11- mavzu. Dissertatsiyani tayyorlash texnologiyalari.
Reja:
1. Ilmiy axborot bilan ishlash
2.Magistrlik dissertatsiyasi ishining tuzilishi.
3. Tadqiqotning dolzarbligi, yangiligi, amaliy ahamiyatini belgilash va
asoslash.
4. Ilmiy tadqiqot (magistrlik) ishini rejalashtirish va uning turlari
5.Dissertatsiya ishini rasmiylashtirish.
6. Dissertatsiyani himoyaga tayyorlash va uni o‘tkazish tartib-qoidalari.
7.Avtoreferat.
8. Rezyume.
Dissertatsiya (lotinchadan tarjimasi – tadqiqot, mulohaza) - muayyan ilmiy
(akademik) malakani (darajani) olish maqsadida maxsus tayyorlangan, ommaviy
muhokamaga va himoyaga qo‘yiladigan asar.
Magistrlik dissertatsiyasi – magistrni tayyorlash bo‘yicha asosiy kasbiy ta’lim
dasturiga o‘qitishning yakunlovchi bosqichida magistr- magistrant tomonidan
ilmiy rahbar rahbarligida mustaqil bajariladigan ilmiy yo‘nalishdagi yakuniy
malaka ishi.
Ilmiy yo‘nalish deb, fanning muayyan tarmog‘ida jamoaviy tarzda bajariladigan
yirik fundamental, nazariy va amaliy masalalarni hal etishga bag‘ishlangan ilmiy
tadqiqot sohasiga aytiladi. Ilmiy yo‘nalish kompleks muammolar, mavzular va
masalalar kabi tizilmaviy birliklarga ega.
Ilmiy yo‘nalish deganda tadqiqot o‘tkazish sohasidagi fan, fanlar yoki ilmiy
muammolar majmui tushuniladi.
Ilmiy muammo bu ilmiy-tadqiqotchilik ishi mavzuini belgilaydigan murakkab
nazariy va (yoki) amaliy vazifalar majmuidir. Muammo tarmoq, tarmoqlararo,
global bo‘lishi mumkin.
Ilmiy bilish muammoni xal qilish bilan bog‘liqdir. Muammolarning bo‘lmasligi
tadqiqotlarning to‘xtab qolishi va fanning bir joyda qotib qolishiga olib kelgan
bo‘lar edi.
Muammo deb, tadqiqot etishni talab etadigan murakkab ilmiy masalaga aytiladi.
Muammo eski bilimlar bilan emperik va nazariy
tadqiqotlar asosida topilgan yangi bilimlar orasida ziddiyat paydo bo‘lganda
vujudga keladi, ya’ni u muammoviy vaziyatning natijasidir.
Kompleks muammolar deb, bir ilmiy yo‘nalishdagi bir qancha yirik masalalarni
o‘z ichiga oluvchi muammolar majmuasiga aytiladi.
Ilmiy mavzu deb, tadqiqot etishni talab qiluvchi muammolarning muayyan
sohasini qamrab oluvchi ilmiy masalaga aytiladi. U muammoning aniq bir sohasiga
qarashli ancha mayda ilmiy masallarga asoslanadi, unda qo‘yilgan masalani xal
etishda muayyan tadqiqot vazifasi yechiladi. Masalan, yangi materialni yoki yangi
konstruktsiyani yaratish, aniq mahsulot ishlab chiqarish uchun ilg‘or texnologiyani
ishlab chiqish va hakozo.
Ilmiy muammo va mavzuni tanlash murakkab masaladir. U bir nechta bosqichda
o‘z yechimini topadi.
Muammoviy vaziyatdan kelib chiqqan holda muammo ta’riflanadi va kutilayotgan
natija belgilanadi.
Muammmoning dolzarbligi, uning fan
va
texnikani
rivojlantirishdagi
ahamiyati aniqlanadi.
Muammoning strukturasi tuzilib, undagi mavzular, kichik mavzular, masalalar va
ular orasidagi bog‘lanish aniqlanadi. Natijada, muammo daraxti yasaladi. SHundan
so‘ng, tadqiqotchi ilmiy mavzuni tanlashga kirishadi.
Ilmiy mavzuga quyidagi talablar qo‘yiladi:
Mavzu dolzarb bo‘lishi va hozirgi paytda tadqiqot etishni talab qilishi lozim.
Ma’lumki, tadqiqotlar fundamental va amaliy xarakterda bo‘lishi mumkin.
Fundamental tadqiqotlarning dolzarbligini aniqlash mezoni mavjud emas, chunki
ularning natijasi kelgusida bo‘lishi mumkin. SHuning uchun fundamental
mavzularning dolzarbligi haqidagi fikrlarni yirik olimlar yoki ilmiy jamoa belgilab
beradi.
Amaliy tadqiqotlarning dolzarbligi ishlab chiqarishning muayyan tarmog‘ini
rivojlanish darajasi va iqtisodiy samaradorlik talablariga ko‘ra belgilanadi.
Mavzu yangi ilmiy masalani yechishga qaratilgan bo‘lib, unda albatta ilmiy
yangilik bo‘lishi kerak.
Iqtisodiy samaradorlilik va ahamiyatlilik darajasi. Bunda amaliy tadqiqotlar uchun
taxminiy iqtisodiy samaradorlikning miqdori aniqlanadi, fundamental tadqiqotlar
uchun esa ushbu mezon ahamiyatlilik mezoni bilan almashtiriladi.
Mavzu jamoa bajarayotgan ilmiy yo‘nalishga mos tushushi kerak, shundagina
ilmiy jamoa malakasi va vakolatidan to‘liq ravishda foydalanish imkoniyati
tug‘iladi, uni sifatli va yuqori nazariy darajada bajarilishi uchun zamin yaratiladi,
bajarilish muddati kamayadi.
Mavzuni tanlash jarayonida mamlakatimiz va xorijiy davlatlardagi adabiyot
manbalarini o‘rganish, yaъni axborot izlash vazifasi ham bajariladi.
Keyingi yillarda mavzuni tanlashda eksperiment baholash usuli keng
qo‘llanilmoqda. Bu usul bo‘yicha rejalashtirilayotgan mavzu mutaxassis -
ekspertlar tomonidan baholanadi. Har bir ekspert mavzuni tegishli talablar asosida
baholaydi, bunda eng ko‘p ball to‘plagan mavzu maqbul deb topiladi.
Ilmiy mavzu bu yechimini talab qiladigan murakkab vazifadir. Ilmiy-tadqiqotchilik
ishi mavzui mauyyan ilmiy yo‘nalishga yoki ilmiy muammoga tegishli bo‘lishi
mumkin.
Mavzular turlari:
Nazariy mavzular - asosan adabiyotlar manbalaridan foydalanib
ishlab chiqiladi
Amaliy mavzular - xo‘jalik amaliyotini o‘rganish, umumlashtirish va tahlil etish
asosida ishlab chiqiladi
Aralash mavzular - tadqiqotning nazariy va amaliy jihatlarini o‘z ichiga oladi
Mavzuning tanlanishini belgilovchi omillar:
Magistrlik dissertatsiyalari mavzuini kafedralar belgilaydi.
Mavzu bu tadqiqotning funktsional yo‘nalishi aksidir .
Mavzu magistrantning qobiliyati, bilimlari, qiziqishlarining
ochilishiga imkon berishi kerak
6.3.Ilmiy tadqiqot yo‘nalishlarini tanlash.
Tadqiqot xarakteri:
1) Nazariy tadqiqot bu sof ilmiy, lekin ko‘p yillar uchun ilmiy
izlanishlarning istiqbolli va samarali nazariy-strategik yo‘nalishidir;
2) Amaliy tadqiqot kasbiy faoliyatning muayyan sohasida keyinchalik
muvaffaqiyatli ishlash uchun uning qandaydir yirik muammosini chuqurroq
o‘rganishga imkon beradi.
Dissertatsiya ishi maqsadlariga qarab tadqiqotlar tiplari
1. Umumlashtiruvchi – iqtisodiyot va ishlab chiqarishni tashkil etish sohasida
to‘plangan tajribani o‘rganish va ilg‘or amaliyotni umumlashtirish, o‘rganilayotgan
hodisalarning rivojlanish an’analarini aniqlash va turli iqtisodiy jarayonlarning
ilmiy bashoratlarini ilgari surish.
O‘ziga xos xususiyatlari: tadqiqotning ko‘p tarqalgan va murakkab bo‘lmagan turi,
tadqiqotning turli ob’ektlaridan foydalanib, bir mavzu doirasida ko‘plab variantlar
tuzish mumkin.
2. Ommalashtiruvchi xarakteridagi – ayrim tashkilotlar (kichik tarmoqlar,
tarmoqlar, milliy iqtisodiyotlar va hokazo) tajribasini boshqa tashkilotlarda (kichik
tarmoqlar, tarmoqlar, milliy iqtisodiyotlar va hokazo) foydalanish imkoniyatlarini
va maqsadga muvofiqligini ko‘rsatish. O‘ziga xos xususiyatlari: sifatli bajarish
sharti – amaliyotni yaxshi bilish.
3. Novatorlik – amaliyotga tegishli tavsiyalarni berish maqsadida yangi yoki
nisbatan yangi iqtisodiy muammolarning ilmiy ishlab chiqilishi.
O‘ziga xos xususiyatlari: qo‘yilgan savollarga javoblar adabiyotlarda yo‘q,
amaliyot esa zarur tajribani endi orttirayapti, bu tadqiqotchidan yuksak nazariy
tayyorgarlik, amaliyotni yaxshi bilish, yangi g‘oyalarni ilgari surishda jasorat talab
qiladi.
4. Chuqurlashtiruvchi xarakteridagi - aniq ijtimoiy-iqtisodiy va xo‘jalik
kategoriyalari va jarayonlari haqidagi tasavvurlarni chuqurlashtirish.
O‘ziga xos xususiyatlari: iqtisodiy kategoriyalar va jarayonlarning adabiyotlarda
yetarlicha to‘la yoritilmagan va amaliyotda lozim darajada rivojlantirilmagan
ayrim jihatlarini ishlab chiqish. Ko‘rib chiqilayotgan muammo xarakteri ishning
murakkablik darajani belgilaydi.
Nazariy-metodologik tusdagi – umumiy nazariy kontseptsiyalar, metodologik
muammolarning ishlab chiqilishi.
O‘ziga xos xususiyatlari: magistrlik tadqiqoti darajasida kam ommalashgan, chunki
tadqiqotchi rivojlangan nazariy tafakkurga ega bo‘lishi kerak.
6. Empirik tusdagi - muayyan korxonalar, firmalar, tashkilotlarning muayyan
tajribasining tadqiqi, tahlili.
O‘ziga xos xususiyatlari: tashkilotning ilg‘or tajribasi, amaliyoti markaziy o‘rinni
egallaydi, unga bu tajribadan milliy iqtisodiyotda foydalanish bo‘yicha nazariy
dalillar va mulohazalar qo‘shimcha qilinadi.
Ilmiy tadqiqot ishlarining turlari.
Ilmiy tadqiqot ishlari (ITI) o‘z maqsadiga, tabiat yoki sanoat bilan bog‘liqlik
darajasi va ilmiy chuqurligiga ko‘ra uchta asosiy turga ajratiladi: fundamental
(nazariy), amaliy va ishlanma.
Fundamental (nazariy) tadqiqotlar atrof borliqdagi yangi qonunlarni ochishga,
hodisalararo aloqalarni aniqlashga, yangi nazariya va tamoyillar yaratishga
yo‘naltiriladi. Ular ijtimoiy bilimni kengaytirishga, tabiat qonunlarini yanada
chuqurroq anglashga imkon beradi. Bu tadqiqotlar fanning ichida ham, ijtimoiy
ishlab chiqarishda poydevor va asos (fundament) hisoblanadi.
Amaliy tadqiqotlarning ilmiy negizi (bazasi) ishlab chiqishga yo‘naltiriladi.
Mazkur negiz ishlab chiqarishning yangi vositalari (uskunalar, mashinalar,
materiallar va texnologiyasi)ni yaratish yoki mavjudlarini takomillashtirish bilan
bevosita bog‘liq. Bu tadqiqotlar jamiyatning ishlab chiqarish muayyan tarmoqlarini
rivojlantirishga bo‘lgan talablarini qondirish maqsadida bajariladi.
Ishlanmalar yoki tajriba konstruktorlik ishlari (TKI)dan maqsad amaliy (yoki
fundamental)
tadqiqotlarning
natijalaridan
texnika
va
ishlab
chiqarish
texnologiyasining yangi xillarini barpo qilish hamda o‘zlashtirish yoki mavjud
namunalarni takomillashtirish maqsadida foydalanishdan iboratdir. TKI jarayonida
ilmiy-tadqiqotlar texnikaviy takliflarga aylanadi.
Fundamental va amaliy ITIlarni bajarish jarayoni bir qator asosiy bosqichlarni o‘z
ichiga oladi. Ular muayyan mantiqiy ketma-ketlikda joylashadi. Mavzuning
dolzarblashtirilishi uning muhim ilmiy va amaliy vazifalar bilan bog‘lanishini
nazarda tutadi.
Ilmiy jihatdan dolzarblik – bu mavzuning fanni rivojlantirish yo‘nalishlari va
fundamental hamda amaliy tadqiqotlar vazifalariga muvofiq ishlab chiqilishi
zarurligi. Fundamental fanlar vazifalari bu mavzuning yangi faktlarni izohlash
uchun ishlab chiqilishini talab qiladi.
• Dissertatsiya muammosining aniqlashtirilishi, rivojlanishi va hal etilishi hozirgi
sharoitda mumkin va juda zarur.
• Dissertatsiyaning nazariy qoidalari jarayon yoki hodisani tushunishdagi mavjud
ziddiyatlarni olib tashlashga imkon beradi.
• Dissertatsiya ishida ilgari surilgan farazlar va qonuniyatlar ilgaridan ma’lum
bo‘lgan va talabgor olgan empirik maъlumotlarni umumlashtirishga imkon beradi.
Amaliy jihatdan dolzarbligi - bu mavzuning xo‘jalik amaliyoti, bo‘lg‘usi
dissertatsiyaning qoidalari va xulosalarini amalga oshirish hisobiga kadrlarni
iqtisodiy tayyorlash ehtiyojlariga muvofiq ishlab chiqilishi zarurligi. Amaliy
tadqiqotlar vazifalari shu mavzuga doir masalalarning ishlab chiqilishini talab
etadi. Jamiyat, amaliyot va ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun dissertatsiya
vazifalarini hal etish bo‘yicha katta ehtiyoj bor. Bu mavzudagi dissertatsiya
ilmning muayyan tarmog‘idagi ijodiy, ilmiy jamoalarning ishlanmalari sifatini
jiddiy oshiradi; Dissertatsiya ishida olingan yangi bilimlar kadrlar malakasini
oshirishga yordam beradi yoki magistrlarni o‘qitish bo‘yicha o‘quv dasturlariga
kiritilishi mumkin.
Ilmiy tadqiqot mavzuini tanlash asoslari. Ilmiy mavzu bu yechimini talab qiladigan
murakkab vazifadir. Ilmiy-tadqiqotchilik ishi mavzui mauyyan ilmiy yo‘nalishga
yoki ilmiy muammoga tegishli bo‘lishi mumkin. Ilmiy yo‘nalish deganda tadqiqot
o‘tkazish sohasidagi fan, fanlar
yoki ilmiy muammolar majmui tushuniladi. Ilmiy muammo bu ilmiy-
tadqiqotchilik ishi mavzuini belgilaydigan murakkab nazariy va(yoki) amaliy
vazifalar majmuidir. Muammo tarmoq, tarmoqlararo, global bo‘lishi mumkin.
Mavzular turlari:
Nazariy mavzular asosan adabiyotlar manbalaridan foydalanib ishlab chiqiladi;
Amaliy mavzular xo‘jalik amaliyotini o‘rganish, umumlashtirish va tahlil etish
asosida ishlab chiqiladi;
Aralash mavzular tadqiqotning nazariy va amaliy jihatlarini o‘z ichiga oladi.
Tadqiqot mavzui quyidagicha bo‘lishi kerak:
Fan yoki amaliyotning shu yo‘nalishiga yangilik olib kirishi kerak
SHu soha muammosini qo‘yishi kerak
Tadqiqotning qaysi aniq tashkilot misolida o‘tkazilganligini imkoni boricha
ko‘rsatishi kerak.
Mavzuni tanlash–dissertatsiya tadqiqoti ustidagi ishning birinchi
bosqichi.
Mavzuning tanlanishini belgilovchi omillar:
Magistrlik dissertatsiyalari mavzuini kafedralar belgilaydi;
Mavzu bu tadqiqotning funktsional yo‘nalishi aksidir;
Mavzu magistrantning qobiliyati, bilimlari, qiziqishlarining
ochilishiga imkon berishi kerak.
Tadqiqot xarakteri:
1) Nazariy tadqiqot bu sof ilmiy, lekin ko‘p yillar uchun ilmiy
izlanishlarning istiqbolli va samarali nazariy-strategik yo‘nalishidir; 2) Amaliy
tadqiqot kasbiy faoliyatning muayyan sohasida keyinchalik muvaffaqiyatli ishlash
chun uning qandaydir yirik muammosini chuqurroq o‘rganishga imkon beradi.
Dissertatsiya ishi natijalarining xarakteri:
1) Bilimning tegishli tarmog‘i uchun muhim ahamiyatga ega vazifaning yangicha
yechimi berilgan;
2) Muallif bajargan ilmiy asoslangan, muhim amaliy vazifalar yechimini
ta’minlaydigan iqtisodiy ishlanmalar bayon qilingan.
Dissertatsiya ishi maqsadlariga qarab tadqiqotlar tiplari:
1. Umumlashtiruvchi– iqtisodiyot va ishlab chiqarishni tashkil etish sohasida
to‘plangan tajribani o‘rganish va ilg‘or amaliyotni umumlashtirish, o‘rganilayotgan
hodisalarning rivojlanish anъanalarini aniqlash va turli iqtisodiy jarayonlarning
ilmiy bashoratlarini ilgari surish.
O‘ziga xos xususiyatlari: tadqiqotning ko‘p tarqalgan va murakkab bo‘lmagan turi,
tadqiqotning turli obъektlaridan foydalanib, bir mavzu doirasida ko‘plab variantlar
tuzish mumkin.
2. Ommalashtiruvchi xarakteridagi– ayrim tashkilotlar(kichik tarmoqlar, tarmoqlar,
milliy iqtisodiyotlar va hokazo) tajribasini boshqa tashkilotlarda (kichik tarmoqlar,
tarmoqlar, milliy iqtisodiyotlar va hokazo) foydalanish imkoniyatlarini va
maqsadga muvofiqligini ko‘rsatish.
O‘ziga xos xususiyatlari: sifatli bajarish sharti– amaliyotni yaxshi bilish.
3. Novatorlik– amaliyotga tegishli tavsiyalarni berish maqsadida yangi yoki
nisbatan yangi iqtisodiy muammolarning ilmiy ishlab chiqilishi.
O‘ziga xos xususiyatlari: qo‘yilgan savollarga javoblar adabiyotlarda yo‘q,
amaliyot esa zarur tajribani endi orttirayapti, bu tadqiqotchidan yuksak nazariy
tayyorgarlik, amaliyotni yaxshi bilish, yangi g‘oyalarni ilgari surishda jasorat talab
qiladi.
4. Chuqurlashtiruvchi xarakteridagi- aniq ijtimoiy-iqtisodiy va xo‘jalik
kategoriyalari va jarayonlari haqidagi tasavvurlarni chuqurlashtirish.
O‘ziga xos xususiyatlari: iqtisodiy kategoriyalar va jarayonlarning adabiyotlarda
yetarlicha to‘la yoritilmagan va amaliyotda lozim darajada rivojlantirilmagan
ayrim jihatlarini ishlab chiqish. Ko‘rib chiqilayotgan muammo xarakteri ishning
murakkablik darajani belgilaydi.
1. Nazariy-metodologik tusdagi– umumiy nazariy kontseptsiyalar, metodologik
muammolarning ishlab chiqilishi.
O‘ziga xos xususiyatlari: magistrlik tadqiqoti darajasida kam ommalashgan, chunki
tadqiqotchi rivojlangan nazariy tafakkurga ega bo‘lishi kerak.
6. Empirik tusdagi- muayyan korxonalar, firmalar, tashkilotlarning
muayyan tajribasining tadqiqi, tahlili.
O‘ziga xos xususiyatlari: tashkilotning ilg‘or tajribasi, amaliyoti markaziy o‘rinni
egallaydi, unga bu tajribadan milliy iqtisodiyotda foydalanish bo‘yicha nazariy
dalillar va mulohazalar qo‘shimcha qilinadi.
Mavzuni «tabiiy» sharoitlarda, ijodiy muloqot jarayonida ham topish mumkin.
Mavzuni tanlashdagi amallar: Mavzuni tanlashdayordam berishi lozim bo‘lgan
ilmiy rahbar bilan maslahatlashish.
Himoya qilingan dissertatsiyalarning ilmiy kutubxonadagi yoki maъlumotlar
bazasidagi katalogini qayta ko‘rib chiqish (dissertatsiya ishlari kutubxonasi).
Fan va texnikaning o‘xshash, qo‘shni sohalaridagi tadqiqotlarning eng yangi
natijalari bilan tanishish: baъzan ikkita ilmiy fan tutashgan joyda mavzu chiqib
qolishi mumkin.
Muammoni ko‘rib chiqishning metodologik rakursini almashlash. Baъzan
yangicha nuqtai nazar bu birinchi ilmiy ishlanma mavzuidir.
O‘z ilmiy ixtisosligi bo‘yicha adabiyotlarni o‘rganish: ilmiy matbuotni, maxsus
nashrlarni, Internet saytlarini ko‘rib chiqish, fan klassiklari asarlari ustida
mushohada yuritish («sho‘ng‘ib ketish» uslubi).
Magistrlik dissertatsiyasi mavzusining dolzarbligi, yangiligi va amaliy ahamiyatini
belgilash.
Dissertatsiya mavzuining dolzarbligi – bu uning ijtimoiy nazariya va amaliyot
uchun kerakli ekanligi bo‘lib, fanda ko‘pincha oldingi nazariy tasavvurlar
doirasiga yaqqol joylashmaydigan yangi faktlarning kashf qilinishi natijasida
vujudga keladigan vaziyatning mavjudligi bilan belgilanadi.
Mavzuning dolzarbligi dissertatsiya tadqiqoti sifatidagi ilmiy tadqiqotga nisbatan
asosiy talabdir.
Dolzarblik Yangilik, jamiyat hayoti bilan bog‘liqlik, yetilgan ziddiyat.
Aniqlik Tipik kamchiliklari: mavzuning asossiz kengligi, global tusdagi mavzu
ifodalanishida mavhumlik. Masalan, agar «Davlat boshqaruvi» mavzui
tanlanadigan bo‘lsa, unda bunday mavzu ilmiy ish uchun yaramaydi, haddan ortiq
mavhum bo‘ladi. Birmuncha torroq mavzuni tanlagan ma’qulroq.
Muammolilik «O‘zbekistonning soliq siyosati» mavzui o‘quv ishi (referat, kurs
yoki diplom ishi) uchun bo‘lishi mumkin, lekin uning nomida muammo yo‘q.
Hatto o‘quv maqsadlari uchun ham qandaydir aniq bir jihatni olgan yaxshi:
«O‘zbekistonning soliq siyosati davlat boshqaruvi Mavzuni tanlashdagi amallar
vositasi sifatida». Bunda muammo yaqqol ko‘rinib turibdi: davlatning soliqlarni
o‘zgartirish yordamida ijtimoiy jarayonlarni boshqarishi qanday amalga
oshirilmoqda. Ilmiy ish uchun undan ham aniqrok mavzuni tanlagan ma’qul:
«Soliq siyosati yordamida kichik va o‘rta biznesni rag‘batlantirish». Aniqlangan
mavzuga muvofiq ravishda aniq-ravshan ifodalangan maqsad shakllantiriladi.
Tushunchalarning aniqligi - Masalan, «rivojlanishning o‘sishi», «maъnoning
pasayishi», «muammo falsafasi «jozibadorlik jozibasi» kabi va boshqa ikki xil
ma’noli va noaniq ifodalarni ishlatmaslik kerak.
Lo‘ndalik «Qoraqalpog‘iston Respublikasida transport infratuzilmasining
rivojlanishi va mintaqada bozor iqtisodiyoti sharoitida turizmni rivojlantirish
istiqbollari». Bunday nom to‘g‘ri va ishlatish mumkin, lekin juda uzun. Uni
qisqaroq ifodalagan ma’qul:
«Qoraqalpog‘istonda transport va turizmning rivojlanishi». Birinchi nom ancha
aniqroq, lekin idrok etish qiyinroq. Darvoqe, qisqa nomning ham o‘z kamchiliklari
bo‘ladi, ularni keyin Ma’ruzada izohlashga to‘g‘ri keladi, shuning uchun muallif
aniqlik yoki qisqalikni tanlashi kerak bo‘ladi, yaxshisi esa har ikkalasini ham o‘z
joyida qo‘llagan yaxshi.
Mavzu nomida odatda quyidagilar bo‘ladi:
«tadqiqot burchagi» - ishning yo‘nalishi;
tadqiqot ob’ekti;
tadqiqot predmeti (tadqiqot ob’ekti haqidagi yangi bilim va magistrantning ana
shu bilimni aniqlashga qaratilgan ishi bo‘lib, u yangi amal usulini, hisob-kitob
modeli, tadqiqot uslubi, o‘rganish yokiqurish Metodologiyasi, kontseptsiyasini
ishlab chiqishdan iborat bo‘ladi);
dissertatsiya ishining dissertatsiya natijalari tusini belgilaydigan malakaviy
belgisi jihati.
Magistrlik dissertatsiyasining maqsadi, vazifalari, tadqiqot ob’ekti va predmetini
asoslash.
Tadqiqotning ob’ektli sohasi – bu fan va amaliyotning tadqiqot ob’ekti joylashgan
sohasi bo‘lib, amaliyotda u, masalan,matematika, biologiya, iqtisodiyotning u yoki
boshqa ilmiy ixtisosligiga muvofiq bo‘lishi mumkin.
Tadqiqot ob’ekti – bu muammoli vaziyatni yuzaga keltiradigan muayyan jarayon
yoki hodisa, bu muammoning o‘ziga xos tashuvchisi, tadqiqotchilik faoliyati
yo‘naltirilgan narsa.
Tadqiqot predmeti obъektning aniq bir qismi bo‘lib, uning ichidaizlanish olib
boriladi. Hodisalar, ularning ayrim tomonlari tadqiqot predmeti bo‘lishi mumkin.
Tadqiqot predmetini tadqiqotchi ilmiy izlanishlar natijasida tadqiqot ob’ekti haqida
oladigan yangi ilmiy bilim sifatida belgilash mumkin. Agar tadqiqot ob’ekti
haqidagi yangi ilmiy bilimni olish vositasi ham yangilikning muhim belgilariga
ega bo‘lsa, unda ana shu vosita ham tadqiqot predmeti tarkibiga kirishi mumkin.
Tadqiqot predmeti bu magistrant tadqiqot obъektiga qarashuchun asos qilib
oladigan nuqtai nazardir. Tadqiqotning ob’ektli sohasi – bu fan va amaliyotning
tadqiqot obъekti joylashgan sohasi bo‘lib, amaliyotda u, masalan, matematika,
biologiya, iqtisodiyotning u yoki boshqa ilmiy ixtisosligiga muvofiq bo‘lishi
mumkin.
