| Foydalanilgan adabiyotlar :
1. Sh.R. Marasulov « Paxta va ximiyaviy tolalarni yigirish», Toshkent, 1986 yil, I-qism.
2.N.N. Milovidov , K.I.Badalov « Pryadenie xlopka», M,1972 yil,I-qism
3.B.A. Azimov « Paxta yigirish fabrikalarini loyixalash»,T,1995 yil.
4.N.I. Truevcev «Mexanicheskaya texnologiya voloknitiux materialov», M,1969 yil.
Ip yigirish jarayonida tolali materiallar - paxta, jun, ipak, sintetik sun`iy tolalardan ip yigirib olinadi. Ip hozirgi vaqtda takomillashgan yigirish mashinalarida yigiriladi.
Ma`lum yo’g’onlik va pishiqlikdagi ip yigirish uchun maxsus yigirish tizimidan foydalanadi.
Tanlangan mashina va mexanizmlar hamda ularda bajariladigan jarayonlar majmui yigirish tizimi deb ataladi.
Yigirish tizimi yigirilayotgan ipning yo’g’onligiga, turiga, nimaga ishlatilishiga ip olinadigan tolali materiallarning asosiy xossalariga (asosan uzunligiga va ixchamligiga) qarab tanlanadi.
Ip asosan to`rtta yigirish tizimida: karda (oddiy), qayta tarash (grebennoy), melanj va apparat tizimlarida yigiriladi.
a) karda (oddiy) tizimi. Bu tizimda asosan o`rta tolali oq paxtadan yo’g’onligi T= 100-15,4 teksli (N 10-65) gacha bo’lgan ip yigirish uchun qabul qilingan. Bu tizimda texnologik o`timlar soni 5 yoki 6 ta bo’ladi.
Karda tizimida yigirilgan ip pishiq, bir tekis, toza chiqaradi, undan chit, surp, maya, satin va boshqa bejirim pishiq gazlamalar to`qiladi. Ip mahsulotning 60% dan ko’pi shu tizimda yigirilganligi sababli bu tizimdan keng foydalaniladi.
b) qayta tarash (grebennoy) tizim. Bu tizimda asosan, ingichka tolali paxtadan yo’g’onligi T= 11,8-340) gacha bo’lgan ingichka va yuqori sifatli ip yigirish uchun qabul qilingan. Bu tizimda texnologik o`timlar soni 9 tadan iboratdir.
Bu tizimda yigirilgan ip karda tizimida yigirilgan ipga qaraganda ancha pishiq, bir tekis, toza, silliq va cho`ziluvchan bo’ladi, ammo maxsus mashinalar yordamida mahsulotga qo`shimcha ishlov berish zarurligidan va qayta tarashda kalta tolalarning chiqindi sifatida ajratib tanlanishi tufayli qayta tarash tizimida olinadigan ipning chiqishi miqdori kamayib ketadi. Bu esa uning tannarxini oshirib yuboradi. Shu sababli bu tizimdan uncha keng qo`llanilmaydi.
Qayta tarash tizimida yigirilgan ipdan xilma-xil pishiq satin, mal-mal, mayya, vol`ta, markazet va boshqa yengil yozlik gazlamalar to`qiladi. Qayta tarash tizimida yigirilgan ipdan to`qiladigan gazlamalar ip gazlama sanogati ishlab chiqariladigan yalpi mahsulotning 20-25% ini tashkil etadi. Bundan tashqari tikuvchilik poyafzal sanoati uchun ingichka pishiq, cho`ziluvchan iplar galtak iplari, muline va kashtachilik hamda poponchilik iplari ham shu tizimda yigiriladi.
v) Melanj tizimi - melanj francuzcha so`z bo’lib, aralashma ma`noni bildiradi. Bu tizimda asosan, o`rta tolali paxtadan, yigiruv fabrikasi chiqindilaridan shuningdek, paxtaning kimyoviy tolalari bilan q o`shib olingan aralashmasidan yo’g’onligi T= 100 -18,5 teks (N 10-54) gacha bo’lgan sifatli ip yigirilishi uchun qabul qilingan. Bu tizimda texnologik zanjirdagi o`timlar soni 9 tani tashkil etadi.
Melanj tizimida ip bo`yalgan va bo`yalmagan aralashma paxtadan yigiriladi. Bu tizimda yigirilgan ip pishiq, bir tekis, tukli va toza bo’ladi; undan har-xil, rang-barang qimmatbaxo kostyumlik, pal`tolik gazlamalar, ip jun, ip duxoba gazlamalar va odeyallar to’qiladi. Bu tizimda yigirilgan ipdan to`qiladigan mahsulotlar ip gazlama sanoati ishlab chiqaradigan yalpi mahsulotlarning qariyib 10-15% tashkil qiladi.
g) Apparat tizimi - bu tizimda asosan past sortli (V-VI-sortli) paxta va kalta tolali paxtadan 15 % gacha hamda yigiruv va to’quv fabrikalari chiqindilaridan , shuningdek, paxtaning jun va boshqa tolalar bilan birga (50% gacha) aralashmasidan yo’g’onligi T-500-41,7 teksli (N 2-24) ip yigirishda foydalaniladi. Bu tizimda texnologik zanjirda o`timlar soni to`rttani tashkil qiladi.
Apparat tizimida yigirilgan ip bo`sh, notekis, cho`zilmaydigan, momiqday mayin va tukli bo’ladi. Bunday ip asosan, arqon sifatida ishlatiladi va undan har-xil yumshoq, issiq (ayniqsa bolalar uchun ishlatiladigan) gazlamalar to`qiladi. Bunday gazlamalar ip gazlamalar sanoati ishlab chiqariladigan yalpi mahsulotning qariyib 10-15% ni tashkil etadi.
Har bir ip yigiruv fabrikasida ma`lum yo’g’onlikdagi va ma`lim sifatli ip ishlab chiqarilishi lozim. Yigirilgan ip yaxshi sifatli va tannarxi past bo’lishi kerak. Shu maqsadda ip yigirish tizimida, xom ashyo ingichkaligiga qarab, ma`lum yo’g’onlikdagi ip ishlab chiqarish uchun fabrikada yigirish rejasi to’ziladi. Bu rejada hamma mashinadan olinadigan xolst, pilta, pilik va ipning yo’g’onligi, pilta va pilik ipning pishitilish koeffisiyenti 1 m ga to`g`ri keladigan buramlar soni, cho’zish kattaligi va mashinalardagi asosiy ishchi organlarning tezligi ko`rsatiladi.
Yigirish rejasi qanchalik aniq va mukammal to’zilsa, fabrika shunchalik samarador ishlaydi.
Tolasining uzunligi 30/33 mm bo’lgan bazaviy sortli o`rta tolali paxtadan karda tizimida va ingichka tolali qayta tarash tizimida olingan, yo’g’onligi 18.5 - 100 teks (N 54-10).
Yo’g’onlik 18.5 teksli (N = 54) tanda ipini yigirish rejasi.
| 