• Nazorat savollari
  • Foydalanilgan adabiyotlar
  • Учебное пособие для бакалавров и магистров по направлениям «Экономика» и «Менеджмент». М.: Рут(миит), 2018. 42 с




    Download 0.71 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet1/3
    Sana16.03.2022
    Hajmi0.71 Mb.
    #18727
    TuriУчебное пособие
      1   2   3
    Bog'liq
    2-amaliy mashg’ulot
    24 mavzu Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash, covid-19-residents, ЭиС Презентация-3, OT 01, 7-ma\'ruza, 6-amaliy mashg\'ulot, 3-amaliy mashg\'ulot, 13-мавзу. Барқарор маркетинг, 1-L Vahobov 1, Kompleks sonlar haqida tushuncha, 2-маъруза, 2.1-Ma\'ruza, INTELLEKTUAL MULK, Bog\'lovchi


    2-amaliy mashg’ulot. Raqamli iqtisodiyotning tarkibiy qismi 
    Ishning maqsadi: Texnologik paradigmalar: umumiy tavsiflar, Sanoat 4.0: to‘rtinchi 
    sanoat inqilobi, Aqlli fabrikaning ma’no mazmunini o’rganish va amaliyotda 
    qo’llash ko’nikmalarini shakllantirish
    Nazorat savollari: 
    1. Texnologik paradigmalar to’g’risida umumiy tushuncha bering 
    2. Nanotexnologiyalar to’g’risida ma’lumot bering 
    3. Texnologik paradigmalar necha bosqichda shakllanadi? 
    4. Raqamli iqtisodiyotga berilgan ta’riflarni aytib bering 
    5. Raqamli iqtisodiyotning rivojlanishiga bog‘liq texnologiyalar haqida 
    ma’lumot bering 
    6. Aqlli fabrika tushunchasi 
    7. Aqlli fabrikaning ishlash prinsipi 
    Foydalanilgan adabiyotlar 
    1. А.Ю.Макаров, А.А. Макаров.—М:СОЛОН-Пресс, 2021.—160 с. ISBN 
    978-5-91359-437-2 
    2. Lapidus L.V. Digital Economy (на англ. яз.): Учебное пособие для 
    бакалавров и магистров по направлениям «Экономика» и 
    «Менеджмент». – М.: РУТ(МИИТ), 2018.-42 с. 
    3. С.С.Ғуломов, 
    О.М.Абдуллаев, 
    Р.Аюпов. 
    Рақамли 
    иқтисодиёт 
    (криптовалюта ва блокчейн). Ўқув қўлланма. Т.: Молия, 2020.–354 б. 
     
     


