Algoritmlarni blok-sxema ko‘rinishda tasvirlash qulay va tushunarli bo‘lgani
uchun ko‘p ishlatiladi. Bunda algoritmdagi har bir ko‘rsatma o‘z shakliga ega.
Masalan: parallelogramm ko‘rinishdagi belgi ma’lumotlarni kiritish va
chiqarish; to‘g‘ri to‘rtburchak belgisi hisoblash jarayonini; romb belgisi
shartlarning tekshirilishini bildiradi.
Hayotimizda algoritmlarni turli sohalarda ba’zan bilgan holda ba’zan esa
bilmagan holda ishlatamiz. Algoritmlar faqat matematik xarakterga ega
bo‘lmasdan ularni oddiy hayotiy turmushimizda ham ko‘p qo‘llaymiz. Masalan,
ovqat tayyorlash, choy damlash, biror berilgan ishni bajarish va boshqa. Bu
ishlarni bajarishda ma’lum bo‘lgan aniq ko‘rsatmalarni ketma ket bajaramiz.
Agar bu ko‘rsatmalar aniq bir ketma ketlik tartibida bajarilmasa kerakli natijani
olaolmaymiz. Misol tariqasida matematik xarakterga ega bo‘lmagan butelbrod
tayyorlash algoritmini ko‘rib chiqaylik. Bunda boshlang‘ich berilganlar: non,
kolbasa va pishloq. Natija: butelbrod. Butelbrod tayyorlash algoritmi:
• non bo‘lagini kesib olish;
• kolbasa va pishloq bo‘lagini kesib olish;
• kolbasa va pishloq bo‘lagini non bo‘lagi orasiga qo‘yish.
Agar bu jarayonning ketma ketlik o‘rinlari almashsa yoki biror
bir bosqich
amalga oshirilmasa natija bo‘lmaydi.
Algoritmik tillar Masalani echish algoritmi ishlab chiqilgandan so‘ng dastur
tuziladi.
Dastur - bu berilgan algoritmga asoslangan biror bir
algoritmik tilda yozilgan
ko‘rsatmalar, ya’ni buyruqlar yoki operatorlar to‘plamidir.
Dasturlash - esa bu dastur tuzish jarayoni bo‘lib, u quyidagi bosqichlardan
iboratdir:
• dasturga bo‘lgan talablar;
• qo‘yilgan masala algoritmini tanlash yoki ishlab chiqish;
• dastur kodlarini (matnlari, buyruqlarni) yozish;
• dasturni to‘g‘rilash va test o‘tkazish.
Hozirgi kunda juda ko‘plab algoritmik tillar mavjud. Ularga dasturlash tillari
deb ataymiz. Algoritmik til - algoritmlarni bir xil va
aniq yozish uchun
ishlatiladigan belgilashlar va qoidalar tizimidir. Algoritmik til oddiy tilga yaqin
bo‘lib u matematik belgilarni o‘z ichiga oladi. Tuzilgan algoritmlarni
to‘g‘ridan-to‘g‘ri mashinaga berib bo‘lmaydi, shu sababli yozilgan algoritmni
biror bir algoritmik tilga o‘tkazish zarur. Har qanday algoritmik til o‘z
qo‘llanilish sohasiga ega. Masalan, muxandislik hisob ishlarini bajarishda
Paskal, Beysik va Fortran. Iqtisod masalalarini echishda Paskal va Kobol.
Mantiqiy dasturlash uchun Prolog va boshqalar. O‘quv jarayonlari uchun
Beysik, Paskal va boshqalar.
Paskal, Fortran va Kobol tillari universal tillardan hisoblanadi. Assembler tili
mashina tiliga ancha yaqin til bo‘lib o‘rta darajadagi tildir. Algoritmik til inson
tillariga qancha yaqin bo‘lsa, u tilga yuqori darajali til deyiladi. Mashina tili esa
eng pastki darajali tildir.
Tarmoqlanuvchi jarayonlarni dasturlash - Tarmoqlanuvchi hisoblash
jarayonlarini algoritmlash va dasturlash. Ko‘pgina masalalami yechishda ba’zi
bir jarayonlar ma’him shart yoki shartlaming qo‘yilishiga nisbatan bajariladi.
Bunday jarayonlar tarmoqlanuvchi jarayonlar
deb yuritiladi va bu
jarayonlaming algoritmik tavsiflari bilan awalgi boblarda tanishgan edik.
Tarmoqlanuvchi hisoblash jarayonlari oddiy va murakkab boTishi mumkin. Bu
esa jarayondagi tarmoqlar soniga bogTiq. MaTum bir tarmoqlanuvchi jarayon
tarkibida yana tarmoqlanishlar boTishi mumkin. Bunday tarmoqlanishlari bor
boTgan hisoblash jarayonlari murakkab tarmoqlanuvchi hisoblash jarayonlari
deb ataladi.
C++ tilida tarmoqlanuvchi jarayonlarni dasturlash uchun shartsiz, shartli oTish
va tanlash operatorlaridan foydalaniladi: IF, CASE.
