|
CH3 – C – NH2 + 3 [O] CH3 CH3 – C – NO2 + H2O CH3 CH3 CH3
|
| bet | 2/3 | | Sana | 13.05.2022 | | Hajmi | 80.66 Kb. | | #21050 |
Bog'liq Исокжонов Жамшидбек 89 А 20-гурух davlat-standarti-asosida-chizmalarni-taxt-qilish, Test tayyorlanishga (2), Asbobsozlik materiallari Qirindi hosil bo’lish jarayoni, Testlar to\'plami 2021, маруза, Referat Psixologiya fanidan Mavzu Temperament va uning tiplari, Хавоканд, MInimalizm uslubining milliy uylarimizdagi muhim jihatlari, ttb 6, xx asrning 60-80-yillarida ozbekistonda suv resurslaridan foydalanish muammolari, Саволлар Коллеж учун, betlik, 55555, liraCH3 – C – NH2 + 3 [O] CH3 CH3 – C – NO2 + H2O CH3 CH3 CH3
Fizik xossalari. Nitrobirikmalarning quyi gomologlari rangsiz, qo’lansa hidli suyuqlik bo’lib, suvda erimaydi, efir va spirtda yaxshi eriydi. Uglerod soni oshishi bilan ularning suvda eruvchanligi va zichligi kamayadi, qaynash temperaturasi esa ko’tariladi. Ular elektr tokini o’tkazmaydi. Nitrobirikmalar haydaladi, ularning buglari zaharli. Nitrobirikmalar yoqimli hidga ega bo’lgan, suvda kam eriydigan suyuqliklardir. Zaharli, parchalanmasdan haydaladi. Tuzilishida to’rttagacha uglerod bo’lgan nitrobirikmalarning zichligi birdan kich
Kimyoviy xossalari. Nitrogruppalarning kimyoviy xossalari molekulada nitrogruppa borligi tufayli yuzaga chiqadi. Nitrobirikmalarning eng muhim xossalaridan biri ularni qaytarganda aminobirikmalarga aylanishi hisoblanadi: R – NO2 + 6[H] R – NH2 + 2H2O CH3 – CH2 – NO2 + 6[H] CH3 – CH2 – NH2 + 2H2O Bu reaksiya nitrobirikmalardagi azot uglerod bilan to’g’ridan-to’g’ri birikkanligini ko’rsatadi. Nitrobirikmalarning izomerlari, ya’ni nitrit kislota efirlari qaytarilganda spirt hamda gidroksilamin yoki ammiak hosil bo’ladi. CH3 – O – N = O + 2H2 CH3 – OH + NH2OH Birlamchi va ikkilamchi nitrobirikmalar molekulasidagi nitrogruppa bilan birikkan C-atomidagi vodorod metallarga almashina oladi. M-n: nitroetan C2H5NO2 va natriy etilatning spirtli eritmasi aralashtirilsa, C2H4NaNO2 tarkibli kristall cho’kma hosil bo’ladi. Bunda tushgan kristall cho’kma – metalli hosila suvda oson eriydi va yaxshi dissotsiyalanadi va lakmus bilan tekshirilganda neytral reaksiya beradi, ya’ni ular kuchli kislotalarning tuzlaridir. C2H5 – NO2 + CH3 – CH2 – ONa C2H5 – OH + C2H4NaNO2 Birlamchi va ikkilamchi nitrobirikmalar ishqorlarda tuz hosil qilib eriydi. Buning sababi ularning ikki xil tautomer shakl – neytral va psevdokislota shaklida mavjud bo’la olishligi hisoblanadi: R – CH2 – N O O R – CH = N OH O +NaOH R – CH = N ONa O
AROMATIK NITROBIRIKMALAR
Tuzilishida benzol halqasi bilan birgalikda – NO2- nitroguruhi ishtirok etadigan birikmalarga nitrobirikmalar deyiladi. Ular ikkiga: nitroguruhi benzol halqasida joylashgan va nitroguruhi yon zanjirda joylashgan nitrobirikmalarga bo’linadilar va quyidagicha nomlanadilar: NO2 nitrobenzol NO2 o-nitrotoluol CH3 CH2 – NO2 fenilnitrometan 566 Nitroguruhning soniga qarab nitrobirikmalar mono-, dinitrobirikmalarga ajratiladi: NO2 o-dinitrobenzol NO2 O2N 1,3,5-trinitrobenzol NO2 NO2 Nitroguruhi benzol halqasida joylashgan nitrobirikmalar katta ahamiyatga ega. Ular bo’yoqlar, portlovchi moddalar, erituvchilar, hid beruvchi moddalar olishda xom ashyo sifatida ishlatiladilar. Yog’ qator nitrobirikmalari kabi aromatik nitro-birikmalar ham yarim qutblangan tuzilishga egadirlar: Ar – N O O + –
