq) va to’g’ri ovqatlanishni insonning ruhiy va jismoniy rivojlanishiga ta'siri haqida empirik usulda to’plangan ma'lumotlar asosida gigiyena fa-niga hissa qo’shgan.
Vatandoshimiz Abu Ali Ibn Sino turli yuqumli kasalliklarning kelib chiqishida ovqat, suv, iqlim, turmush sharoitlari katta rol °'ynashini «Tib ilmi qonuni» kitobida keng yoritgan. U tib ilmini
5
rivojlantirish bilan birga kasalliklarning oldini oluvchi — profilaktik amallardan keng foydalanishni tavsiya etdi. Turli kasalliklar kelib chiqishida ko’zga ko’rinmaydigan mavjudotlar haqidagi fikrni olg’a surdi.
Gigiyena mustaqil fan sifatida XIX asr o’rtalarida rivojlana boshladi. Rus olimlaridan A.P.Dobroslavin Peterburgda 1871-yili harbiy meditsina akademiyasi qoshida birinchi gigiyena kafedrasini tashkil etdi. U ovqat ratsionini me'yor (norma)lash, ovqatlanish tar-tibini ilmiy jihatdan asoslashga e'tibor berdi. Mahsulotlarning oziq-lik qiymati va o'zlashtirilishrni o’rganish uchun dastlabki analitik la-boratoriyani tashkil etdi.
F.F.Erisman Moskva universitetida gigiyena kafedrasini tashkil etdi. U 1891-yilda Rossiyada dastlabki sanitariya stansiyasini barpo etishda jonbozlik ko’rsatdi. Olimning uch tomlik «Gigiyena bo’yicha qo’llanma» asarida gigiyenaning hamma bo’limlariga oid ma'lu-motlar o’z aksini topdi.
G.V.Xlopin (1863-1929) gigiyenist olim bo’lib, dastlab Odessa, keyinchahk Peterburgda gigiyena kafedralariga boshchilik qildi. Bu kafedralarda asbob-uskunalar bilan yaxshi jihozlangan laboratoriyalar tashkil etildi. Shu laboratoriyalarda turli-tuman tekshirishlar olib borilar, jumladan oziq-ovqat mahsulotlari ham tahlil (analiz) qilinar edi. G.V. Xlopin tomonidan sanitariya tekshirish usullariga oid qo’llanmalar yaratildi, «Gigiyena asoslari» deb nomlanuvchi kitob yozildi.
M.N.Shaternikov (1870—1939) ovqat ratsionidagi optimal oqsil me'yorini fiziologik jihatdan asoslab berishda, turli aqliy va jismoniy ishlarda odamning qanchalik energiya sarflashini o’rganish uchun respirator apparatlar yasashda faol ishtirok etdi.
I.P.Pavlovning «Asosiy ha-zm bezlarining ishi to’g’risida ma'ru-zalar» nomli asarida hazm jarayonlari qonuniyatlari, ovqat ratsion-larini to’g’ri tuzish, ovqatlanish fiziologiyasi, psixogen omillar, ovqatlanish maromi, organizmning ochlik va to’qlik mexanizmlari-ning mohiyati keng ochib berildi. Ovqatlanish gigiyenasi fani rivoji-ga o’zbekistonlik S.N.Bobojonov, A.S.Zohidov, Q.S.Zoirov, M.N.Ismoilov kabi olimlar ham o’z hissalarini qo’shdilar.
Ahoh sog’lig’ini saqlash va sog’lomlashtirish yuzasidan sanitariya profilaktik tadbirlarni rejalashtirish va amalga oshirish hamda mam-lakat sanitariya-epidemiologiya holati ustidan nazorat yuritish DSENM — Davlat Sanitariya Epidemiologiya Nazorat Markazi zim-
6
masiga yuklatiladi. DSENM faoliyati o’zbekiston Respublikasi qo-nunlari, Prezident farmonlari va hukumat qarorlari asosida yuriti-
ladi.
7
DSENM quyidagi bo’limlardan iborat: 1. Sanitariya-gigiyena. 2. Epidemiologiya. 3. Dezinfeksiya. 4. Ekologiya (1- tarx).
|