Tadqiqot ob’ekti – bu muammoli vaziyatni yuzaga keltiradigan muayyan jarayon
yoki hodisa, bu muammoning o‘ziga xos tashuvchisi, tadqiqotchilik faoliyati
yo‘naltirilgan narsa.
Tadqiqot predmeti ob’ektning aniq bir qismi bo‘lib, uning ichidaizlanish olib
boriladi. Hodisalar, ularning ayrim tomonlari tadqiqot predmeti bo‘lishi mumkin.
Tadqiqot predmetini tadqiqotchi ilmiy izlanishlar natijasida tadqiqot ob’ekti haqida
oladigan yangi ilmiy bilim sifatida belgilash mumkin.
Agar tadqiqot ob’ekti haqidagi yangi ilmiy bilimni olish vositasi ham yangilikning
muhim belgilariga ega bo‘lsa, unda ana shu vosita ham tadqiqot predmeti tarkibiga
kirishi mumkin.
Tadqiqot predmeti bu magistrant tadqiqot ob’ektiga qarashuchun asos qilib
oladigan nuqtai nazardir.
Tadqiqot ob’ekti va predmeti o‘zaro bir-biri bilan umumiy vaxususiy sifatida
munosabatda bo‘ladi. Tadqiqot predmeti, odatda, tadqiqot ob’ekti doirasida
bo‘ladi. Boshqacha aytganda, magistrant ish mavzusi tadqiqot predmetini tadqiqot
ob’ekti orqali belgilashi, uning ajralib turuvchi belgilarini ajratib ko‘rsatishi kerak.
Tadqiqotning dolzarbligini belgilash va asoslash
Mavzuning ta’rifi fanda hozirda maъlum bo‘lgan va hali tadqiq qilinmagan
hollarning birgalikda amal qilishini, ya’ni ilmiy bilishning rivojlanish jarayonini
aks ettiradi. Shu sababga ko‘ra mavzuning dolzarbligini asoslash tadqiqotni
tayyorlashdagi juda mas’uliyatli bosqich hisoblanadi.
Dissertatsiyaning dolzarbligi asoslanishiva isbotlanishi kerak
Dissertatsiya mavzuining dolzarbligi – bu uning ijtimoiy nazariya va amaliyot
uchun kerakli ekanligi bo‘lib, fanda ko‘pincha oldingi nazariy tasavvurlar
doirasiga yaqqol joylashmaydigan yangi faktlarning kashf qilinishi natijasida
vujudga keladigan vaziyatning mavjudligi bilan belgilanadi.
Mavzuning dolzarbligi dissertatsiya tadqiqoti sifatidagi ilmiy tadqiqotga nisbatan
asosiy talabdir.
Tadqiqot dolzarbligining funktsional tavsifnomalari:
iqtisodiy fandagi qandaydir bo‘sh o‘rinlarning to‘ldirilishi;
muammoning zamonaviy shart-sharoitlarga nisbat berib yanada rivojlantirilishi;
fikrlar birligi bo‘lmagan masaladagi fikr;
to‘plangan tajribaning umumlashtirilishi;
yirik masalaga oid bilimning jamlanishi va ayni bir vaqtda olg‘a
surilishi;
olimlar va amaliyotchilar eъtiborini jalb etish maqsadida yangi
muammolarning qo‘yilishi.
Dolzarblikni asoslash – ilmiy bilishning umumiy jarayoni sohasida mazkur
mavzuni o‘rganish zaruratini izohlashni bildiradi.
Dissertatsiya ishining muayyan kompozitsion tuzilishi an’anaviy tarzda qaror
topgan, uning asosiy elementlari quyidagi tartibda joylashgan bo‘ladi:
1. Titul varag‘i
2. Mundarija
3. Kirish
4. Asosiy qism (3 bob)
5. Xulosa
6. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
7. Ilovalar.
(Qarang: Magistrlik dissertatsiya ishining tuzilmaviy-mantiqiy sxemasi)
Titul varag‘i va mundarija: Titul varag‘idissertatsiya ishining birinchi sahifasi
hisoblanadi va qat’iy belgilangan qoidalar bo‘yicha to‘ldiriladi.
Titul varag‘idan keyin mundarija joylashtiriladi. Boblar va paragraflarning shu
yerda ko‘rsatilgan nomlari, shuningdek, ularning izchilligi dissertatsiya matni va
dissertatsiyaning mantiqiy sxemasiga mutlaqo mos bo‘lishi kerak.
Kirishda dissertatsiya tadqiqotining metodologik apparati o‘z aksini topadi. U
himoyaga tayyorlangan dissertatsiya ishining keng annotatsiyasi shaklida
rasmiylashtiriladi.
Kirish odatda dissertatsiya umumiy hajmining 10-15% ni tashkil etadi.
Kirishda quyidagilar aks ettiriladi:
Tadqiqot mavzuining dolzarbligi. Dissertatsiyaning kompozitsion tuzilishi
nuqtai nazaridan olganda mavzu dolzarbligining asoslanishi kirish qismining
taxminan birsahifasini egallashi va ushbu mavzuga nima uchun ayni hozir
murojaat qilishning maqsadga muvofiqligi, ilmiy va amaliy zarurat nimadan
iboratligi, tadqiqot predmeti haqidagi hozirgi ilmiy tasavvurlarning qanday
holatda ekanligi izohlab berilishi kerak.
Tadqiqot maqsadlari va vazifalari. Bu dissertatsiya tadqiqotining strategiyasi va
taktikasidir. Dissertatsiya tadqiqotining maqsadini ifodalashda shuni nazarda
tutish kerakki, dissertatsiya uchinchi bobining nomi va mazmuni maqsadni ochib
berishi lozim. Vazifalarning sanab o‘tilishi implitsit ravishda butun ish matnining
rejasi va ichki mantiqini beradi.
Muammoning ishlab chiqilganlik darajasi. Bu yerda ushbu muammoning turli
jihatlari bilan shug‘ullangan mamlakatdagi va chet ellardagi olimlarni sanab
o‘tish, yetarli darajada yoritilmagan masalalarni qayd qilish kerak. Muallif
mavzuni yaxshi o‘zlashtirganligi, ilmiy matnlar va bibliografik material bilan
ishlash uslubini egallaganligini namoyish etishi, bundan oldingi tadqiqotchilar va
zamondoshlarning bu muammo yechimiga qo‘shgan hissasini to‘g‘ri baholay
olishini tasdiqlashi lozim.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi. Bu yerda tadqiqot jarayonida asosiy xulosa
sifatida olingan, to‘g‘ri qo‘yilgan masaladan va bu masalaga javob beradigan
tadqiq etilgan zaruriy va yetarli holatlardan mantiqan kelib chiqadigan fikrlar
qisqacha bayon qilinadi. Bu aniqlangan yangi fakt, qo‘yilgan vazifaning asosli
yechimi, yangi maъlumotlarning ilmiy muomalaga olib kirilishi, maъlum faktning
yangicha sharoitlar uchun tasdiqlashi bo‘lishi mumkin. Yangilikni olingan
natijani ma’lum bo‘lgan natijalar bilan solishtirish orqali ko‘rgazmali tarzda
ko‘rsatish ham mumkin.
