1- amaliy ish
Mavzu: Risklarni baholash usullari
Xavflarni baholash usullari turli kutilgan va kutilmagan vaziyatlarni
o‘rganish uchun kuchli vositadir.
Keyinchalik, kiberxavfsizlik asoslari kursining bir qismi sifatida ba'zi amaliy
mashg‘ulotlarda foydalaniladigan xavflarni baholash usullari tavsiflanadi.
“Galstuk-babochka” tahlil usuli
Ushbu usul o‘rganilayotgan salbiy hodisaning
sababdan oqibatga qadar
rivojlanishini grafik tavsiflash va tahlil qilishdir. Ushbu usulning asosiy yo‘nalishi
tekshirilayotgan hodisaga qarshi choralar va uni keltirib chiqaradigan sabablarga
qaratilgan.
Ushbu usulni amalga oshirish quyidagi bosqichlarni ajratishi mumkin:
1. Grafik markazida tahlil qilish uchun hodisani aniqlash.
2. Tekshirilayotgan hodisaga olib kelishi mumkin bo‘lgan sabablar
ro‘yxatini tuzish.
3. Tekshirilayotgan voqea oldidan vaziyatning
rivojlanish mexanizmini
tahlil qilish
4. Hodisaning rivojlanishiga olib keladigan omillar va uning oqibatlari
tavsiflanishi mumkin.
5. Hodisadan oldin deb ataladigan sabablarning rivojlanishiga to‘sqinlik
qiladigan to‘siqlarni namoyish qilish profilaktika choralari. Eskalatsiya omillari
uchun to‘siqlarni ham ko‘rsatishingiz mumkin.
6. Tekshirilayotgan voqea sabab bo‘lishi mumkin bo‘lgan
oqibatlar
ro‘yxatini tuzish.
7. O‘rganilayotgan voqeaning oqibatlarini rivojlanishiga to‘sqinlik qiladigan
to‘siqlarni namoyish qilish.
"Galstuk-babochka" tahlilini o‘tkazish orqali biz xavfli hodisalar va ularning
oqibatlarini oldini olish , yumshatish yoki kutilayotgan hodisalarni kuchaytirish,
tezlashtirishga yo‘naltirilgan xavfli voqealar va to‘siqlarning asosiy yo‘llarini aniq
ko‘rsatadigan oddiy diagramma kiritamiz (tekshirilayotgan voqea ijobiy bo‘lgan
taqdirda).
1.1-
rasm. “Galstuk-babochka” diagrammasiga misol
2. Nosozliklarni tahlil qilish
Nosozliklarni tahlil qilish
usuli nomaqbul hodisaga olib keladigan omillarni
aniqlash va tahlil qilish uchun foydalaniladi. O‘rganilgan omillar ular yuzaga
kelishi mumkin bo‘lgan ketma-ketlikda joylashtiriladi va mantiqiy bog‘liqdir.
Ushbu omillar turli xil uskunalarning ishlamay qolishi bog‘liq hodisalar bo‘lishi
mumkin, masalan, kompyuter dasturiy ta'minoti xodimlarning xatolari yoki boshqa
hodisaga ko‘ra ishdan chiqdi.
Ushbu
usulni
qo‘llash
o‘rganilayotgan tizimni, uning qanday
muvaffaqiyatsizlikka uchrashini va istalmagan
hodisaga nima olib kelishi
mumkinligini yaxshi bilishni talab qiladi. Nosozliklarni tahlil qilish usuliining
batafsil diagrammasini yaratish juda foydali bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari,
o‘rganilayotgan salbiy voqea ehtimolini hisoblash imkonini beradi. Bu nosozliklar
daraxtida tasvirlangan barcha hodisalar ehtimoli haqida ma'lumotni talab qiladi.
Ushbu usulni amalga oshirishda quyidagi bosqichlarni ajratishi mumkin:
1. Tekshirilishi kerak bo‘lgan yakuniy hodisani aniqlash.
2.
Yakuniy voqeadan boshlab, yakuniy hodisaga olib keladigan sabablarni
topish
3. Belgilangan sabablarga olib kelishi mumkin bo‘lgan aniq voqealar yoki
nosozliklarni aniqlash uchun ko‘rsatilgan sabablarni tahlil qilish.
4. Keyingi darajadagi sabablarni izchil tahlil qilish va hokazo, hozircha tahlil
noto‘g‘ri bo‘ladi.
5. Dastlabki
hodisalar ehtimolini baholash, so‘ngra oxirgi voqea ehtimolini
hisoblash.
1.2- rasm. Nosozliklar daraxti tahlili diagrammasiga misol
1.3- rasm. Nosozliklar daraxtini tahlil qilish belgilari
Bularning barchasi nima uchun kerak? Nosozliklar
daraxtining tahlili bir
vaqtning o‘zida bir nechta voqealar sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan tekshirilayotgan
yakuniy voqea va vaziyatlarning vujudga kelish yo‘llarini vizual ravishda taqdim
etadi. Shuningdek yakuniy voqea ehtimolini baholash imkonini beradi.
Topshiriqlar:
1. Biror xavfsizlik hodisasini “Galustik-babochka” usuli yordamida tahlil
qiling.
2. Tanlangan hodisani “Nosozliklar daraxti” usuli yordamida tahlil qilish
asosida ushbu hodisaning sodir bo‘lish sababini aniqlang.
Nazorat savollari:
1. Galstuk-babochka tahlil usulini tushuntirib bering
2. Nosozliklar daraxti tahlil usulini qanday vaziyatlarda qo‘llash mumkin
3. Galstuk-babochka tahlil usuli elementlariga ta’rif bering
4. Nosozliklar daraxti tahlil usulining elementlari va ularning vazifalarini
tushuntiring.