    Nazariy qism 
    Texnologik paradigmalar: umumiy tavsiflar 
    Texnika sohasiga ko'prik tashlab, ijtimoiy ishlab chiqarishning texnologik turlari va 
    texnologik klasterlarning rivojlanishining tabiiy ilmiy va paradigmatik xususiyatini 
    aniqlash mumkin. T. Kunning "paradigma" kontseptsiyasini texnologik 
    tadqiqotlarga birinchi bo'lib J. Dosi
    1
    qo'llagan. U "oddiy" texnologik o'zgarishlarga 
    yangi, yangi texnologik paradigmalarga olib keladigan yirik, inqilobiy (va shuning 
    uchun "kamdan -kam") texnologik yutuqlarni kuzatib boradigan qo'shimcha, 
    nisbatan kichik o’zgarishlarni kiritishni taklif qildi. J. Dosi
    2
    texnologik paradigmani 
    "yangi bilimlarni olishga qaratilgan aniq qoidalar bilan birgalikda tabiiy fanlardan 
    olingan puxta tanlangan tamoyillarga asoslangan individual texnologik 
    muammolarni hal qilish modeli va tuzilishi" deb ta'riflaydi…
    Texnologik paradigma 
    - bu ikki qiymatli modelga misol bo’ladi: ishlab chiqilishi va takomillashtirilishi 
    kerak bo'lgan artefakt va evristik tamoyillar to'plami". 
    Dosidan so'ng, "texnologik paradigma" tushunchasi ko'plab tadqiqotchilar 
    tomonidan qo'llanilgan va konsepsiya sifatida umumiy tarzda qabul qilingan. Yangi 
    texnologik paradigma asosida fundamental, sifat jihatdan yangi nazariy ishlar paydo 
    bo'ladi. K. Debaker va M. Rappa
    3
    texnologik paradigmalar odatda ikki bosqichda 
    shakllanishini taklif qilishdi: botlegging va qiziqishning ustunligi; ya’ni yashrin 
    innovatsiya va umum qabul qilingan qaror. Bootlegging - bu tashkilot ichida 
    yashirin tarzda o'tkaziladigan innovatsion tadqiqotlardir. Ular, qoida tariqasida, 
    "pastdan yuqoriga", oldindan rejalashtirilmagan, yuqori rahbariyatning rasmiy 
    ruxsatisiz, lekin kompaniya manfaatlari uchun tashkil etiladi. Ularni amalga oshirish 
    uchun rasman mablag 'ajratilmaydi.
    Innovatsion hayotiy siklning ikkinchi bosqichi ya’ni qiziqishning ustunligida, 
    tadqiqotchilar soni juda tez o'sadi va bu nisbatan qisqa vaqt ichida sodir bo'ladi.
    1
    Dosi G. Technical paradigms and technological trajectories // Research Policy, 1982, 11(3), p. 152. 
    2
    Dosi G., Freeman C., Nelson R., Silverberg G., Soete L. (eds.). Technical Change and EconomicTheory. Pinter 
    Publishers, 1988. 
    3
    Dosi G., Freeman C., Nelson R., Silverberg G., Soete L. (eds.). Technical Change and EconomicTheory. Pinter 
    Publishers, 1988. 


    Tadqiqotchilar hamjamiyati safi o'sishi bilan yangi paradigma shakllanadi, bu eski 
    paradigma bilan raqobatlashuvchi fanlar tizimining paydo bo'lishi bilan belgilanadi.
    Bir texnologik tartibdan boshqasiga o'tish texnologik inqilob deb ataladi. 
    Nanotexnologiya fundamental bilimlarni olish usuli sifatida rivojlanib, tabiatga, 
    jamiyatga va odamlarga yo'naltirilgan ta'sir ko'rsatuvchi mustaqil kuchga 
    aylanmoqda. Nanotexnologiyaning mohiyati noorganik asosda molekulyar 
    mashinalarning paydo bo'lishi bo'lib, ular ilgari ko'rilmagan va tarixda misli 
    ko'rilmagan miqyosda moddiy ne'matlar ishlab chiqarish yo'lini o'zgartiradi. 
    Zamonaviy nanotexnologiya - bu ilmiy bilimlar paradigmasining o’zgarishi va yangi 
    texnologiyalarni tez takomillashtirish mahsuli hisoblanadi.
    Sanoat jamiyatida texnologik paradigmaning o'zgarishi “qadriyatlar ustuvorligining 
    o'zgarishiga, superintellekt yaratilgunga qadar jamiyatning barcha sohalarini 
    kompyuterlashtirishga ta'sir qiladi. Nanotexnologiyaga asoslangan neyrosistemalar 
    miyani kompyuter bilan bog'lash, yangi avlod virtual haqiqat va sun'iy aqlning yangi 
    shakllarini yaratish imkoniyatlarini ochib beradi”. 
    Har qanday ilmiy-texnik tizim tizimning ma'lum qonunlariga muvofiq rivojlanadi: 
    bilimlar to'planadi, so'ngra ular yangi ishlab chiqarish va fan turlariga olib keladigan 
    texnologiyalarga aylanadi. 
    Yuqoridagilar asosida esa hozirgi vaqtda raqamli iqtisodiyot sohasi ham jadal 
    rivojlanmoqda.
    "Raqamli iqtisodiyot" tushunchasi nisbatan yangi va juda muhim hodisadir. Raqamli 
    iqtisodiyotning ko‘plab ta’riflari mavjud. Quyida raqamli iqtisodiyotning turli xil 
    nufuzli manbalari tomonidan taklif etilgan bir nechta ta’riflari mavjud. 
    1. Raqamli iqtisodiyot – raqamli axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan 
    foydalanishga asoslangan iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy munosabatlar tizimi. 
    2. Raqamli iqtisodiyot – internet orqali, elektron tijorat orqali tovarlar va xizmatlar 
    savdosiga imkon beradi va uni amalga oshi-radi. Raqamli iqtisodiyot uchta tarkibiy 
    qismni o‘z ichiga oladi: infratuzilma (qurilmalar, dasturiy ta’minot, 
    telekommunikatsiya va boshqalar), elektron biznes (raqamli jarayonlar, 
    tashkilotlarda) va elektron tijorat (tovarlarni onlayn sotish ) . 


    3. Raqamli iqtisodiyot – bu xo‘jalik faoliyati, bunda ishlab chiqarishning asosiy 
    omili raqamli ma’lumotlarni ishlab chiqarish, katta hajmlarni qayta ishlash va tahlil 
    natijalaridan foydalanish bo‘lib, ular an’anaviy boshqaruv shakllariga nisbatan har 
    xil tur-dagi mahsulotlar, texnologiyalar, asbob-uskunalar, saqlash, sotish, etkazib 
    berish samaradorligini sezilarli darajada oshirishi mumkin. 
    4. Raqamli iqtisodiyot – bu raqamli texnologiyalarga asos-langan iqtisodiyotdir, 
    ammo ko‘p jihatdan raqamli iqtisodiyot Internet va Butunjahon internet 
    tarmoqlariga asoslangan bozor-larda biznes operatsiyalarini amalga oshirishini 
    tushunamiz . 
    Raqamli iqtisodiyotning kelajakdagi rivojlanishi bir qator ilg‘or texnologiyalarning 
    muvaffaqiyatiga bog‘liq bo‘ladi. 
    Bunday beshta texnologiyani ajratib ko‘rsatish mumkin: 

    5G - aloqa; 

    3D - bosma; 

    blokcheyn ; 

    sun’iy intellekt ( AI ) ; 

    virtual haqiqat. 
    Ko‘rsatib o‘tilgan texnologiyalar jadal rivojlanish bos-qichida, ular yildan-yilga 
    takomillashmoqda. Har bir texnolo-giya iqtisodiyotning bir qator an’anaviy sanoat 
    tarmoqlariga va umuman biznesga tubdan ta’sir ko‘rsatishi mumkin. 
    5G –aloqa - ( ingliz tilidan. beshinchi avlod ) . 
    Beshinchi avlod mobil aloqa standarti (5G) – bu texnologi-yaning rivojlanishidagi 
    yangi bosqich bo‘lib, u radioga kirish tar-moqlari orqali Internetga kirish 
    imkoniyatlarini kengaytirishga mo‘ljallangan . 
    5G texnologiyasi quyidagi vazifalarni hal qilishga mo‘l-jallangan: 

    mobil trafik o‘sishi ; 

    tarmoqqa ulangan qurilmalar sonining ko‘payishi ; 

    yangi xizmatlarni joriy etishda kechikishlarni kamaytirish ; 

    chastota spektrining yetishmasligi . 