Tadqiqot ob’ekti va predmeti. Tadqiqot ob’ekti va predmeti o‘zaro bir-biri bilan
umumiy va xususiy sifatida o‘zaro nisbatda bo‘ladi. Ob’ektda uning tadqiqot
predmeti bo‘lib xizmat qiladigan qismi ajratib ko‘rsatiladi.
Dissertantning asosiy e’tibori ayni shu narsaga qaratiladi, aynan tadqiqot predmeti
dissertatsiya ishining titul varag‘ida sarlavha sifatida ifodalangan mavzuini
belgilaydi.
Amaliy ahamiyati. Dissertatsiyada tadqiqotning amaliy ahamiyati quyidagi
shakllarda ifodalanishi mumkin:
1) Ishning tuzilishi. Dissertatsiya ishining kirish, …. (soni) bob, … (soni)
paragraflar, shuningdek, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati, …(soni)
manbalar, ... (soni) ilovalardan iborat ekanligi ko‘rsatiladi.
Asosiy qism: Dissertatsiya asosiy qismining boblarida o‘rganiladigan hodisalar va
faktlar batafsil ko‘rib chiqiladi va tahlil qilinadi. Asosiy qism boblari va
paragraflari matnida sarlavhalar imkoni boricha asosiy so‘zlardan (ya’ni asosiy
ma’no yukini tashuvchi) iborat bo‘lishi kerak. Bunday so‘zlar so‘zyuritilayotgan
predmetni aks ettiradi yoki bu predmetning umumiy tavsifnomasini beradi. Ushbu
sarlavhalar aniq, lo‘nda bo‘lishi va paragraf mazmunini aniq aks ettirishi kerak.
1 bob.Mavzuning umumiy nazariy muammolari, shunga o‘xshash vazifalarni hal
etish nazariyasi va amaliyoti holatining tahlilini, ma’qul bo‘ladigan yechimlarning
ko‘niktirilishi ehtimoli uchun xorijiy mamlakatlar tajribasini o‘rganish natijalarini
o‘z ichiga oladi. Bu bobda dissertant deduktsiyadan foydalanib, umumiydan
xususiyga qarab ilmiy tadqiqot o‘tkazadi, bunda xususiy hollarning butun bir
turkumidan bunday hollarning butun jami uchun umumlashtirilgan xulosa
chiqariladi.
2 bob.Dissertant bu yerda magistrlik dissertatsiyasini ishlab chiqish uchun asos
qilib olingan korxona, tashkilot va birlash maning qisqacha tavsifnomasini beradi,
nima yuz berganligi, nima uchun boshqacha emas, aynan shunday bo‘lganligi,
qaysi omillar qanday ta’sir qilganligini anglab olishga harakat qiladi.
Umumlashmalar, xulosalarni tahlil, dalillarni ishlab chiqish jarayonidan ajratish
amalda mumkin bo‘lmaydi. SHunga qaramasdan, tahlil bilan umumlashma ajralib
turadi.
Bobning har bir paragrafi bayon qilingan material yuzasidan umumlashmalar bilan
yakunlanishi lozim.
3 bob.O‘rganilgan tizim va o‘tkazilgan tahlil asosida qo‘yilgan tadqiqot maqsadiga
muvofiq, tegishlicha sxema bo‘yicha ifodalash bilan tadqiqot ob’ektini
rivojlantirishning eng oqilona, samarali yo‘llarini taklif etish va iqtisodiy jihatdan
asoslab berish, iqtisodiy samarani belgilash kerak bo‘ladi.Ushbu bobda o‘tkazilgan
tahlil asosida takliflarni iqtisodiy jihatdan asoslash lozim.
Asosiy qism qo‘yilgan vazifalarga muvofiq bo‘lishi kerak. Hatto asosiy qismni
qo‘yilgan vazifalar soniga teng paragraflar (kichik bo‘limlar) soniga bo‘lish ham
mumkin.
Xulosalar qo‘yilgan vazifalarga bevosita mos kelishi kerak. Agar bunday
muvofiqlik bo‘lmasa, unda ana shunday muvofiqlikka erishish uchun kirishga
yana qaytish va vazifalarni qaytadan ifodalash lozim. Ba’zan ish nomini
o‘zgartirishga ham to‘g‘ri keladi, lekin bunday holda uni (yangi nomni) rahbar
bilan kelishib olish zarur.
Xulosa: Dissertatsiya ishi o‘tkazilgan tadqiqot natijasi aks ettiriladigan xulosa
bilan yakunlanadi. Magistrlik dissertatsiyasining bu bo‘limi odatda umumiy ish
hajmining 10-15% ni tashkil etadi. Dissertatsiya ishida uning ayrim boblari ham
xulosalar va takliflar bilan yakunlanishi mumkin, lekin ularning eng muhimlari
butun ishning oxirida, «Xulosa» bo‘limida aks ettirilishi kerak.
Olingan natija bu xulosalar sifatida ifodalanadigan vazifalar yechimidir.
Xulosa o‘tkazilgan tadqiqot mantiqi bilan bog‘liq bo‘lgan xotima rolini bajarib, u
asosiy qismda to‘plangan ilmiy axborotlar sintezi shaklida bo‘ladi. Bunday sintez
olingan yakunlarning izchil, mantiqiy tekis bayoni va ularning kirishda qo‘yilgan
va ifodalangan umumiy maqsad va aniq vazifalar bilan o‘zaro nisbatidir.
Shunday qilib, dissertatsiyaning yakunlovchi qismi o‘tkazilgan tadqiqotdan
olingan natijalarning oddiy bir ro‘yxati emas, balki ularning yakuniy sintezidir,
ya’ni ish muallifining muammoni o‘rganish va hal etishga kiritgan yangilikning
ifodasidir.
Foydalanilgan adabiyotlar: Ushbu ro‘yxat dissertatsiyaning amaldagi qismlaridan
birini tashkil etadi va dissertantning mustaqil ijodiy ishini aks ettiradi. Bunday
ro‘yxatga kiritilgan har bir adabiy manba dissertatsiya qo‘lyozmasida aks
ettirilishi kerak. Agar ish muallifi o‘zlashtirilgan qandaydir faktlarni qayd qilsa
yoki boshqa mualliflar asarlaridan parcha keltirsa, unda u albatta keltirilgan
materiallarning qaerdan olinganligini satr ostida ko‘rsatib o‘tishi kerak.
Dissertatsiya matnida qayd qilinmagan va amalda ishlatilmagan ishlarni
bibliografik ro‘yxatga kiritmaslik kerak. Bunday ro‘yhatga entsiklopediyalar,
bildirgichlar, ilmiy-ommaviy kitoblar va gazetalarni kiritish ham tavsiya
qilinmaydi. Bunday nashrlardan foydalanishga zarurat bo‘lsa, unda ularni
dissertatsiya ishining matnida satrlar ostidagi ko‘chirmalarda ko‘rsatish kerak.
