tajribada tasdiqlangan. Bu qiymatlar kutilmagan darajada katta bo`lib tuyuladi,
chunki yuzaki qaraganda yaxshi ma`lum bo`lgan dalillarga zid keladi.
Misollar yordamida tushuntiraylik:
a) Muvozanat holatida gazning temperaturasi u egallagan hajmning hamma yerida
birday bo`ladi. Bu degan so`z, gazda zarralarning o`rtacha kinetik energiyasi hamma
joyda bir xildir.
Agar biror tarzda gazning biror qismi isitilsa, shu bilan gazning muvozanati
buzilgan bo`ladi. Biroq bundan keyin gaz o`z holicha qo`yilsa,
birmuncha vaqt
o`tgandan keyin gazning muvozanati tiklanadi, temperatura gazning hamma joyida
qaytadan
birday
bo`lib
qoladi.
Temperaturaning
bunday
tenglashishi
molekulalarning uzluksiz haraktlari tufayli bo`lishi ravshan. Faqat gazning energiya
ko`p bo`lgan joyida energiya ko`chishi ro`y beradi. Bu jarayon issiqlik
o`tkazuvchanlik deb ataladi. Gaz molekulalarining harakat tezliklari katta bo`lsada,
issiqlik o`tkazuvchanlik gazlarda juda kichik bo`lishi tajribalarda ko`rilgan.
b) Agar biror hajmni egallagan gazga boshqa gazni qo`shsak va bunda butun hajmda
bosim va temperatura birday bo`lgan holda aralashmaning
konsentrasiyasi bir
qismda qolgan boshqa qismlar dagidek ko`proq bo`lsa, biror vaqt o`tgandan keyin
aralashmaning butun hajm bo`yicha tarqalishini va gazning bir jinsli bo`lib qolishini
tajriba
ko`rsatadi.
Konsentrasiyalarning
bunday
tenglashishi
aralashma
molekulalarining bu molekulalar kam bo`lgan yo`nalishda harakati tufayli yuzaga
keladi va diffuziya deb ataladi.
Bunday ko`chish ham molekulalarning harakati tufayli ro`y bergani va bu
harakatlarning tezligi esa katta bo`lgani uchun diffuziya juda tez amalga oshishi va
demak, konsentrasiya bir ondayoq tenglashishi kerak edi.
Biroq tajriba shuni
ko`rsatadiki, atmosfera bosimida diffuziya juda sekin jarayon va gaz agar
butunlayiga harakatlanmasa, uning aralashishi bir necha sutkaga cho`zilishi
mumkin.
v) Gazning tez harakatlanayotgan qismlaridan sekin harakatlanayotgan qismlariga
qo`shilishi natijasida impuls ko`chishi (harakat miqdorining ko`chishi)
tufayli biror
vaqt o`tgandan keyin gazning butunlay oqish tezligi ham uning hamma qismlarida
birday bo`lib qoladi.
Bu hodisa ichki ishqalanish yoki qovushqoqlik deb ataladi. Demak bu
jarayonlar molekulalarning tez harakatlanishi tufayli ro`y
berishiga qaramay,
ko`chish hodisalari shunday sekin amalga oshadi. Bunday nomuvofiqlikning sababi
shundaki, muvozan
