.
1 -rasm. Ikkilamchi qo’rg’oshin shlaklarini kimyoviy tahlilining defraktometri.
Laboratoriya tajribalari uchun quyidagilar qo'llaniladi: mis kontsentrati, konvertor shlaki, KMP shlaki, YQ shlaki, sintetik shlak. Koks, ohak, gips va qayta ishlangan materiallar rasmiy ravishda dastlabki materiallarga ishora qiladi, ammo ularning o'zgarishi ushbu tadqiqotda o'rganilmaganligi sababli ular haqidagi ma'lumotlar faqat kimyoviy tarkibi jihatidan berilgan.
Mis konsentrati - Olmaliq KMK OAJ mis eritish zavodining asosiy xomashyosi mahalliy rudadan ishlab chiqariladi. Hajmi 90% o’lchami – 0,074 mm, namlik miqdori 5-7%. Konsentratdagi mis tarkibini mis boyitish fabrikasi (MBF)dagi piritli qoldiqlar orqali o'zgartirish mumkin. Asosiy minerallar - xalkopirit, pirit, kovellin, bo`sh tog` jinslari. MBF konsentrati kimyoviy tarkibi, %: Su - 16-19; Fe - 31-37; S - 35-39; SiO2 -3-9. Rejadagi mis miqdori 18%. Import qilingan mis kontsentratlari asosiy xarakteristikalari bo'yicha MBF kontsentratiga o'xshashdir, ammo tarkibiga 5-8% gacha Zn tarkibida temir miqdori kamaygan holda ZnS shaklida qo'shilishi mumkin. Oltin saralash fabrikasi (OSF) kontsentrati - bu O'zbekistondagi oltinni qayta ishlash fabrikasida tarkibida oltin bo'lgan rudalarni qayta ishlash mahsuloti. Oltinli pirit va kvartsitni o'z ichiga oladi, ularning hajmi 90% -1 mm. U eritish moslamasida oltin tarkibidagi kvartsli flyus sifatida ishlatiladi. Kimyoviy tarkibi, %: Su-0,7-0,9; Fe-10,2-13,0; S-11-14; - 40-55 va nodir metallar.
Flyuslar. Flyuslar asosan turli xil kompozitsiyalarning kvartsitlari. OKMKda kamida 60% (asosan 65%) bo'lgan kvarts rudalaridan foydalaniladi. Kontsentratni eritish uchun flyuslar yanchiladi.
Yallig` qaytaruvchi pechlarda, shuningdek, yanchilgan kvarts flyuslari ishlatiladi. Gips, fosfogips, ohaktosh tiklovchi-sulfidlovchi kompleks (TSK) tarkibiy qismlari sifatida ham ishlatilishi mumkin.
Koks. Vels jarayonida ishlatiladigan 2-3 sm hajmdagi koks tarkibida 75-78% uglerod mavjud. Kul tarkibi 14-20%, uchuvchan tarkib 0,5% dan kam. Qayta ishlangan koks, ajratib bo'lgandan keyin kontsentrat tarkibida dastlabki ma'lumotlarga ko'ra 95% li kattaligi -1 sm 75-85% koks mavjud. Olmaliq KMK AJ mis eritish zavodida mis ishlab chiqarishning texnologik jarayonida ushbu ish bilan bog'liq bo'lgan quyidagi shlaklar hosil bo'ladi:
- birinchi davr konvertor shlaklari (bundan keyin konvertor shlaklari deb yuritiladi);
- kislorod-mash’alali eritish shlaklari:
- yallig’ qaytaruvchi eritishning shlaklari;
- termogravitatsion kambag'allashtirishdan keyingi kislorod-mash`alli eritish shlaklari;
Mis eritish zavodining shlaklarining kimyoviy tarkibi 2.1-jadvalda keltirilgan.
- Kislorod-mash'alali eritishning shlaklari mis sulfidli shixtaning texnologik kislorod bilan o'zaro ta'siri natijasida hosil bo'ladi.
- shlak tarkibi eritish paytida shixtaning kislorodga nisbati va shixtaning tarkibiy qismlari bilan aniqlanadi. Shlaklardagi mis eritma va mis-sulfid suspenziyasi shaklida o'rtacha nisbatda bo'ladi (70-80):(20-30).