Ilovalar.Dissertatsiya asosiy qismi matnini shishirib yuboradigan yordamchi yoki
qo‘shimcha materiallarni o‘z ichiga oladi.
Dissertatsiyani yozish va rasmiylashtirishning asosiy qoidalari
Magistrlik dissertatsiyasiga qo‘yiladigan asosiy talablardan biri- bu uning to‘g‘ri
rasmiylashtirilishi bo‘lib, bu nafaqat ish sifatini yaxshilaydi, shu bilan birga uning
muvaffaqiyatini ham ta’minlaydi.
Magistrlik dissertatsiyasi o‘zbek, rus va ingliz tillarida tayyorlanishi mumkin.
Magistrlik dissertatsiyasi ilmiy ish hisoblanadi, shuning uchun uning yozilishi va
rasmiylashtirilishiga asosiy talablari nomzodlik dissertatsiyasiga talablarga
yaqinlashtirilishi kerak.
Materialning aniq va izchil bayon qilinishi dissertatsiyani yozishning asosiy
tamoyilidir.
Yangi fikrni boshlaydigan iboralar xat boshidan boshlab yoziladi.
Matnning tugallanmagan qismlarini boshqa sahifalarga o‘tkazishga yo‘l
qo‘yilmaydi.
Agar matnda boshqa manbalardan olingan materiallar ishlatilsa,
unda ko‘chirmachilikda ayblanmaslik uchun ular manbaini albatta matnda qayd
qilish kerak.
Ko‘chirmalar sahifa tagida xat boshi bilan yoki qizil satr bilan teriladi. Agar bir
necha manba qayd qilinsa, unda ular izchil tartibda raqamlanadi.
Magistrlik dissertatsiyasining umumiy hajmi komp’yuterda 1,5 interval bilan
terilgan, oq qog‘ozga (A4, 210-297 mm) tushirilgan 60 dan 80 sahifagacha
(kamida 10000 so‘z) bo‘lishi kerak.
Dissertatsiya tadqiqoti matni hoshiyalari o‘lchamlari:
yuqorisi - 20 mm,
pastkisi - 20 mm,
o‘ng - 10 mm,
chap - 25 mm.
Sahifaning tartib raqami yuqoridagi o‘ng burchakda qo‘yiladi.
Magistrlik dissertatsiyasi standartlarga muvofiq keladigan
bosmaxona usulida muqovalangan bo‘lishi kerak.
Boblar va sarlavhalar nomlarining rasmiylashtirilishi:
Dissertatsiya tadqiqotining har bir bobi yangi sahifadan boshlabyoziladi.
Bobning nomidan keyin paragrafning sarlavhasi qo‘yiladi.
Bob yoki sarlavhalarning nomi asosiy matndan qo‘shimcha interval bilan ajratib
yoziladi.
Boblar va paragraflar nomlari xatboshisidan yoziladi, nuqta qo‘yilmaydi, tagiga
chizib, ta’kidlanmaydi va boshqa betga ko‘chirilmaydi. Agar bunday nomlar ikki
yoki undan ko‘proq gaplardan iborat bo‘lsa, unda ularning o‘rtasiga nuqta
qo‘yiladi.
Bob nomi bilan matn o‘rtasidagi interval 15 mm bo‘lishi kerak, bob bilan paragraf
nomlari o‘rtasidagi interval - 8 mm bo‘ladi.
Paragraflar arabcha raqamlar bilan raqamlanadi. Paragraf raqami oldidan bob
raqami yoziladi, so‘ngra paragraf raqami va nomi qo‘yiladi.
Raqamlar oxirida nuqta qo‘yilmaydi (1.1).
Titul varag‘ini rasmiylashtirish: Dissertatsiya titul varag‘ini rasmiylashtirish
quyidagi talablarga muvofiq bo‘lishi kerak:
• dissertatsiya nomi - shrift 16;
• muallifning familiyasi, ismi - shrift 14;
• malaka - shrift 14.
Dissertatsiya ishi mavzuining nomi, magistrantning familiyasi, ismi, otasining
ismi, «magistrlik dissertatsiyasi» iborasi va yil katta harflar bilan yoziladi.
Shriftni tanlashda faqat Times New Roman yoki Arial shriftlaridan foydalanish
maqbuldir.
Matndagi qaydlar, ko‘chirmalar va o‘zlashtirilgan parchalarni rasmiylashtirish:
Ishning bayoni jarayonida magistrant mazmun shartlariga muvofiq joylashtirilgan
jadvallar, rasmlar, misollar, sxemalar, formulalar va boshqa elementlarni qayd
qilib o‘tishi mumkin, bunday qismlar o‘zlari tegishli bo‘lgan matn bilan yonma-
yon qo‘yilmasligi ham mumkin.
Boshqa manbalardan o‘zlashtirilgan ma’lumotlar sahifa ostida izoh tarzida
ko‘rsatib o‘tiladi. Izoh asosiy matndan uzun chiziq bilan ajratiladi va arabcha 1'2'3
raqamlari bilan raqamlanadi yoki *** kabi yulduzchalar bilan qayd qilinadi.
Dissertatsiya matnida ko‘pincha boshqa mualliflar aniqlagan faktlarni qayd qilish
yoki o‘zlashtirilgan materialni matnga kiritishga to‘g‘ri keladi. O‘zlashtirilgan
parchalarni bayon ichida rasmiylashtirish shakllari xilma- xil, lekin nutqdagi
akademik etiket bir qator barqaror nutq shtamplarini ishlab chiqqanki, ular
o‘zlashtirilgan material manbaini aniqroq va qisqaroq tarzda ko‘rsatishga yordam
beradi. Boshqa manbalardan olingan barcha materiallarni izohda ko‘rsatish kerak.
Masalan: (5. 42-bet).
Statistik materiallar, tahliliy va ishchi jadvallarini rasmiylashtirish: Magistrlik
dissertatsiyasida statistik materiallar, tahliliy va ishchi jadvallari beriladi.
Statistik materiallar matnda bayon qilingan axborotni qayd qilish uchun ishlatiladi.
Tahliliy jadvallar umumlashtiruvchi xulosalar va izohlarni talab qiladi.
Maъlumotlari ilgari matbuotda eъlon qilingan jadvallardan foydalanishda ushbu
o‘zlashtirilgan materialning ayni qaysi manbaida keltirilganligini izohda albatta
ko‘rsatish kerak. Agar matnda xorijiy tillardagi takliflar, qo‘shimchalar yoki
so‘zlar mavjud bo‘lsa, unda ular to‘liq yozilishi kerak. Ishlatilgan grafiklar,
sxemalar, diagrammalar, rasmlar rasm ostidagi yozuv bilan to‘ldirilishi lozim
(Masalan. 2.3-rasm. Uyali aloqa operatorlari bozorining Toshkentdagi ulushi.