    Katta shaharlarda keng tarqalgan mobil aloqa tizimlari LTE 4G - 2665 MGts 
    tarmoqlarida 100 Mbit/s gacha tezlikda ishlay-di. Yanada o‘sish millimetr to‘lqinlar 
    foydalanish bilan bog‘liq - 1 - 100 gigagerts, masalan, harbiy noyob xususiyatlarga 
    ega va keng ishlatiladi. Yangi tarmoqlar 10 Gbit/s gacha tezlikni ta’minlay oladi. 
    1-rasm. 5G – aloqa 
    Bu ma’lumotlar uzatish tezligini o‘n barobar oshirish va dun-yodagi ulkan 
    o‘zgarishlarga 
    olib keladigan imkoniyatdir. O‘tkazilgan testlar shuni 
    ko‘rsatmoqdaki, 5G davri yaqin va 2020-yilda yangi yagona aloqa standarti - IEEE 
    5G joriy etilgandan so‘ng keladi. Yangi avlod tarmoqlari keng tarqalgan sanoat 
    avtomatizatsiyasi – Machine – to - Machine (M2M), uchuvchisiz transport va 
    internetdagi haqiqiy yutuqlarga yo‘l ochadi. 
    Dastlab, texnologiya yirik megapolislarda qo‘llaniladi va ularning iqtisodiyotini 
    sezilarli darajada o‘zgartirishi mumkin. 
    3D - bosma - (ingliz tilidan, 3 - o‘lchovli). Uch o‘lchovli bo‘shliq (grafika). 
    So‘nggi yillarda sanoat, zargarlik buyumlari va model-lashtirish sohasida eng qisqa 
    vaqt ichida va eng yuqori aniqlikda kutilgan kerakli natijalarga erishgan modellarni 
    yaratish uchun in-novatsion dizaynlar va zamonaviy uskunalar tobora ko‘proq 
    qo‘llanilmoqda . 
    Qo‘lda bajarilishi mumkin bo‘lmagan murakkab yuqori aniqlikdagi modelni olish 
    yoki har xil miqdordagi (ikki mingdan bir necha minggacha) bir xil modellarni ishlab 


    chiqarish uchun uch o‘lchovli virtual modeldan tayyor obyektni olishga imkon 
    beradigan uskunadan foydalaniladi (2-rasm.): 
    2.-rasm. 3D - qurilish materiallari ishlab chiqarish uchun printer 
    3D - prototiplash -virtual 3D - model asosida jismoniy ob-yektni yaratish usuli (3-
    rasm.): 
    3-rasm. 3 D - uch o‘lchovli modellarni ishlab chiqarish uchun printer 
    Bugungi kunda 3D-bosma texnologiyalarining ko‘pligi mavjud, biroq ularning 
    barchasi elektron ma’lumotlar-kompyuter SAPR modeli – STL formati) bo‘yicha 
    qattiq geometriyani qat-lamli yaratish tamoyiliga asoslanadi. 3D texnologiyalaridan 
    foy-dalanish ishlab chiqarish tannarxini kamaytirish, yangi, yuqori malakali ish 
    o‘rinlari bilan ta’minlashi kutilmoqda. 
    Blokcheyn – ma’lum qoidalarga muvofiq qurilgan ma’lu-motlarni o‘z ichiga olgan 
    bloklarning doimiy ketma-ket zanjiri (bog‘langan ro‘yxat). Ko‘pincha blok 


    zanjirlarining nusxalari bir-biridan mustaqil ravishda turli xil kompyuterlarda 
    saqlanadi. 
    Blokcheyn texnologiyasi tranzaktsiyalarni amalga oshirishga imkon beradi – 
    qimmatli ma’lumotni, masalan, valyutani yoki shartnoma majburiyatlarini nusxa 
    ko‘chirmasdan va nusxalarni taqqoslamasdan - ko‘plab mustaqil va anonim 
    foydalanuvchilar - tugunlar o‘rtasida tarqatish usuli. Shuni ta’kidlash kerakki, bi-
    rinchi navbatda, blok texnologiya shaffofligi va xavfsizligini jalb qilganligi sababli, 
    o‘rnatilgan tashkilotlar – banklar, hukumatlar, kontragentlar va boshqalar uchun 
    ishonch darajasi past bo‘lgan mamlakatlar va tarmoqlar uchun dolzarbdir. 
    Blokcheyn texnologiyasi bunday pul yoki shartnoma maj-buriyatlarini sifatida 
    qimmatli ma’lumotlarni, uzatish, uni nusxa va keyin nusxalari solishtirish holda - 
    tugunlari - mustaqil va anonim foydalanuvchilar ko‘p sonli o‘rtasida taqsimlash 
    uchun bir usul. Ta’kidlash kerakki, birinchi navbatda, blokcheyn, tashkil etilgan 
    tashkilotlarga bo‘lgan ishonch darajasi past bo‘lgan mamlakatlar va sohalar uchun – 
    banklar, hukumatlar, pudratchilar va boshqalar uchun muhimdir, chunki texnologiya 
    shaffofligi va xavfsizligi bilan e’tiborni tortadi. 
    Bloklash texnologiyasi kriptovalyutalarni yaratishga imkon beradi. Kriptovalyuta – 
    kompyuter tarmog‘iga murojaat raqamli valyuta. 
    Visa - VISA B2B Connect, Disney, IBM, Dubay, Xitoy, Ko-reya hukumati blok – 
    tranzaksiyalar loyihasida faol ishlamoqda. 
    Blok – muayyan qoidalarga muvofiq tuzilgan, axborotni o‘z ichiga olgan doimiy 
    ketma-ket bloklar zanjiri (bog‘langan ro‘yxat). Ko‘pincha bloklar zanjirlarining 
    nusxalari bir-biridan mustaqil ravishda turli xil kompyuterlarda saqlanadi. 
    Sun’iy intellekt (AI). Sun’iy intellekt texnologiyalari mash-inani o‘rganish, tasvirni 
    aniqlash va nutq kabi ishlanmalarni o‘z ichiga oladi. AI, AKT, media-sanoat, 
    chakana savdo, sog‘liqni saqlash va boshqa sohalarda qo‘llaniladi. AI eng yaxshi 
    uchta so-hada amalga oshiriladi: telekommunikatsiya, avtomobilsozlik va moliyaviy 
    xizmatlar. 
    Virtual voqeylik – texnik vositalar orqali yaratilgan dunyo, un-ing his-tuyg‘ulari 
    orqali insonga uzatiladi: ko‘rish, eshitish, teginish va boshqalar. Virtual voqeylik 


