O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘onapolitexnikainstituti “ishlab chiqarishda boshqarish” fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi “bojxona ishi” fani

Download 80.66 Kb.
bet	1/3
Sana	13.05.2022
Hajmi	80.66 Kb.
	#21050

Bog'liq
Исокжонов Жамшидбек 89 А 20-гурух
davlat-standarti-asosida-chizmalarni-taxt-qilish, Test tayyorlanishga (2), Asbobsozlik materiallari Qirindi hosil bo’lish jarayoni, Testlar to\'plami 2021, маруза, Referat Psixologiya fanidan Mavzu Temperament va uning tiplari, Хавоканд, MInimalizm uslubining milliy uylarimizdagi muhim jihatlari, ttb 6, xx asrning 60-80-yillarida ozbekistonda suv resurslaridan foydalanish muammolari, Саволлар Коллеж учун, betlik, 55555, lira

Bu sahifa navigatsiya:

• Tuzilishi.
• Aminlarni oksidlash. Bu usul bilan, asosan, uchlamchi nitrobirikmalar olinadi (Bamberger usuli)

NITROBIRIKMALAR AMINOBIRIKMALAR AZO VA DIAZOBIRIKMALAR Azotli organik birikmalarga nitrobirikmalar, aminobirikmalar, nitrillar, izonitrillar, azo- va diazobirikmalar misol bo’ladi. Nitrobirikmalar deb – molekula tarkibidagi C-atomi nitrogruppa –NO2 bilan bevosita bog’langan birikmalar nitrobirikmalar deyiladi. Ularni uglevodorodlarning vodorod atomi o’rnini nitrogruppa olgan hosilalari sifatida qarash mumkin. Nitrogruppalar soniga ko’ra mono-, di- va polinitrobirikmalar bo’ladi. Ularning umumiy formulasi R – NO2. Nomenklaturasi. Ratsional nomenklatura bo’yicha nitrobirikmalarni nomlaganda tegishli uglevodorod nomiga «nitro» so’zi qo’shib aytiladi. Sistematik nomenklatura bo’yicha nitrobirikmalarni nomlaganda tegishli uglevodorod nomiga «nitro» so’zi qo’shib aytiladi, lekin nitrogruppaning o’rni raqamlar bilan ko’rsatiladi. CH3 – NO2 nitrometan CH3 – CH – CH3 NO2 2-nitropropan, ikkilamchi nitropropan CH3 – CH2 – NO2 nitroetan CH3 – CH2 – CH2 – NO2 1-nitropropan, birlamchi nitropropan CH 2-metil-2-nitropropan, uchlamchi nitrobutan 3 – C – CH3 NO2 CH Nitrogruppa qanday C-atomi bilan bog’langaniga qarab birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi nitrobirikmalar bo’ladi: CH3 – CH – CH2 – CH2 – NO2 CH3 CH3 – CH – CH – CH3 CH3 NO2 birlamchi nitrobirikma (1-nitro-3-metilbutan) ikkilamchi nitrobirikma (3-nitro-2-metilbutan) CH3 – C – CH2 – CH3 CH3 NO2 uchlamchi nitrobirikma (2-nitro-2-metilbutan) Tuzilishi. To’yingan nitrobirikmalar CnH2n+1NO2 yoki R – NO2 umumiy formula bilan ifodalanadilar. Ular nitrit kislota efirlari R – O – N = O bilan izomer bo’lib, ulardan quydagi xususiyatlari bilan farq qiladilar. 1. Nitrit kislota efirlari (alkilnitritlar) nitrobirikmalarga qaraganda past haroratda qaynaydilar. 2. Nitrobirikmalar alkilnitritlariga qaraganda kuchli qutblanganlar va ularning dipol momentlari katta. 3. Alkilnitritlar oson gidrolizlanadilar: R – O – N = O + H2O R – OH + HNO2 Nitrobirikmalar gidrolizga uchramaydilar. 