|
=0 tenglamaning barcha ildizlari to`plami , 1, -1, -1, -1 elementlardan iborat bo`lmasdan, balki va -1 elementlardan iborat
|
| bet | 34/61 | | Sana | 24.05.2024 | | Hajmi | 1,62 Mb. | | #252315 |
Bog'liq =0 tenglamaning barcha ildizlari to`plami , 1, -1, -1, -1 elemena=an∙10n+an-1∙10n-1+ an-2∙10n-2+∙∙∙+a2∙102+ a1∙10+a0
b=bm∙10m+bm-1∙10m-1+ bm-2∙10m-2+∙∙∙+b2∙102+ b1∙10+b0 sonlari berilgan bo`lsin.
- ayriluvluvchining mos xonalarini kamayuvchining mos xonalari ostida qilib tagma-tag yozamiz;
- agar ayriluvluvchining birlar xonasidagi raqami kamayuvchining tegishli raqamidan katta bo`lmasa, ayirishni birlar xonasida bajaramiz va keyingi xonaga o`tamiz;
- agar ayriluvchining birlar raqami kamayuvchining birlar raqamidan katta, ya`ni a0> b0 bo`lib, kamayuvchining o`nlar raqami noldan farqli bo`lsa, kamayuvchining o`nlar raqamini bittaga kamaytiramiz va 10+ b0 sonidan a0 ni ayiramiz. Natijani javobning birlar xonasiga yozib, keyingi xonaga o`tamiz;
- agar ayriluvluvchining birlar xonasidagi raqami kamayuvchining tegishli raqamidan katta bo`lib, kamayuvchining o`nlar, yuzlar va boshqa xonasidagi raqamlar nol bo`lsa, kamayuvchining noldan farqli keyingi birinchi raqamini olib, uni bittaga kamaytiramiz va qolgan kichik xonalarni o`nlar xonasigacha 9 ga oshiramiz. Birlar xonasidagi raqamni 10+b0 deb olib, undan a0 ni ayiramiz. Natijani javobning birlar xonasiga yozib, keyingi xonaga o`tamiz;
- keyingi xonada jarayon takrorlanadi. Jarayon bm- an bajarilganda tugaydi
O‘nli sanoq sistemasida ko‘paytmani hisoblash algoritmi. O‘nli sanoq sistemasida ko`paytirish amalini turli xonali sonlar ustida bajarish uchun bir xonali sonlarni ko`paytirish jadvali tuzib olinadi. Masalan a va b bir xonali sonlarning ko`paytmasini topish uchun n(A)=a va n(B)=b bo`lgan A va B to`plamlarning dekart ko`paytmasi elementlar sonini hisoblash yetarli.
Ko`p xonali sonni bir xonali songa ko`paytirish yig`indini songa ko`paytirish qoidasiga asosan amalga oshiriladi. Masalan:
682 ∙ 6 = (600+80+2)∙6=600∙6+80∙6+2∙6 =3600+480+12=4092 yoki
682
× 6_
4092
Ko`p xonali sonni ko`p xonali songa ko`paytirish sonni bir necha sonni yig`indisiga ko`paytirish qoidasiga ko`ra amalga oshiriladi. Masalan:
2305∙472=2305∙(400+70+2)=2305∙400+2305∙70+2305∙2
Shuni aytib o`tish kerakki, bitta raqamidan tashqari boshqa raqamlari nollar bilan tugagan sonlarni ko`paytirishda noldan farqli raqamlar ko`paytirilib, ikkala ko`paytuvchida nechta nol bo`lsa shuncha nol sonning o`ng tomoniga yoziladi.
Demak,
2305 2305 2305
× 400_ × 70 × 2
922000 161350 4610
2305∙400+2305∙70+2305∙2=922000+161350+4610 ; buni tagma-tag ko`paytirishda amalga oshirsak:
2305
× 472
4610
+16135
9220
1087960
O‘nli sanoq sistemasida bo‘lishni bajarish algoritmi. Bir xonali va 89 dan katta bo`lmagan ikki xonali sonlarni bir xonali songa bo‘lish ko‘paytirish jadvaliga asosida bajariladi.ko`p xonali sonni bir xonali songa bo`lish yig`indini songa bo`lish kabi bajariladi. Masalan: 7225:5=(7000+200+20+5):5
Umuman olganda yozma bo`lish amalini bajarish qoldiqli bo`lish amaliga va bir xonali sonlarni bo`lishga asoslanadi. Shuni aytish kerakki, sonlarni bo`lish ko`paytirishga teskari amal bo`lganligi kabi, bo`lish amalini boshlash ko`paytmadagi kabi birlik xonasidan emas, balki eng yuqori n-chi xonadan boshlanadi. Yozma bo`lish ham shu qoidaga asoslanadi. Masalan, yuqoridagi misolni olsak, avvalo 7000 sonining ichida 5 sonidan nechta borligini aniqlaymiz. Buning ucnun 7 raqamini ichidagi 5 raqami sonini aniqlaymiz. Bu bizga 1 va 2 qoldiqni beradi. Bu erda 1 soni javobning minglar xonasiga yoziladi, demak u 1000 sonini anglatadi. Minglar xonasidan yuzlar xona birligiga o`tamiz. 2 qoldiq yuzlar xonasida qolyapti. Demak u 20 ta yuzlik bo`ladi. Yigirmata yuzlikka ikkita yuzlikni qo`shamiz, yigirma ikkita yuzlik hosil bo`ladi. Uni 5 ga bo`lsak, 4 yuzlik va 2 qoldiq qoladi. 4 raqamini yechimning yuzlar xonasiga yozamiz. Qoldiq esa 20 ta o`nlikdan iborat va unga 2 onlikni qo`shamiz. 22 o`nlikni 5 ga bo`lsak 4 o`nlik va 2 qoldiq qoladi. Endigi 4 raqamini yechimning o`nlar xonasiga yozamiz. Qoldiq 2 endi 20 ta birlikni anglatadi. Unga bo`linmaning birlar xonasidagi 5 birlikni qo`shamiz, 25 sonini 5 ga bo`lsak 5 hosil bo`ladi va jarayon tugallanadi. Bu jarayon bizga ma`lumki, quyidagicha yoziladi:
|
7225
|
5
|
-
|
5
|
1445
|
|
22
|
|
-
|
20
|
|
|
22
|
|
-
|
20
|
|
|
25
|
|
-
|
25
|
|
|
0
|
|
Ko`p xonali sonni ko`p xonali songa bo`lish ham shu tarzda amalga oshiriladi. Bunda bo`luvchi necha xonali bo`lsa bo`linuvchining eng yuqori xonalaridan shunchasi bo`luvchiga bo`linish yoki bo`linmasligi aniqlanadi. Agar bo`linsa jarayon davom ettiriladi. Bo`linmasa, bo`linuvchining yana bir xonasi hisobga olingan holda qaraladi. Masalan, 1288:14. Bunda bo`lishni 12 sonidan emas, 128 dan boshlaymiz, va hokazo:
|
1288
|
14
|
-
|
126
|
92
|
|
28
|
|
-
|
28
|
|
|
0
|
|
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
=0 tenglamaning barcha ildizlari to`plami , 1, -1, -1, -1 elementlardan iborat bo`lmasdan, balki va -1 elementlardan iborat
|
