• Mualliflar
  • Taqrizchilar
  • TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI, 2015 3 1-MA’RUZA Mavzu
  • Asosiy ibora va atamalar
  • O’zbekiston respublikasi aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo’mitasi




    Download 2.48 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet1/30
    Sana17.04.2022
    Hajmi2.48 Mb.
    #19870
      1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   30
    Bog'liq
    sonli usullar va dasturlash fanidan maruzalar matni
    5 6161284741078188924, Математика-ва-ўқитьиш-методикаси, Reja Predikat tushunchasi. Predikatning inkori. Konyuksiya va d-fayllar.org



    O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA 
    TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO’MITASI 
    TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
    DASTURIY INJINIRING FAKULTETI
    SONLI USULLAR VA DASTURLASH fanidan ma’ruzalar matni 
    TOSHKENT 2015 



    Mualliflar: 
    A.N. Mirzayev- 
    TATU, “Algoritmlash va matematik
    modellashtirish” kafedrasi dotsenti, f.- m.f.n.; 
    Yu. M. Abduraxmanova-
    TATU, “Algoritmlash va matematik 
    modellashtirish” kafedrasi mudiri, t.f.n.,dotsent; 
    Taqrizchilar: 
    S.A. Baxromov-
    Mirzo Ulug’bek nomidagi UzMU “Hisoblash
    texnologiyalari va axborot tizimlari” kafedrasi
    dotsenti f.- m.f.n
    R.N. Usmonov- 
    TATU “Kompyuter tizimlari” kafedrasi professori, t. f.d. 
    Ushbu ma’ruzalar matni texnika oliy o’quv yurtlarining barcha yo’nalishlari 
    bakalavrlari uchun mo’ljallangan. 
    TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI, 2015



    1-MA’RUZA 
    Mavzu:"Amaliy masalalarni yechishning asosiy bosqichlari. Ob'ekt yoki 
    jarayonning matematik modeli. Xatolik manba'lari va turlari. Arifmetik va 
    funksional amallar xatoliklari" 
    Reja: 
    1. Amaliy masalalarni yechishning asosiy bosqichlari. 
    2. Matematik model va uning ob'ekt yoki jarayonga muvofiqlik me'zonlari. 
    3. Xatolik manba'lari va turlari. 
    4. Absolyut va nisbiy xatoliklar va ularni xisoblash usullari. 
    Asosiy ibora va atamalar: Tabiiy model, matematik model, adekvat, xatolik, 
    absolyut va nisbiy xatolik, ishonchli raqam. 
    Amaliy masala deganda xalq xo’jaligi, texnika yoki iqtisodiyot bilan boqliq 
    bo’lgan biror bir ob'ekt yoki jarayon va uning turli xarakteristikalarini aniqlash 
    masalalarini tushunamiz. Amaliy masalalarni yechish jarayonini bosqichlarga 
    bo’lib sxematik tarzda quyidagicha ifodalash mumkin.
    1 Tabiiy model
    2 Matematik model
    3 Matematik masalalarni yechish algoritmi
    3 Matematik masalalarni yechish algoritmi
    4 Algoritm asosida tuzilgan dastur
    5 Dastur asosida sonli tadqiqotlar
    6 Natijalar taxlili. Tavsiya va xulosalar
    (1-rasm)



