1-маърўза: Кириш

Download 1,96 Mb. Pdf ko'rish
bet	36/75
Sana	06.12.2023
Hajmi	1,96 Mb.
	#112256

1 ... 32 33 34 35 36 37 38 39 ... 75

Bog'liq
1-ìàúð¢çà Êèðèø

9.1. Umumiy tushunchalar

Termometrlar qarshiligini o‟lchash uchun texnikada qo‟llaniladigan odatdagi
muvozanat va nomuvozanat ko‟prik sxemalarini qo‟llash mumkin. Termometrlarning
o‟lchov asbobi sifatida muvozanat ko‟priklari va logometrlar, yarimo‟tkazgichli
termoqarshiliklarning o‟lchov asbobi sifatida esa odatda nomuvozanat ko‟priklari
xizmat qiladi.
Muvozanat ko‟priklar ikki xil: tajribada (noavtomatik) va sanoatda ishlatiladigan
(avtomatik) bo‟ladi. Avtomatik muvozanat ko‟priklar ko‟rsatuvchi, o‟ziyozar va
rostlovchi qilib ishlanadi. Yarim o‟tkazgichli termoqarshilikning o‟lchov asbobi
sifatida esa, odatda, muvozanatlashtirilmagan ko‟priklar xizmat qiladi.

9.2. Muvozanatlashgan ko‟prik sxemasi

9.1-rasmda qarshilik termometri ulanadigan doimiy tok muvozanat ko‟prigining
prinsipial chizmasi keltirilgan. Ko‟prik ikkita doimiy qarshiliklar R
1
ва R
2,
реохорд
R
р
, qarshilik termometri R
t
va ulaydigan simlar qarshiliklari R
пр
dan iborat.
Ko‟prikning bir diagonaliga E doimiy tok ta„minlash manbai, ikkinchisiga esa qayta
ulagich П orqali nol asbob НП ulanadi. