Toshkent Farmatsevtika instituti
Sanoat farmatsiya fakulteti
101-B guruh talabasi
Abdurashidova Guldonaning
Noorganik kimyo fanidan
tayyorlagan mustaqil ishi
NOORGANIK
KIMYO
2024-2025
10-MUSTAQIL ISH
MAVZU:
IRIDIY TABIIY
BIRIKMALARI,
TUZILISHI,
OLINISH USULLARI,
FIZIKAVIY VA
KIMYOVIY
XOSSALARI
TABIIY
BIRIKMALARI
IRIDOSMIN
PLATINIRIDIY
LAURIT
COOPERIT
Kimyoviy tarkibi: (Ir,
Os)
- Tavsifi: Iridosmin -
iridiy va osmiyning
tabiiy qotishmasi
bo'lib, odatda yuqori
osmiy tarkibiga ega.
Kimyoviy tarkibi: (Pt, Ir)
- Tavsifi: Platiniridiy
iridiy va platina
qotishmasi bo'lib,
yuqori mustahkamlik va
aşınmaya chidamliligi
bilan ajralib turadi.
Kimyoviy tarkibi: (Ru,
Os, Ir)S
₂
- Tavsifi: Laurit
iridiy, osmiy va
ruteniyning sulfid
birikmasidir.
Kimyoviy tarkibi: (Pt, Pd,
Ni, Ir)S
- Tavsifi: Cooperit
asosan platina va
palladiy sulfididir,
ammo unda iridiy va
nikel ham bo'lishi
mumkin
I R I D I Y N I N G T U Z I L I S H I
Kristall tuzilishi:
Kristall panjara turi: Iridiy kubik fazoda markaziy yuzli kub (face-
centered cubic, FCC) kristall panjaraga ega. Bu tuzilish metallar
uchun juda keng tarqalgan va yuqori zichlik, mustahkamlik va
egiluvchanlik xususiyatlarini beradi
Atom tuzilishi
1. Atom raqami: Iridiyning atom raqami 77.
2. Atom massasi: Iridiyning atom massasi taxminan 192.217 u (atom massasi
birligi).
3. Elektron konfiguratsiyasi: Iridiyning elektron konfiguratsiyasi [Xe] 4f¹⁴ 5d⁷ 6s².
4. Valentlik holati: Iridiy asosan +4 va +3 valentlik holatlarida bo'ladi, lekin +6 va
+2 valentlik holatlari ham ma'lum.
IRIDIYNING OLINISHI
RUDANI ERITISH
KIMYOVIY AJRATISH VA TOZALASH
Boyitilgan ruda yuqori haroratlarda eritiladi. Bu jarayonda rudadan
metallarning oksidlari va sulfidlarini ajratish mumkin. Qizdirish jarayonida
rudadan nikel, mis va boshqa metallar ajratib olinadi, iridiy va boshqa platina
guruhiga kiruvchi metallar esa qoldiqda qoladi.
Eritmadan iridiy va boshqa platina guruhiga kiruvchi metallarni ajratib olish
uchun bir nechta kimyoviy va metallurgik usullar qo'llaniladi:
ELEKTROLIZ VA TOZALASH
idiyning sof metall holatiga o'tkazilishi uchun elektroliz jarayoni qo'llaniladi.
Elektroliz yordamida iridiy ionlari elektrodda to'planadi va sof metall hosil
bo'ladi.
KIMYOVIY
XOSSALARI
Korroziyaga chidamlilik:
- Iridiy korroziyaga juda chidamli bo'lib, ko'pgina kislotalar va boshqa kimyoviy moddalar bilan reaksiyaga
kirishmaydi.
- U yuqori haroratlarda ham barqaror bo'lib qoladi va havoda osonlikcha oksidlanmaydi.
2. Reaktsiya qobiliyati:
- Kislotalar bilan reaksiyasi: Iridiy xlorid kislotasi (HCl) yoki sulfat kislotasi (H
₂
SO
₄
) kabi oddiy kislotalar bilan
reaksiyaga kirishmaydi. Lekin "aqua regia" (xlorid va nitrat kislotalar aralashmasi) bilan reaksiyaga kirishadi:
Ir + 6HCl + 2HNO
₃
\rightarrow H
₂
[IrCl
₆
] + 2NO + 4H
₂
O
- Kislorod bilan reaksiyasi: Iridiy yuqori haroratlarda kislorod bilan oksidlanadi va iridiy oksidlarini hosil
qiladi, masalan:
2Ir + 3O
₂
\rightarrow 2IrO
₂
FIZIKVIY
XOSSALARI
1. Rang va ko'rinish:
- Iridiy kumushsimon oq rangga ega va
porloq metalldir.
2. Zichlik:
- Iridiyning zichligi 22.56 g/cm³, bu uni
eng zich metallar qatoriga kiritadi.
3. Eritma nuqtasi:
- Iridiyning eritma nuqtasi taxminan 2446
°C.
4. Qaynoq nuqtasi:
- Iridiyning qaynoq nuqtasi taxminan
4130 °C.
QO'LLANILISHI
Iridiyning yuqori zichligi, eritma nuqtasi va
korroziyaga chidamliligi uni yuqori texnologiyali
va sanoat ilovalarda keng qo'llashga imkon
beradi:
- Yuqori haroratli qotishmalar: Iridiy yuqori
haroratlarda ishlaydigan qotishmalar tarkibida
ishlatiladi.
- Elektrokimyoviy hujayralar: Iridiy
elektrokimyoviy jarayon
Raxmat
| 