    ta’sirga ta’sir va reaktsiyalarni taqlid qiladi. Haqiqiy his-tuyg‘ularning ishonchli 
    majmuasini yaratish uchun virtual voqeylikning xususiyatlari va qayta ta’siri (react-
    siya)ning kompyuter sintezi real vaqtda amalga oshiriladi. Virtual voqeylik 
    texnologiyasi foydalanuvchini sun’iy yo‘l bilan yaratilgan o‘xshash (simulyatsiya 
    qilingan) muhitga o‘tkazish uchun komp-yuter imkoniyatlaridan foydalanishga 
    imkon beradi. Sizning oldin-gizda ekranga qarash o‘rniga, virtual voqeylikda uch 
    o‘lchamli dun-yoga sho‘ng‘ish va u bilan muloqot qilish (1.1.4-rasm). Simul-
    yatsiyaga turli xil hislar o‘tkaziladi, siz hatto unda xushbo‘y hidni his qilishingiz 
    mumkin. Hozircha bu faqat kompyuter uskunalari va tarkibiy qismlarining 
    imkoniyatlari bilan cheklangan. 
    Virtual voqeylik obyektlari odatda moddiy voqelikning o‘xshash obyektlarining 
    hatti-harakatlariga yaqinlashadi. Foyda-lanuvchi ushbu obyektlarda fizikaning 
    haqiqiy qonunlariga muvo-fiq harakat qilishi mumkin (tortish kuchi, suv 
    xususiyatlari, obyektlar bilan to‘qnashuv, ko‘zgu va boshqalar). Virtual voqey-likni 
    ko‘paytirilgan bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Ular-ning tub farqi shundaki, 
    virtual haqiqat yangi sun’iy dunyoni qu-radi, kengaytirilgan haqiqat faqat individual 
    sun’iy elementlarni real dunyo idrokiga olib keladi. 
    4-rasm. Virtual voqeylik 
    Ko‘rib 
    chiqilgan 
    texnologiyalar 
    raqamli 
    iqtisodiyotning 
    eng 
    yangi 
    texnologiyalaridir, ularning paydo bo‘lishi va rivojlani-shi iqtisodiyotning barcha 
    sohalariga va ijtimoiy faoliyatga, shu jumladan ishlab chiqarish, sog‘liqni saqlash, 
    ta’lim, moliyaviy xizmatlar, transport va boshqa sohalarga kuchli ta’sir ko‘rsatdi. 



    Download 0.71 Mb.
      1   2   3




    Download 0.71 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Учебное пособие для бакалавров и магистров по направлениям «Экономика» и «Менеджмент». М.: Рут(миит), 2018. 42 с

    Download 0.71 Mb.
    Pdf ko'rish