    Biz bu yerda 1-rasmda keltirilgan sxemaning izoxini bir oddiy masalada 
    taqlil qilamiz va shu asosida umumiy muloxazalar xaqida to’xtalamiz. Quyidagi 
    masala berilgan bo’lsin. Massasi m bo’lgan jism boshlanqich V
    0
    tezlik bilan 
    gorizontga qburchak ostida otilgan bo’lsin. Shu jismning xarakat traektoriyasi, 
    maksimal balandligi va maksimal uzoqligi topilsin. Odatda masalaning bu 
    ifodasini tabiiy model deb tushunamiz. Bunday jarayonni xayotda ko’p bora 
    kuzatganmiz. 
    Tabiiy model parametrlari orasidagi miqdoriy boqlanishlarni ifodalovchi 
    tengliklar, tengsizliklar majmuasi (tizimi) matematik modeldeyiladi.
    Matematik modelga qo’yiladigan asosiy talablar: tabiiy modelga muvofiqlik
    (adekvat), yechimning mavjudligi, boshlanqich shartlarga uzviy boqliqligi. Bular 
    barchasi bir so’z bilan, ya'ni korrekt qo’yilgan masala bo’lishi kerak. 
    Amaliy masalalarni yechish jarayonida uchraydigan xatolik manba'lari 
    qaqida to’xtalamiz. Avvalo matematik modellashtirish jarayonida soddalik uchun 
    ba'zi faktorlarni e'tibordan chetda qoldirish, ma'lum qonunlardan soddalarini 
    tanlash kabi xollar uchraydi. Bu xollar, albatta, tuzilgan matematik modelning 
    berilgan tabiiy modelga to’la muvofiq bo’lmasligiga olib keladi. Bu bosqichda 
    vujudga keladigan xatoliklar modellashtirish xatoligi deb ataladi. Tuzilgan 
    matematik model yechimini topishda turli taqribiy usullardan foydalanishga to’qri 
    kelishi mumkin. Bunda qosil bo’ladigan xatolik usul xatoligi deyiladi. Masala 
    tarkibiga kiruvchi parametrlar qiymatlari turli o’lchov vositalari yordamida 
    aniqlanadi yoki zavod, fabrika ko’rsatkichlari bo’yicha ifodalangan bo’ladi. Bu 
    qiymatlarda qam tabiiy xatolik bo’ladi. Bu xatoliklarni bartaraf qilib bo’lmas 
    xatoliklar deb aytiladi. Bu qiymatlar xisoblash jarayonida ishtirok etib natijaga o’z 
    ta'sirini o’tkazadi. Shuningdek barcha qiymatlar o’nlik yoki ikkilik sanoq 
    sistemasida ifodalanadi. Bunda, xattoki kompyuterda qam , razryadlar soni 
    cheklanganligi xisobiga qiymatlarni yaxlitlashga to’qri keladi. Bunda qosil 
    bo’ladigan xatolik yaxlitlash xatoligi deyiladi. Umumiy xatolik shu barcha 
    xatoliklar yiqindisidan iborat bo’ladi va bu xatoliklarni apriori ( ya'ni tajribagacha) 



    baxolash zarurati paydo bo’ladi. Chunki olinadigan natijalarning qanchalik 
    ishonchli bo’lishini bilishimiz va baqolashimiz shart. 
    Keltirilgan muloxaza va qoidalarni yuqorida ifodalangan masalaga tadbiq 
    qilamiz. Matematik model tuzishda soddalik uchun jismni moddiy nuqta deb 
    qaraymiz, maqsad xavo qarshiligi bilan boqliq kuchlarni e'tibordan chetda 
    qoldirish , masalani osonlashtirish. Shuningdek, tezlik kichik bo’lgani uchun 
    Nyuton qonuni o’rinli deb faraz qilamiz. Balandlik uncha katta bo’lmaganligi 
    uchun erkin tushish tezlanishi g qconst deb qisoblaymiz. Bu xolda masalaning 
    matematik modeli quyidagi ko’rinishni oladi. Tekislikda jism joylashgan nuqtani 
    koordinat boshi, gorizontal yo’nalishni OX o’qi, vertikal yo’nalishni OY o’qi deb 
    belgilaymiz. OXY dekart koordinat sistemasida jism koordinatalarini x(t), y(t) deb 
    belgilaymiz. OX,OY o’qlari birlik vektorlarini 

    Download 2.48 Mb.
      1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   30




    Download 2.48 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    O’zbekiston respublikasi aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo’mitasi

    Download 2.48 Mb.
    Pdf ko'rish