Manba: http://www.cer.uz.).
Agar jadval juda katta bo‘lsa, unda u navbatdagi sahifaga ko‘chiriladi, bunda
jadval sarlavhasi takror yozilmaydi, o‘ngdagi yuqori burchagida «Jadvalning
davomi» degan yozuv yoziladi. Jadvallar nomi faqat birinchi qismida yoziladi.
Jadval sarlavhasi navbatdagi sahifada ham takrorlanadi va raqamlanadi.
Agar jadvalda keltirilgan sonlar bir xildagi ko‘rsatkichga ega bo‘lsa, unda bunday
ko‘rsatkich jadvalning o‘ngdagi yuqori burchagida qo‘yiladi, asalan, %. Agar
bunday sonlar turlicha ko‘rsatkichlarga ega bo‘lsa, unda jadvalning har bir
ustunida ko‘rsatiladi.
Jadvaldan keyin albatta tahlil beriladi.
Ishda keltirilgan formulalar alohida satrdan yoziladi va o‘ng tomonidan qavs ichida
arabcha raqamlar bilan raqamlanadi. Formulaning pastida “bunda” degan so‘z
bilan boshlanadigan belgilar ifodasi yoziladi. Sxemalar va grafiklar arabcha
raqamlar bilan ifodalanadi. Qo‘shimcha tusdagi rasmlar, sxemalar va grafiklar
ilovada keltiriladi. Har bir ilova yangi sahifadan boshlanadi va 1-ilova, 2- ilova va
shu kabi tarzda ifodalanadi. So‘ngra ilova nomi yoziladi.
Ilovalarni A, B, V,... harflari bilan ham ifodalash mumkin.
Ilovalarni rasmiylashtirish: Ilovalar dissertatsiyaning oxirida bibliografik izohdan
keyin aks ettiriladi, axborot manbalari albatta jadvallar va suratlar tagida
ko‘rsatiladi, varaqlarda sahifalar raqamlari qo‘yilmaydi.
Foydalanilgan
manbalarni
bayon
qilish
qoidalari:
Ishda
foydalanilgan
adabiyotlarning bibliografik ro‘yxati ishning oxirida joylashtiriladi. Adabiyotlar
bibliografik bayonda quyidagi izchillikda joylashtiriladi:
• qonunlar, me’yoriy-uslubiy hujjatlar va materiallar;
• mamlakatimizda va chet ellarda bosilgan ilmiy adabiyotlar
(darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, monografiyalar, ilmiy maqolalar, ilmiy
broshyuralar va hokazo);
• statistik, yo‘riqnomaviy materiallar va tashkilotlar va korxonalar hisobotlari;
• internet – resurslar.
Har bir boshlang‘ich manbalar bo‘yicha quyidagilar ko‘rsatiladi:
• muallif familiyasi, so‘ngra uning ismi-sharifi;
• kitob nomi;
• shahar nomi;
• nashriyot nomi;
• bosilgan yili.
Agar kitob mualliflari uch va undan ortiq kishilardan iborat bo‘lsa, unda birinchi
muallifning familiyasi, ismi-sharifini ko‘rsatib, so‘ngra “va boshqalar” deb
qo‘yish ham mumkin.
SHaharlar nomlari qisqartirmasdan bosh kelishikda yoziladi. Moskva, Leningrad,
Sankt-Peterburg va Toshkent kabi shaharlar nomlarini qisqartirib yozish mumkin:
Moskva - M., Leningrad - L., Sankt- Peterburg - SP., Toshkent - T. Agar kitob ikki
shaharda bosilgan bo‘lsa, unda ikkalasi ham yoziladi, masalan, M., L.
Agar kitobni ikki nashriyot chiqargan bo‘lsa, unda har ikkala nashriyot nomi ham
yoziladi, masalan: T.: «Fan», «Ekonomika».
Davriy matbuot haqidagi ma’lumotlarda quyidagilar
ko‘rsatiladi:
• muallifning familiyasi, ismi-sharifi;
• maqola nomi;
• jurnal yoki gazeta nomi;
• seriya nomi;
• jurnal yoki gazetaning bosilgan yili;
• jurnal yoki gazeta jildi va raqami;
• sahifa raqami.
Ilmiy izlanish hisobotlarini bayon qilishda quyidagilar ko‘rsatiladi: hisobot nomi
(so‘ngra, qavs ichida «hisobot» so‘zi yoziladi);
hisobotni chiqargan tashkilotning shifri, inventar raqami, nomi, ilmiy rahbarning
familiyasi, ismi-sharifi, hisobotning chiqarilgan joyi, yili va sahifalari soni.
Magistrlik dissertatsiyasini himoyaga tayyorlash tartibi va himoya qilish
Dissertatsiyani texnik rasmiylashtirish ishi tugallanganidan keyin magistrant
magistraturadagi ta’lim olishning oxirgi va hal qiluvchi bosqichi - magistrlik
dissertatsiyasini himoyaga tayyorlashga lozim darajada e’tibor berishi kerak.
Bunday tayyorgarlik, avvalo, himoya bilan bog‘liq hujjatlar va materiallarning
rasmiylashtirilishini o‘z ichiga oladi.
Mualliflik annotatsiyasi.
Taqrizlar va baholarning olinishi.
Magistrlik dissertatsiyasini himoya qilishga kafedra mudirining
ruxsatini olish.
10-15 minutlik Ma’ruzaning tayyorlanishi.
Magistrlik dissertatsiyasiga ilmiy rahbarning taqrizi va
opponentning tashqi taqrizi beriladi.
Ilmiy rahbar va opponentning taqrizlarida bir qator masalalarning majburiy
tartibda yoritilishi nazarda tutiladi.
Ilmiy rahbar taqrizining mazmuni:
Dissertatsiya mavzuining dolzarbligi.
Magistrlik dissertatsiyasi mavzuining magistrantning asosiy ishi bilan
bog‘liqligi darajasi.
Muallifning magistrlik dissertatsiyasi maqsadlari va
vazifalarini yoritishi darajasi.
Dissertatsiya tadqiqotining ilmiy yangiligi.
O‘tkazilgan tadqiqot natijalarining asoslanganligi.
Tadqiqotchining ilmiy tahlil qilish qobiliyatining qisqacha
Tavsifnomasi.
Magistrant xulosalari va tavsiyalarining sifati.
Dissertatsiyaning magistrlik dissertatsiyasiga qo‘yiladigan
talablarga muvofiqligi.
Ma’ruza tadqiqotning metodologik bazasini, qo‘yilgan vazifalar echimi natijalari
va dissertatsiya mavzui bo‘yicha tavsiyalarni o‘z ichiga oladi. Magistrant asosiy
diqqat-e’tiborini o‘tkazilgan tadqiqotning asosiy yakunlari, o‘zi shaxsan ishlab
chiqqan yangi nazariy va amaliy qoidalarga qaratadi. Zarur bo‘lganida
tayyorlangan slaydlar, jadvallar va grafiklar namoyish qilinishi mumkinligini
o‘rgatadi.
|