Qarshiliklarni o‟lchashning kompensatsion usuli

Download 1,96 Mb. Pdf ko'rish
bet	39/75
Sana	06.12.2023
Hajmi	1,96 Mb.
	#112256

1 ... 35 36 37 38 39 40 41 42 ... 75

Bog'liq
1-ìàúð¢çà Êèðèø

9.4. Qarshiliklarni o‟lchashning kompensatsion usuli

Aniq o‟lchashlarda va past haroratlarni o‟lchashda o‟lchashning kompensatsion
usuli qo‟llaniladi. Bu usulning moxiyati o‟lchanayotgan rezistorda va u bilan ketma-
ket ulangan namuna rezistorida kuchlanish tushuvini taqqoslashdan iborat. 9.5-
rasmda qarshilikni o‟lchashning kompensatsion usulining sxemasi keltirilgan.
Rezistordagi kuchlanish tushuvi, odatda, potensiometr orqali o‟lchanadi.
O‟lchanayotgan rezistor R
у
namuna rezistor R
н
(9.5-rasm) bilan ketma-ket
ulangan. Namuna rezistor sifatida qarshilik magazinlari yoki qarshilikning namuna
g‟altaklaridan foydalaniladi. Zanjirdagi o‟lchash toki o‟zgaruvchan rezistor
yordamida o‟rnatiladi. Tok miqdori qarshilik termometrlarining o‟zidan qizishi
termometr haroratini yo‟l quyiladigan qiymatidan oshirib yubormaydigan qilib
tanlanadi:
н
н
R
U
I
/

(9.11)
bunda U
и
– namuna rezistorda kuchlanish tushuvi, mV; R
и
– namuna rezistor qarshiligi, Om.
Ikkinchi tomondan,
у
у
R
U
I
/

(9.12)
bunda U
у
– o‟lchanayotgan rezistorda kuchlanish tushuvi, mV; R
у
– o‟lchanayotgan
rezistorning noma„lum qarshiligi, Om.
O‟lchanayotgan rezistor qarshiligini topamiz:
н
у
н
у
U
U
R
R
/


(9.13)
Ko‟rilgan variantda kompensatsion usul mexanik o‟lchashlar uchun noqulay,
chunki rezistor qarshiligini topish uchun navbat bilan o‟lchanayotgan namunali
rezistordagi kuchlanish tushuvini o‟lchash lozim va sungra rezistorning qarshiligini
hisoblash kerak.
Termometrning kichik qarshiliklarini texnik o‟lchash uchun avtomatik
kompensatsion asboblar ishlab chiqilgan, ular kompensatsion o‟lchash usulining
ijobiy xossalariga ega. Termometrni ulashning turt simli sxemasi simlar
qarshiligining o‟lchash natijalariga ta„sirini butunlay bartaraf etish imkonini berdi.
Kichik haroratlarni o‟lchash uchun o‟zgaruvchan tok kompensatsion asbobning
prinsipial sxemasi 9.6-rasmda keltirilgan. Qarshilik termometri R
t
ta„minlash
manbaidan o‟zgaruvchan I tok bilan ta„minlanadi. Asbobning o‟lchash sxemasi Т
р
tok transformatoridan shunday ta„minlanadiki, o‟lchash toki
I
у
= КI
bo‟ladi. Agar
termometrda kuchlanish U
ав
kuchlanish bilan kompensatsiya qilinmagan bo‟lsa, unda
kuchaytirgich kirishiga signal beriladi. Bu signal reversiv dvigatelni va reoxord

60
sirpangichi R
р
ni kuchlanish U
ab
tushuvini (R
t
da) muvozanatlashtirmaguncha harakat
qilishga majbur qiladi. Bu holda quyidagicha tenglik bajariladi:
ав
у
ав
t
R
I
U
IR


(9.14)
yoki


пр
н
t
mR
R
KI
IR


, (9.15)
bunda
ш
р
ш
р
пр
R
R
R
R
R





пр
н
t
mR
R
K
R


(9.16)
н
R
rezistor asbob shkalasining sanoq boshini belgilashga xizmat qiladi, R
ш
esa
o‟lchash diapazonini o‟rnatadi. Transformatsiya koeffitsienti K ni amalda o‟zgarmas
deb qarab, asbob ko‟rsatishlari ta„minot kuchlanishi tebranishiga va termometrni
ulash simlari qarshiligining o‟zgarishiga bog‟liq emas deb hisoblash mumkin.

Download 1,96 Mb.

1 ... 35 36 37 38 39 40 41 42 ... 75

Download 1,96 Mb.

Pdf ko'rish