Aminlarning tuz hosil qilishi. Aminlar ham ammiak singari quruq holda va suvdagi eritmalarda kislotalar va hatto, kuchsiz karbonat kislota bilan ham reaksiyaga kirishib, tuzlar hosil qiladi. M-n: suvsiz aminlar HCl bilan quyidagicha reaksiyaga kirishadi: CH3 – NH2 + HCl [CH3 – NH3] Cl yoki CH3 – NH2 HCl . metilammoniy xlorid + – Suvdagi eritmada reaksiya quyidagicha boradi: [CH3 – NH3] OH + HCl + – [CH3 – NH3] Cl + H2O + – Sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishib, kompleks birikma hosil qiladi: CH3 – NH2 + HOSO2OH [CH3 – NH3] SO4H yoki CH3 – NH2 H2SO4 . + – monometilammoniy sulfat Suvdagi eritmada esa reaksiya quyidagicha boradi: [CH3 – NH3] OH + HSO4H [CH3 – NH3] SO4H + H2O + – Karbonat kislota bilan reaksiya quyidagicha boradi: CH3 – NH2 + HOCO2H [CH3 – NH3] CO3H yoki CH3–NH2 H2CO3 monometilammoniy karbonat . + – Suvdagi eritmada esa reaksiya quyidagicha boradi: [CH3 – NH3] OH + HCO3H [CH3 – NH3] CO3H + H2O
DIAZO-VA AZOBIRIKMALAR .Aromatik diazo- va azobirikmalarning tuzilishida –N=N– guruh ishtirok etadi. Agar –N=N– guruh faqat birikma qoldig‘i bilan bog‘langan, ya’ni Ar–N=N– Ar bo‘lsa, bunday birikmalar azobirikmalar, agar bu ikki valentli qoldiqning bir valentligi aromatik, ikkinchi valentligi anorganik birikma qoldig‘i bilan bog‘langan, ya’ni Ar – N = N – X (X= –Cl; –Br; –J; –SO3H; –NO2; –OH; –ONa va boshqalar) bo‘lsa, bunday birikmalarga diazobirikmalar deyiladi. Diazobirikmalarning eng muhim vakillari diazoniy tuzlari hisoblanadi. Diazoniy tuzlari diazokation va aniondan tashkil topgandirlar, masalan: [C6H5N2] + Cl– benzol diazoniy xlorid. Diazoniy tuzlari tabiatlariga ko‘ra ammoniyli tuzlarga o‘xshaydilar. Diazokation-tutash elektron bulut hosil qilgan ion bo‘lib, bunda har qaysi atomi qisman musbat zaryad tutadi: Ar – N N –δ +δ .. + X – Olinish usullari. Diazobirikmalarni birlamchi aromatik aminlarga diazotirlovchi agent ta’sir ettirib olinadi. Birlamchi aromatik aminlardan diazobirikma hosil qilish reaksiyasiga diazotirlash reaksiyasi deyiladi. Diazotirlashda birlamchi aromatik aminga nitrat va birorta boshqa mineral kislota aralashmasi bilan ta’sir ettiriladi. Nitrat kislota beqaror kislota bo‘lganligi sababli uning o‘rniga nitrat kislota tuzi bilan ta’sir ettiriladi. Reaksiya 0-4 °C haroratda olib boriladi: C6H5NH2 + NaNO2 + 2HCl [C6H5 – N ≡ N] Cl + NaCl + 2H2O
Kimyoviy xossalari. Diazoniy tuzlari reaksiyaga o‘ta oson kirisha oladigan birikmalar bo‘lib, aromatik aminlardan turli kimyoviy birikmalarni sintez qilishda katta istiqbollarni ochadi. Diazoniy tuzlarining o‘zgarish reaksiyalarini ikkiga bo‘lish mumkin: azot ajralish bilan boruvchi reaksiyalar va azot ajralmaydigan reaksiyalar. Azot ajralish bilan boruvchi reaksiyalar 1. Diazoniy tuzlari eritmasini kislotali muhitda qizdirilganda azot ajralib chiqib fenollar hosil bo‘ladi: [ArN2]OSO3H + H2O ArOH + N2 + H2SO4
Bunda diazobirikmaning sulfat kislota bilan hosil qilgan tuzidan foydalanish maqsadga muvofiq. Buning sababi, boshqa kislotalar bilan qo‘shimcha reaksiyalar borishi mumkin. 2. Diazoniy tuzlarini kaliy yodid bilan qo‘shib qizdirilganda diazoguruhi yod bilan almashadi. [ArN2] Cl + KJ + – ArJ + N2 + KCl
3. Diazoguruhning boshqa qoldiqlar bilan almashinishi katalizatorlar ishtirokida boradi. Katalizator sifatida kukun holidagi mis yoki uning tuzlari ishlatiladi. Mis tuzlari ishtirokida diazoniy tuzlari quyidagicha parchalanadilar: ArN2Cl ArN2 + Cl Cu2Cl2 . . ArN2 . ArN2 + N2 . Ar. + Cl ArCl
|
| |