4. Nitrobirikmalar qaytarilganda aminobirikmalar, alkil nitritlardan esa spirtlar va gidroksilamin hosil bo’ladi: R – NO2 + 3H2 R – NH2 + 2H2O R – O – N = O + 2H2 R – OH + NH2OH Nitrobirikmalar yarim qutiblangan bog’lanish hosil qilib tuzilgan bo’lib, ularning tuzilishini quyidagi oktet formulalar bilan ifodalanshi mumkin: R : N :: O: .. :O: .. .. .. yoki R – N O O yoki R – N O O + – Nitrobirikmalarning tuzilishini yana quydagi formula ko’rinishida ifodalash mumkin: R – N O O + – R – N O + O – 1/2e R – N O + O – – 1/2e Nitrogruppaning tuzilish formulasiga ko’ra azot bilan birikkan kislorod atomining biri qo’shbog’, ikkinchisi esa faqat ikki elektron (ya’ni bu ikkala elektronni ham bitta azot atomi beradi) orqali bog’langan. Bu elektronlar kislorod elektronlar sonini oktetgacha to’ldiradi. Natijada kislorod atomi manfiy, azot atomi esa musbat zaryadlanib qoladi, chunki elektron jufti endi faqat azotga tegishli bo’lmaydi. Demak, ikkinchi kislorod azot bilan yarim qutblangan bog’ bilan (semipolar) bog’langan. Bunday bog’lanish yarimpolar (semipolar) bog’ 563 deb ataladi. Semipolar bog’lanishli moddalarning dipol momenti katta bo’ladi. Ularning qaynash temperaturasi semipolar bog’ tutmagan izomerlarning qaynash temperaturasidan yuqoridir. Tekshirishlarning ko’rsatishicha, nitrobirikmalardagi ikkala kislorod atomlarining bog’lanish qiymati o’zaro tengdir. Olinish usullari. Organik moddalar tarkibiga nitrogruppani kiritish nitrolash deyiladi. Nitrolash konsentrlangan HNO3 bilan H2SO4 dan (birinchisi nitrolovchi reagent, ikkinchisi suvni tortib oluvchi vosita) iborat nitrolovchi aralashma vositasida amalga oshiriladi. To’yingan uglevodorodlarni nitrolash. Bu usulni birinchi marta 1888 yilda M.I.Konovalov topgan bo’lib, hozirgi vaqtda sanoatda nitrobirikmalar ana shu usul bilan olinadi. Buning uchun to’yingan uglevodorodlarga 150-475 °C da suyultirilgan HNO3 ta’sir ettiriladi: CH3 – CH – CH3 + HNO3 CH3 CH3 – C – CH3 + H2O CH3 NO2 To’yingan uglevodorodlarning galogenli hosilalariga nitrit kislota tuzlari ta’sir ettirib olish. To’yingan uglevodorodlarning nitrobirikmalari nitroparafinlar deb ataladi. Nitroparafinlarni birinchi marta galoidalkillarga AgNO2 ta’sir ettirib olingan: CH3 – CH – Cl + AgNO2 CH3 CH3 – CH – NO2 + AgCl CH3 Bu reaksiyani V.Meyer taklif etgan. α-galogen karbon kislotalarga nitrit kislota tuzlarini ta’sir ettirib olish. Bu usul bilan birlamchi va ikkilamchi nitrobirikmalar olish mumkin. Buning uchun karbon kislotalarning galogen atomi α-holatda joylashgan galogenli birikmalariga Na yoki KNO2 ning suvdagi eritmasi ta’sir ettiriladi: CH3 – CH – COOH + KNO2 Cl CH3 – CH – COOH NO2 - KCl CH3 – CH2 + CO2 NO2 Aminlarni oksidlash. Bu usul bilan, asosan, uchlamchi nitrobirikmalar olinadi (Bamberger usuli): Download 80.66 Kb.

Download 80.66 Kb.