Jadval- 2.1
Shlakning kimyoviy tarkibi
Shlaklar nomi
|
Komponentlar, %
|
Cu
|
Fe
|
SiO2
|
S
|
CaO
|
Konvertor shlaki
dan - gacha
o’rtacha
|
1,5-6,0
3,5
|
38,0-45,0
41,0
|
22,0-24,0
23,0
|
1,5-3,2
2,1
|
1,0-2,0
1,1
|
YQ shlaki
dan - gacha
o’rtacha
|
0,45-0,65
0,6
|
34,0-36,0
33,5
|
32,-36
34,2
|
1,0-1,5
1,2
|
2,5-3,5
2,8
|
KMP shlaki
dan - gacha
o’rtacha
|
0,7-1,0
0,8
|
32,0-35,0
34,5
|
33-39
36,5
|
0,4-0,6
0,5
|
2,5-3,5
2,7
|
KMP shlaklari kislotali temir silikat shlaklariga tegishli. Magnetitning shlakdagi tarkibi 15-25% ni tashkil qiladi. Termogravitatsion missizlantirish bilan, shlak tarkibidagi mis miqdori 0,6-0,7% ni tashkil qiladi va 0,35% gacha kamayishi mumkin. YQ eritish shlakları tarkibi jihatidan KMP shlaklariga yaqin, lekin tarkibida oltingugurt miqdori yuqori va mis miqdori past. Har xil tarkibli TSK tugagandan so'ng, shlaklarda magnetit miqdori (2-5% gacha) kamayadi va shunga mos ravishda mis miqdori kamayadi. Unda erigan misning sulfid suspenziyasidagi misga nisbati (20-30):( 70-80). KMP shlaklarida ularning nisbati qarama-qarshi.
Konvertor shlaklari KMP va YQ mis shteynlarini konverterlashda hosil bo'ladi. Ular yallig’ qaytaruvchi pechda va flotatsiyada qayta ishlanadi. O'rtacha mis miqdori 3,5%, - 22%. Shlak tarkibi beqaror va konvertorlash davriga bog'liq.
KMP va YQP qattiq shlaklardagi modda tarkibi. YQ eritishning dastlabki shlaklarini asosiy minerallari fayalit va magnetitdir. Temir Fe2Si04, Fe304, FeS shaklida bo'ladi. Ushbu namunalarda magnetit dendritlar va oktaedrlar shaklida bo'lib, ularning hajmi 250-280 mikronga etadi. Ko'pincha magnetit 10-100 mikrongacha bo'lgan fayalit va mis sulfidlari bilan bog'langan kristallarda cho'kma shaklida bo'ladi.
YQ eritish va KMPning shlaklari sovutilgandan so'ng, fayalit 2Fe0*Si02 prizmatik kristallar shaklida, ba'zan donalar, hajmi 25-50 x 100 - 160 mikron (30-50% gacha) va silikat fazasidan iborat magnetit bilan to'yingan (-30%). 25-65 mikron o'lchamdagi magnetit kristallari asosan oktaedraldir. MEZ ning dastlabki shlakida (YQ yoki KMP shlakida) ushlab turilgan shteyn va ikkilamchi sulfid qo'shimchalarining kichik tomchilari sezilarli darajada bo'ladi. Ikkinchisi, uning kristallanishi paytida shlakdan erigan sulfidlarni chiqarish natijasida hosil bo'ladi. YQ shixtaining erishi va shteyn-shlak hosil bo'lishi paytida sulfid fazasining tarkibi (ya'ni shixtaning eritilmagan sulfid zarralari shlak fazasi ustida yuvilganda) pirrotin - xalkopirit va xalkopirit - bornitdan xalkozin - bornit va xalkozinga o'zgaradi. Uzunligi 0,6 mm bo'lgan katta tomchilar, xalkozin-bornit evtektikasi (d - 33 mkm) topilgan, uning yoriqlarida mis tomirlari kuzatilgan.
Eritmaning suyuqlashishi natijasida hosil bo'lgan mis tomchilari o’lchami 5-8 mikronga teng. Ushbu ingichka qismlarda xalkopirit qo'shimchalari 139 mkm ga yetadi.
Ma'lum adabiyot ma'lumotlariga asoslanib, shuni ta'kidlash mumkinki, sovutish tezligining pasayishi ikkilamchi sulfid qo'shimchalari hajmining oshishiga olib keladi.
|
