2.O’simliklar fiziologiyasi fanining rivojlanish bosqichlari va xozirgi zamon fiziologiyasining asosiy muammolari.
- biofizik yo'nalish-bu hujayra energetikasi masalalarini, o'simlik elektrofiziologiyasini 2.O’simliklar fiziologiyasi fanining rivojlanish bosqichlari va xozirgi zamon fiziologiyasining asosiy muammolari.
XVII-XVIII asrlar o'simliklar fiziologiyasining shakllanish davri bo'lib hisoblanadi.O'simliklar fiziologiyasining asoschisi J. Senebe hisoblanadi. U 1772-1782 yillarda D.Pristli va Ya. Ingenxauz bilan bir vaqtda fotosintez jarayonini ochdi. Keyinchalik ya'ni 1780 yilda J. Senebe tomonidan besh tomlik «Physiologie vegetale» asarining e’lon qilinishi fiziologiyaning alohida fan sohasi ekanligining isboti bo'ldi. J. Senebe “O'simliklar fiziologiyasi” terminini taklif etish bilan chegaralanib qolmasdan, bu fanning asosiy vazifalarini, predmeti va usullarini aniqlab berdi. Ammo, o'simliklar fiziologiyasining ayrim masalalari avvalroq o'rganila boshlangan. Xususan italiyalik biolog va shifokor M Malpigining «O'simliklar anatomiyasi» (1675-1679) va ingliz botanigi va shifokori S. Geylsning «O'simliklar statistikasi» (1727) asarlarida o'simliklar organ va to'qimalarining tuzilishi bilan bir qatorda yuqoriga ko'tariluvchi oqim va o'simliklarning havodan oziqlanishi haqidagi nazariyalar ham berilgan edi.
Джозеф ЗПйиСГЛи Ян Ингенхауз
Hozirgi vaqtda asosiy terminlardan bo'lgan hujayra so'zi (grekcha «cytos» yoki lotincha «cellila») birinchi bor 1665 yilda Robert Guk tomonidan pukakning mikroskopik tuzilishini o'rganish davomida fanga kiritilgan.
Ingliz botanigi S. Geyls o'simliklarda ikki xil oqimning mavjudligini, ya'ni suv va ozuqa moddalarining pastdan yuqoriga va yuqoridan pastga qarab oqishini tasdiqladi. O'simliklarda suvni harakatga keltiruvchi kuch ildiz bosimi va transpiratsiya ekanligini isbotladi.
Fotosintez haqida dastlab to'g'ri ma'lumotlarni olimlar J. Senebe, J.Bussengo, Yu.Saks, A.Famintsin, K.Timiryazev, M.svet va boshqalar keltirganlar. Ular fotosintezni uglerodli oziqlanish deb qaragan va bu jarayonda yutilgan karbonat angidrid va ajralib chiqqan kislorod miqdoriy aniqlangan.
O'simliklarning nafas olishi A.Borodin, L.Paster, A.Bax, G.Bertran kabi olimlar tomonidan o'rganilgan bo'lsa, suv almashinuvi jarayoni G.Dyutroshe, G.De Friz va Yu. Sakslar tomonidan yaxshi o'rganilgandir.O'simliklarning mineral oziqlanishi jarayoni Yu. Libix, J.Bussengo, G.Gelrigel,
Knop, S.Vinogradskiy, M.Beyernik, D.Pryanishnikov, moddalarning tashiluvi jarayoni V.Pfeffer, E.Votchal, o'sish va rivojlanish Yu.Saks, O.Branetskiy, A.Batalin, N.Levakovskiy, G.Fexting, G.Klebs, moddalarning harakati T.Nayt, Ch.Darvin, Yu.Vizner, V.Rotert, quzg'aluvchanlik
Sanderson, N.Levakovskiy, o'simliklar chidamliligi fiziologiyasi D.Ivanovskiy, K.A.Timiryazev, G.Molish kabi olimlar tomonidan birinchi bo'lib, o'rganilib asoslangan.
Rossiyada o'simliklar fiziologiyasi XIX asrning ikkinchi yarmidan rivojlana boshladi. Unga A. S. Faminsin (1835-1918) va K. A. Timiryazev (1848-1920) asos soldilar. A.S. Faminsin (1867) Peterburg universitetida mustaqil o'simliklar fiziologiyasi kafedrasini tashkil etdi. Uning asosiy ilmiy izlanishlari fotosintez va o'simliklardagi modda almashinuv jarayonlarini o'rganishga qaratilgan edi.
