| 2.O’tgan mavzuni so’rash.
O’tilgan mavzuni takrorlash "o’zaro so’rov" usulida o’tkazilishi mumkin. Chunki mavzuda o’quvchilar tushunishi qiyin bo’lgan murakkab tushunchalar yo’q.
3. Yangi mavzuning bayoni.
Tabiatda soya va yarim soya hosil bo'lishini katta masshtabda Quyosh va Oy tutilishida kuzatish mumkin. Ma'lumki, Quyosh atrofida boshqa sayyoralar kabi Yer ham o'zining tabiiy yo'ldoshi Oy bilan birgalikda aylanib turadi. Yer Quyosh atrofida 365, 26 sutka mobaynida bir marta aylanib chiqadi. Oy esa Yer atrofida 27 sutka 7 soat 43 minutda bir marta aylanadi. Ularning harakati davomida qandaydir momentda Yer va Quyosh oralig'iga Oy tushib qolsa, Oy Quyoshdan keluvchi nurlarni to'sib qoladi. Shunda Quyosh tutilishi ro'y beradi (96-rasm).
Yerdagi A sohaga tushadigan Quyosh nurlari Oy tomonidan to'la to'silib qolganligidan, u yerda qorong'ilik bo'ladi, Bu joyda Quyoshning to'la tutilishi kuzatiladi. Yerning B sohasida esa yarim soya bo'ladi. Bu joydagi kuzatuvchi uchun Quyoshning qisman tutilishi ro'y beradi. Yerda Quyoshning to'la tutilishi kuzatilgan joylarida to'la qorong'ilik bo'lganligidan, osmonda yulduzlar chaqnab ko'rinadi. Yerning bu sohasi isitilishdan to'xtaganligidan shamollar paydo bo'ladi. Noxush vaziyat vujudga kelib, itlar hurgan, hayvonlar ovoz chiqarishgan. Bu esa odamlarga ta'sir etib vahimaga tushishgan.
45-MAVZU
96-rasm.
97-rasm.
Yer va Oy harakati davrida Oy va Quyosh oralig'iga Yer tushib qolsa, Oy tutilishi ro'y beradi.
Oy o'zidan yorug'lik chiqarmaydi. U faqat Quyoshdan tushgan yorug'likni Yer to'sib qolganda Yerning soyasi Oyga tushadi. Yerning atmosferasi bo'lmaganda edi, Oy tutilishi davrida u ko'rin- may qolar edi. Yer atmosferasi Quyosh nurlarini sochib yuborganligi tufayli Oyning tutilishi davrida qizg'ish disk shaklida ko'ramiz.
Oy tutilishi sababi ma'lum bo'lmagan davrda odamlarda qo'rqinch paydo bo'lgan. Uni tushuntirish uchun turli rivo- yat va afsonalar to'qishgan.
4. Darsni mustahkamlash..
Darsni mustahkamlash uchun savollar:
1.Nima sababdan Oyda to’la tutilish bo’lsa ham, u ko’rinib turadi?
2.Agar Oy va Yer oralig’i hozirgiga qaraganda ikki marta yaqin bo’lib qolsa,
3. Quyosh va Oy tutilishlarida qanday o’zgarishlar ro’y berishi mumkin?
4. Nima sababdan yorug’lik bir muhitdan, ikkinchi muhitga otganda sinadi?
5. Qaytish qonuni qanday ta’riflanadi?
| 