ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА
ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
БУХОРО ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ
ТАБИИЙ ФАНЛАР ФАКУЛЬТЕТИ
“ЗАМОНАВИЙ КИМЁНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ”
мавзусидаги
Республика миқёсидаги хорижий олимлар иштирокидаги онлайн
илмий-амалий анжумани
ТЎПЛАМИ
Бухоро, 2020 йил 4-5 декабрь
Бухоро- 2020
Анжуман
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Шавкат
Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга йўллаган
Мурожаатномаси
ҳамда
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг 2020 йил 7 февралдаги 56-Ф-сон фармойишига мувофиқ
ташкил этилмоқда.
“Мамлакатимиз ўз тараққиётининг янги даврига
қадам қўйган ҳозирги кунда барча соҳаларда
кенг кўламли ўзгаришлар амалга оширилмоқда.
Ана
шу
ислоҳотларнинг
муваффақияти,
мамлакатимизнинг
дунёдаги
ривожланган,
замонавий давлатлар қаторидан муносиб, ўрин
эгаллаши, аввало, илм-фан ва таълим-тарбия
соҳасининг ривожи билан, бу борада бизнинг
дунё миқёсидаги рақобатбардош бўла олишимиз
билан узвий боғлиқ....”
Шавкат Мирзиёев
Ўзбекистон Республикаси Президенти
”
280
Резорцинни
хлорацетиллаш
маҳсулотларининг
физик-кимёвий
доимийликлари аниқланди ва уларнинг тузилишлари ИҚ-, УБ- спектрлари
ёрдамида тасдиқланди.
Резорцинни
хлорацетиллаш
реакция
маълумотлари
қуйида
келтирилган.
Адабиётлар:
1.
Чориев А.У. и др. «Синтез 1,4- фенилен дикарбоксиметилен-
гликолята ». Universum: Химия и биология : электрон. научн. журн. 2020.
№ 5(71).
2.
Садикова С.Б., Абдушукуров А.К., Чориев А.У.
Хлорацетилирование гидрохинона и его эфиров кислотами Льюиса
Universum: Химия и биология Российская Федерация. ООО "МЦНО"
//№5(59). 2019. –С.52-56.
3.
Ахмедов Қ.Н., Йўлдошев Ҳ.Й., Органик кимё усуллари. –
Тошкент: Университет, 2013. 1-қисм. -60 б.
4.
Сhoriev A.U., Abdushukurov A.K. Solvent-free, microwave-
assisted, acidic Al
2
O
3
-MoCl
5
catalyzed synthesis of aromatic hydroxyketones
via fries rearrangement of aromatic esters // Acta NUUz, Tashkent, 2015, №3,
pp. 172-175.
ANTIOKSIDANTLAR IMMUN SISTEMASINI MUSTAHKAMLAYDI
VA KORONAVIRUSNI YENGADI
H.T. Аvezov, M.H. Avezova, Sh.N. Jalilov
Buxoro davlat universiteti
Keyingi yillarda antioksidantlarning ahamiyati to’g’risida olimlar tomoni-
dan tez–tez gapirilmoqda. Ayniqsa, hozirgi pandemiya sharoitida Covid-19
koronavirusiga qarshi kurashishda ularning o’rnini belgilash muhim ahamiyat
kasb etadi. Xo’sh, antioksidant nima o’zi? Inson organizmi doimiy ravishda
oksidantlar deb ataluvchi beqaror birikmalarni ishlab chiqaradi. Oksidantlar yoki
oksidlovchilar erkin radikallar bo’lib, tarkibida toq electron saqlagan o’ta faol
zarrachalar (Н
2
О
2
, НО∙ va b.) dir. Shu toq elektron hisobiga ular yo’lida duch
kelgan modda bilan reaksiyaga kirishib ketaveradi. Erkin radikallarning oz
miqdori organizmimiz hujayralarida har soniyada sodir bo’ladigan millionlab
reaksiyalarda ishtirok etib,ular ovqatni hazm qilishda, kasallik keltiruvchi
zamburug’lar, bakteriyalar vaviruslarga qarshi kurashishda organizmga yordam
beradi.Ammo,og’ir jismoniy mehnat, toza bo’lmagan ichimlik suvi, chekish,
281
radiatsiyalar ularni nazorat qilishning tabiiy mexanizmini izdan chiqaradi.
Organizm nazoratidan chiqqan erkinradikalla rhujayra membranasi va hujayra-
larni parchalaydi yoki hujayra DNK si strukturasini o’zgartirib, mutatsiyani
keltirib chiqaradi. Shuningdek, erkinradikallar birdaniga ikki molekulani
biriktirib olib, ularning normal faoliyat yuritishiga xalal beradi. Masalan, teri
kollagenining ikki molekulasi birlashgan bo’lsa, teri o’zining elastikligi va
silliqligini yo’qotib dag’al va burishgan bo’lib qoladi. Ko’pincha, organizmi
erkin radikallar bilan kuchli zararlangan insonlar kaftining orqa tomonida va
peshonasida jigarrang dog’lar paydo bo’ladi.
Bizning hozirgi shiddatli hayotimiz tez-tez sodir bo’ladigan ruhiy
zarbalar,pandemiya vahimasi, ekologik muammolar girdobida kechmoqda.
Quyoshning ultrabinafsha nurlari, megapolislardagi mashinalardan chiqadigan
tutunlar, tamaki chekish va ruhiy zarba (stress) lar erkin radikallarning
faollanishiga sabab bo’ladi. Bu omillarning barchasi hujayralarimiz faoliyatiga
o’zining salbiy ta’sirini ko’rsatadi. Natijada organizmda erkin radikallarning
miqdori me’yoridan oshib ketadi. Oqibatda hujayralar aziyat chekadi. Erkin
radikallar go’yo ularni “kemiradi” hamda ularning o’limiga sababchi bo’ladi.
Xullas, erkin radikallar (oksidantlar, oksidlovchilar) yo’lida duch kelgan
molekula, organ va butun organizmni yemiradi. Bu agressorlar bizning bir necha
yil umrimizni qisqartirishi aniqlangan. Ular tufayli saraton, ateroskleroz, infarkt,
insult singari kasalliklar rivojlanadi. Erkin radikallar qarishning asosiy
sababchilari hisoblanadi. Ayrim olimlar to’g’ridan – to’g’ri quyidagicha ta’rif
berishadi: qarish – bu oksidlanish demakdir. Agar biz erkin radikallar va ular
bilan bog’liq oksidlanishga qarshi kurash choralarini topsak, umrimizni bir
necha o’n yilga uzaytirishimiz mumkin bo’lardi. Kuchli antioksidantlar qabul
qilgan laboratoriya hayvonlari umrining davomiyligi 60% ga oshgan.
Xo’sh, antioksidantlar nima o’zi? Antioksidantlar inson tanasidan
oksidantlarni bog’lab olib chiqarib tashlash imkonini beruvchi moddalar hisob-
lanadi. Antioksidantlar–shunday moddalarki, ular hujayralarimizni o’z himoya-
siga olib, erkin radikallarni neytrallaydi va bizning kuchimiz, go’zalligimizni
saqlab qoladi.Ularning organizmdagi g’aroyib ta’sirini o’rganish maqsadida
kimyogar olimlar, vrachlar, farmasevtlar va biologlar jiddiy shug’ullana
boshladilar. Aniqlanishicha antioksidantlar qandli diabet, saraton, yurak – tomir
kasalliklari (koronavirus “yoqtiradigan”) ning oldini olish hamda organizmning
erta qarishidan himoya qilish xususiyatiga ega ekan.
Ularni qayerdan olish mumkin? Inson organizmi har doim
antioksidantlarga muhtoj bo’ladi. Kasallik chog’ida, ultrbinafsha nurlar ta’sirida,
282
stress paytida va keksayganda bu ehtiyoj yanada oshadi. Yangi uzilgan meva va
sabzavotlar antioksidantlarning eng yaxshi manbai hisoblanadi.Ular bizga
tetiklik va faol uzoq umr bag’ishlaydi. Organizmimizni yoshartirish xususiyatiga
ega bo’lgan eng muhim antioksidantlarga to’rtta vitamin – A,E,C va selenni
kiritish mumkin.Vitamin A hosil bo’ladigan karotin tufayli organism yosh
ko’rinadi.Amerikalik olimlarning isbotlashicha karotinga boy ovqat saratondan
himoya qilar ekan. Yorqin rangga ega bo’lgan meva va sabzavotlarda karotin
juda ko’p bo’ladi. A vitamin baliq moyida ham judako’p.
E vitamin lipidlar (yog’lar) ning oksidlanishini sekinlashtiradi hamda
hujayralarni zararlaydigan erkin radikallarning ko’payishiga yo’l qo’ymaydi.
O’simlik moylari, olma urug’i, dukkaklar, soya, jigar, sut va tuxum sarig’da u
ko’p bo’ladi. Askorbin kislotasi eng kuchli antioksidantlardan biri sanaladi. U
qon aylanish sistemasining faoliyatini va qondagi xolesterin miqdorini
mo’tadillashtiradi. Na’matak mevasi, qora qoraqat, qulupnay mevasi, yashil
no’xat askorbin kislotasiga boy mahsulotladir. Se elementi qarish jarayonini
chetga surib kuchli antioksidantlikni namoyon qiladi. U qalqonsimon bez
faoliyatini boshqaradi. Kokos, tunes balig’i, tuxum, mol go’sti va sut Se ga boy.
Antioksidantlik xususiyat nafaqat vitaminlarda, balki mikroelementlar
(Se, Zn,Cu, Cr, Mn va b.), karotinlar, flavanoidlar, kumarinlar, aminokislotalar,
katexinlar singari boshqa tabiiy birikmalarda ham kuzatiladi.Ularning barchasi
ona tabiat tomonidan bizga in’om etilgan meva va sabzavotlarda mujassam.
Ayniqsa, yorqin va to’q rangdagi ne’matlarda ular juda ham ko’p bo’ladi.
Xullas, har kuni dasturxonimizni tabiiy toza mahsulotlar–yangi uzilgan
meva va sabzavotlar, ko’katlar bilan bezatib tursak tanamiz sog’lom bo’ladi va
hech qandah virus tahdid solmaydi. Hayotimiz go’zal va umrimiz uzoq bo’ladi.
Ona tabiat saxovatidan bebahra qolmang.
MЕVА VА SАBZАVОTLАRDАGI UGLЕVОDLАRNI SIFАT
RЕАKSIYALАRI ОRQАLI TАJRIBАDА АNIQLАSH
Z.K. Qodirova, S. Saidova
| 