Andrey Sergeevich Famintso’nKliment Arkadevich Timirazev
O'simliklarfiziologiyasisohasidaMoskvamaktabiningtashkilotchisiK.A.Timiryazevbo'ldi.Uyangifi zikvakimyoviyusullariniqo'llashnatijasidafotosintezningmuhimqonuniyatlarinianiqlashgamuvaffaqboldi,xlorofillning fizikaviy va kimyoviy xossalarini o'rganishga katta xissa qo'shdi.
U fotosintezning yorug'lik miqdoriga, spektral tarkibiga va quyosh yorug'ligining energiyasiga bog'liq ekanligini tajribalar orqali isbotlab berdi.
O'simliklar ekologik fiziologiyasiga asos solgan olimlardan biri N.A. Maksimovdir. O'simliklarning noqulay muhit omillari ta'siriga, sovuqqa, qurg'oqchilikka chidamlilik fiziologiyasi, o'sish va rivojlanish, sun'iy yorug'likda o'sish kabi jarayonlarning nazariy asoslarini ishlab chiqdi.
XX asrning birinchi yarmidan o'simliklar fiziologiyasi yanada tezroq rivojlandi.Murakkab fiziologik jarayonlarning biokimyoviy mexanizmlari o'rganila boshlandi. Jumladan fotosintez (M.S. Svet, R. Xill, M. Kalvin, R. Emerson, D.A. Arnon, M.D. Xetch va K.R. Slek va boshqalar) va o'simliklarning nafas olishi (V. A. Palladin, S.P. Kostichev, G.A. Krebs, G. Kalkar va V.A. Blitser,
Kornberg, P. Matchel va boshqalar) kabi jarayonlar aniqroq yoritildi.
O'simliklar fiziologiyasining rivojlanishida o'simliklarning o'sishi va rivojlanishi jarayonlarini idora qiluvchi moddalar-fitogormonlarning ochilishi va o'rganilishi juda katta yutuq bo'ldi. (N.G. Xolodniy va F. Vent, F. Kegel, M.X. Chaylaxyan, T. Yabuta, S. Skug, F. Eddikkot va boshqalar).
1934 yilda Moskvada fanlar Akademiyasiga qarashli O'simliklar fiziologiyasi instituti tashkil etildi. Institutga 1936 yilda K.A. Timiryazev nomi berildi va u jahonda o'simliklar fiziologiyasini o'rganish sohasidagi eng yirik ilmiy markazga aylandi. Taniqli olimlar A.L.Kursanov,
M. X.Chaylaxyan, P.A.Genkel, Yu.V.Rakitin, R.G.Butenko, A.A.Nichiporov, A.A.Tumanov, A.T.Makronosov D.B.Vaxmistrov, V.V.Polevoy, O.N.Kulaeva, M.A. Sobolev, R.K.Salyaev va boshqalar ilmiy faoliyatlari shu institut bilan bog'liq. Hozirgi
vaqtda MDH shaharlari Kiev, Minsk,
Novosibirsk, Kishinev, Dushanbeda o'simliklar fiziologiyasi institutlari bor. Deyarli barcha universitetlarda o'simliklar fiziologiyasi kafedrasi bor.
O'zbekistonda o'simliklar fiziologiyasi fanining rivojlanishini biz 1918 tashkil topgan Turkiston universiteti (hozirgi Mirzo Ulug bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti) bilan boglab qarashimiz mumkin. Chunki, 1920 yilda uning tarkibida, o'simliklar fiziologiyasi va biokimyosi kafedrasi tashkil etilishidan boshlab jadal rivojlana boshladi. Ammo o'simliklar fiziologiyasi fani o'tgan asrning ikkinch yarmidan, ya'ni ushbu sohada o'zbek olimlari paydo bo'la boshlaganidan keyin jadal rivojlana boshladi. 1930 yilda Samarqand Davlat universiteti tashkil etilgandan so'ng, hozirgi Botanika va o'simliklar fiziologiyasi kafedrasida o'simliklar fiziologiyasi fanining rivojlanishi yanada jadallashdi. Keyinchalik OzR FA qoshida O'simliklar eksperimental biologiyasi (hozirgi Genetika va o'simliklar eksperimental biologiyasi) ilmiy-tadqiqot instituti tashkil etilganidan so'ng o'simliklar fiziologiyasi fani sohasida juda katta yutuqlarga erishildi.
O'zbekiston Respublikasida fitofiziologiyaning rivojlanishiga ulkan hissa qo'shgan olimlardan biz A.V. Blagoveshenskiy, N.D. Leonov, V.A. Novikov, V. Shardakov, N.A. Todorov, M.X. Ibragimov, A.A. Imomaliev, A.Q.Qosimov, R.A. Azimov, N.N. Nazirov, M.A. Belousov, X.X. Enileev va boshqalarni ko'rsatib o'tishimiz mumkin. Ular birinchi navbatda mamlakatimizning asosiy texnik ekini g'o'za hamda boshqa bir qancha o'simliklarning fiziologik-hayotiy jarayonlarini keng o'rganib, nazariy va amaliy xulosalar qildilar. Bugungi kunga kelib akademiklar: A.P. Ibragimov, A.A. Abdukarimov, O.J. Jalilov; qG’x.f. akademiyasining muxbir a’zolari: H.K. Kimsanboev, S.R. Raxmonqulov, H.S. Samiev; professorlar: M.N. Valixonov, J.X. Xo'jaev, M.H. Avazxo'jaev, K.S. Safarov, Sh.Y. Yunusxanov, A.Z. Zikiryaev, A.A. Umarov, R.Q. Shodmonov, R.M. Usmonov, A.A. Axmadjonov, T.A.Boboev; dotsentlar: D.K. Asamov, R.A.
Abdullaev, Q.Q. Quchqarov, G.J.Juraev, A.K. Tonkix va boshqa olimlar o'simliklar fiziologiyasi fani sohasida keng ko'lamda ilmiy izlanishlar olib bormoqdalar. Hozirgi vaqtda Respublikamizning bir qator universitetlarida o'simliklar fiziologiyasi yoki unga turdosh kafedralar mavjuddir.
Hujayra o’simlik organizmining elemental' struktura va funktsional birligi.
Butun o’simliklarning asosiy struktura birligini hujayralar tashkil etadi.Ularning tiriklik xususiyatlari shu hujayralarda belgilanadi. Chunki modda almashuvi deb ataluvchi assimilyatsiya va dissimilyatsiya jaraenlari, ularning birligi faqat hujayradagina sodir bo’ladi. Har bir o’simlik hujayralardan tuzilgan bo’lib, ularning tiriklik xususiyatlari shu hujayralarda belgilanadi. Modda almashinish jarayoni faqat hujayradagina sodir bo’ladi. Bu jarayonning birligi tiriklik materiyasining harakat formasini belgilaydi.
Yashil o’simliklar har xil organlar yigindisidan iborat bo’lib, bu organlar o’z navatida to’qimalar va hujayralar birlashmasidan tuzilgan. Yuksak tuzilishga ega bo’lgan har bir o’simlik organizmi murakkab sistema sifatida bir-biri bilan uzviy ravishda aloqada bo’lgan organlar va funktsiyalar yig’indisidan iboratdir. Bu birlikning asosini hujayralar tashkil etadi. Tirik hujayra yarim o’tkazuvchanlik xususiyatiga ega bo’lgan membrana bilan chegaralangan bo’lib, o’zini qayta qurish kobilyatiga ega. Tabiatdagi organizmlar ikki gruppaga bo’linadi:
Prokariotlar-hujayrasida shakllangan yadro bo’lmaydi, ularga bakteriya va ko’k - yashil suvo’tlari kiradi.
Eukariotlar - hujayrasida albatta shakllangan yadro bo’ladi. Ularga o’simlik va hayvon organizmlari kiradi.
Prokariot hujayrada shakllangan yadro bo’lmasligi bilan birga unda ribosomalar soni eukariot hujayradagiga nisbatan ming barobar ko’p bo’ladi. Bundan tashkari prokariot hujayrani eukariot hujayradan farqi, unda organoidlari bo’lmaydi, ularning vazifalarini tsitoplazmatik membrana invaginatsiyalari bajaradi.O’simlik hujayralari ko’rinishi jixatidan ikki xil bo’lishi mumkin - parenximatik va prozenximatik. Parenximatik hujayralar - ularning eni bo’yiga teng bo’lib, ko’prok kvadratga o’xshash bo’ladi.Prozenximatik hujayralar - ularning bo’yi enidan bir necha barobar katta bo’ladi. O’simlik hujayralarning ko’rinishi va bajaradigan funktsiyalari har xil bo’lsa xam, umumiy tuzilishga ega.
Prokariot hujayrada shakllangan yadro bo’lmasligi bilan birga unda ribosomalar soni eukariot hujayradagiga nisbatan ming barobar ko’p bo’ladi. Bundan tashkari prokariot hujayrani eukariot hujayradan farqi, unda organoidlari bo’lmadi, ularning vazifalarini tsitoplazmatik membrane invaginatsiyalari bajaradi.
Har bir o’simlik hujayralardan to’zilgan bo’lib, ularning tiriklik xususiyatlari shu hujayralarda belgilanadi.
Modda almashinish jaraeni faqat hujayradagina sodir bo’ladi. Bu jaraenning birligi tiriklik materiyasining haraka tformasini belgilaydi.
O’simlikhujayralariko’rinishijixatidan xil bo’lishi mumkin, parenximatik va prozenximatik. Parenximatik hujayralari – ularning eni bo’yiga teng bo’lib, ko’proq kvadratga o’xshash bo’ladi. Prozenximatik hujayralar – ularning bo’yi endian birnecha barobar katta bo’ladi.
O’simlik hujayralarning ko’rinishi va bajaradigan funktsiyalari har xil bo’lsa ham,
Umumiy to’zilishga ega.1
Hujayra tuzilishining struktura asoslari.
O’simlik hujayralarida daslab hujayra qobig’ini va ichki tarkibiy qismini farqlash zarur. Hayotiy xossalar aynan hujayra ichki qismi bilan belgilanadi.Har bir voyaga etgan hujayrada po’st, tsitoplazma, membrana, organoidlar kabi struktura elementlari bo’ladi. Hujayraning ichki kismi protoplast deyiladi va u tsitoplazma va unda joylashgan yirik organoidlardan iborat.
Hujayra po’sti. U hujayraga mexaniq mustaxkamlikni beradi, protoplazmatik membranani girostatik bosimdan ximoya qiladi.Yosh hujayralarda po’st o’sish qobiliyatiga ega moddalarni yutilishida ishtirok etadi.U protoplast kompanentlaridan hosil bo’ladi.Ona hujayra bo’linayotganida ikkita yosh hujayra oraligida parda to’sik paydo bo’ladi, u eski po’st bilan qo’shilib ketadi va hosil bo’lgan ikkita hujayra ham avalgi qattiqk po’stga o’raladi. Hujayra po’stining 100 mkm yuzasida 10- 30ta plazmodesmalar uchraydi. Hujayra po’sti tarkibida selyuloza, gemiselyuloza va pektin moddalari( 30%, 40%, va 25% nisbatda) uchraydi.Hujayra po’sti uch qavatdan iborat. Asosan ichki qavat yo’g’onlashishi xususiyatiga ega. Ikkinchisi uch qatlamdan iborat.
Hujayra po’stida invertaza, fosfotaza, askorbatoksidaza kabi fermentlar bo’lib, u ham enzimatik faol hisoblanadi.Ma’lumki hujayra po’sti suv va suvda erigan moddalarni yaxshi o’tkazdiradi. Birok uning yogochlashishi o’tkazuvchanlikni sezilarli kamaytiradi, po’kaklashish esa o’tkazuvchanlikni keskin kamaytiradi.
Hujayra po’sti. U hujayraga mexanik mustaxkamlikni beradi, protoplazmatik membranani gidrostatik bosimdan himoya qiladi.
Yosh hujayralarda po’st o’sish qobiliyatiga ega moddalarni yutilishida ishtirok etadi. U protoplast kompanentlaridan hosil bo’ladi.
Ona hujayra bo’linaetganida ikkita esh hujayra oraligida parda to’siq paydo bo’ladi, u eski po’st bilan qo’shilib ketadi va hosil bo’lgan ikkita hujayra ham avalgi qattiq po’stga o’raladi. Hujayra po’stining 100 mkm yuzasida 10-30 ta plazmodesmalaru chraydi. Hujayra po’sti tarkibida tselyuloza, gemitselyuloza va pektin moddalari (30%, 40%, va 25% nisbatda) uchraydi. Hujayra po’sti uch qavatdan iborat. Asosan ichki qavat yo’g’onlashish xususiyatiga ega. Ikkinchisi uch qatlamdan iborat. Hujayra po’stida invertaza, fosfotaza, askorbatoksidaza kabi fermentlar bo’lib, u hamenzimatik faol hisoblanadi.
Endoplazmatik to’r.Uni 1945 yilda Porter aniqlagan. U kanalcha, pufakchalar va tsisternalaming o’zaro tutashgan murakkab shoxlangan tur sistemasini tashkil qiladi. Endoplazmatik to’r tsitoplazmada keng tarqalgan va murakkab membrana strukturasiga ega. Membrananing qalinligi 57nm atrofida, diametri 30-50nm.Ichki qismi suyuqlik bilan to’lgan.Ularning yuzasi silliq yoki donador bo’ladi.Silliq
membranada asosan uglevodlar, lipidlar, terpenoidlar hosil bo’lsa, donador membralarda oqsil, fermentlar sintezlanadi. Uning membranasi yadro membranasi va ichki muhitdagi almashinuvni boshqaradi. Endoplazmatik to’r bir-birlari bilan tutashib, moddalar almashinuvida ishtirok etadilar.
Ribosomalar. 1955 yilda Pallada ochgan.Bular ribonukleoproteidli zarrachalar bo’lib, membranasi bo’lmaydi.RNK va oqsildan tashkil topgan.Ular katta va kichik bo’lakchalardan tuzilgan, kattasining diametri 12-15nm kichigi 8-12nm bo’ladi. U yadrochada sintezlanadi va tsitoplazmada erkin yoki endoplazmatik to’r sirtida joylashadi.
2.3-rasm. Endoplazmatik to’r
Ribosoma yadroda, xloroplastlar va mitoxondriylarda uchraydi va oqsil sintezlaydi.
2.4-rasm. Goldji apparati.
Goldji apparati.Membrana bilan o’ralgan tsisternalar to’plami. Ular endoplazmatik to’rdan o’zilib chiqib ketadigan pufakchalarning o’zaro qo’shilishi va o’zgarilishidan yuzaga keladi va ajralib, disk yoki tayokcha ko’rinishida to’planadi. Hujayrada 100 ga yakin Goldji apparati uchrashi mumkin. Goldji apparatining membranasi endoplazmatik to’r va plazmolemma membranasi bilan tutashgan bo’ladi. Goldji apparati plazmolemma va hujayra qobig’ini shakllanishida ishtirok etadi, hamda shilimshiq moddalarni chiqarib tashlashda ishtirok etadi.
Plastidalar. Plastidalar shaklan ovalsimon yoki elipssimon bo’ladi, ikki qavat membrana bilan o’ralgan.O’simliklar hujayrasida 20-50 tagacha plastida uchraydi. Ular uch xil bo’ladi: leykoplastlar (rangsiz), xromoplastlar (rangli) va xloroplastldar (yashil rangda). Xloroplastlar tarkibida xlorofill va karatinoid pigmentlari bo’lib, fotosintezda ishtirok etadi.Xromoplastlar sariq yoki va zarg’aldoq rangda bo’lib, o’simlikning asosan gullarida va mevasida uchraydi. Ularda karotin, lyutein, violaksantin pigmentlari bo’ladi. Leykoplastlarda pigment bo’lmaydi, ularda zapas oziq moddalar to’planadi. Yorug’likda leykoplastlar xloroplastlarga aylanishi mumkin.
2.5-rasm. Xloroplast
Mitoxondriya. Qo’sh membranali organoid,ularda energetik jarayonlar kuzatiladi va ATF sintezlanadi.O’simlikda mitaxondriyalar dumalok yoki gantelsimon bo’lib,hujayrada 50-2000tagacha uchrayda. Ichki membranasi kristalar hosil qiladi.Har 5-10 kunda mitoxondriyalar yangilanib turadi. Ularda DNK, RNK va ribosoma bo’lganligi uchun oqsil sintezlash qobiliyatiga ega.
2.6-rasm. Mitoxondriya.
Lizosoma. Membrana bilan o’ralgan organoid, ular endoplazmatik to’r yoki Goldji apparatidan hosil bo’ladi.Ularda asosan gidrolitik fermentlar joylashadi, bular nordon fermentlar bo’lib, moddalarni suv yordamida parchalaydi.
Peroksisoma. Keyingi yillarda ochilgan organoidlardan biri bo’lib, uni 1968 yilda Tolbert aniqlagan.Peraksisomada katalaza, glikolatoksidaza kabi yorug’likda nafas olishda ishtirok etuvchi fermentlar uchraydi. Ular bargda ko’p bo’ladi va xloroplastlar bilan uzviy bog’lik bo’ladi.
Glioksisoma. Ular unib chikayotgan yog to’plovchi urug’larda ko’p uchraydi. Glioksisomalarda yoglarni uglevodga aylantirishda ishtirok etuvchi fermentlar uchraydi va ular nafas olishning glioksalat siklida ishtirok etadilar.
Sferasoma. Ular avval mikrosomalar deyilgan. Dumaloq, yorug’likni sindirish imkoniyatiga ega. Endoplazmatik to’rdan hosil bo’ladi va o’zida lipidlarni to’playdi, shu tufayli lipidli tomchi deb ham ataladi. Ularda lipaza, esteraza, proteaza, RNKaza, DNKaza fermentlari uchraydi va yog’ sintezida ishtirok etadi.
Mikronaychalar.Sitoplazmaning tashqi taxlamida naychasimon organoid.Uzunligi 20-30 nm, qalinligi 5-10 nm. Membranasi yo’q, globulyar oqsil trubasidan tashkil topgan, tsitoskeletni hosil qiladi va sitoplazma h arakatini amalga oshiradi.
Vakuola. O’simlik hujayrasi uchun xarakterli organoid.Uning
membranasi tonoplast deyiladi, ichki suyuklik hujayra shirasidan iborat.Shiraning 96-98%ni suv tashkil etadi, kolgani organik kislotalar, oksillar, aminokislota, uglevodlar, alkoloidlar, tuzlar, oshlovchi moddalar va pigmentlar. Vakuola endoplazmatik to’r pufakchalarining qo’shilishidan hosil bo’ladi. Vakuola hujayraning osmatik xususiyatini belgilaydi, bu esa hujayrani so’rish kuchi, turgor bosimi va suv rejimini belgilaydi.
Yadro. Irsiy belgini saqlovchi organoid ko’rinishi dumalok, oval yoki ipsimon bo’ladi.Ko’pincha bitta, ba’zan ko’p miqdorda bo’ladi. Yadro ikki qavat membrana bilan o’ralgan, 1-6 yadrochasi bo’ladi. Uning tarkibi 80% oksil va 15-16% RNKdan iborat. Yadroga RNKni taqsimlanishidaishtirok etadi. Yadro yadro shirasi-nukleoplazma bilan to’ldirilgan bo’ladi, uning tarkibi asosan oksillar 74%, DNK 14% va RNK 12% dan iborat, bundan tashqari yadroda yana lipidlar, suv va mineral elementlar mavjud.
Yadroning asosiy vazifasi hujayra, to’kima, organ va butun o’simlik uchun zarur bo’lgan
barcha fiziologik, biokimyoviy jarayonlarni boshqarib turadi va informatsion markaz hisoblanadi
2.8-rasm. Hujayra yadrosi
Yadro spetsifik oqsillar sintez qilish va irsiy belgilarni saqlab, avloddan-avlodga berish programmasi bilan xarakterlanadi. Bu muhim vazifaning bajarilishida DNK asosiy rol o’ynaydi, chunki unda barcha informatsiya joylashadi.
Yadro lrsiy belgini saqlovchi organoid ko’rinishi dumalok, oval eki ipsimon bo’ladi. Ko’pincha bitta, ba’zan ko’p miqdorda bo’ladi. Yadro ikki qavat membrane bilan o’ralgan, 1-6 yadrochasi bo’ladi. Uning tarkibi 80% oksilva 15-16% RNK daniborat. Yadroga RNKni taqsimlanishida ishtirok etadi. Yadro yadroshirasi-nukleoplazma bilan to’ldirilgan bo’ladi, uning tarkibi asosan oksillar 74%, DNK 14% vaRNK 12% dan iborat, bundan tashqari yadroda yana lipidlar, suv va mineral elementlar mavjud. Yadroning asosiy vazifasi hujayra, to’kima, organ va butun o’simlik uchun zarur bo’lgan barcha fiziologik, biokimeviy jaraenlarni boshqarib turadi va information markaz hisoblanadi Yadro spetsifik oqsillar sintez qilish va irsiy belgilarni saqlab, avloddan-
Avlodga berish programmasi bilan harakterlanadi. Bu muxim vazifaning bajarilishida DNK asosiy rol o’ynaydi, chunki unda barcha informatsiya joylashadi.
Hujayra membranasi. Hujayra va uning tarkibiga kiruvchi barcha organoidlar membrana bilan chegaralangandir. Membranalar hujayralarni ayrim kompartmentlarga ajratadi. Membranalarda o'ta hayotiy muhim bo'lgan jarayonlar sodir bo'ladi, ya'ni to'siqlik, tashiluv, osmotik, energetik, biosintetik va boshqalar.
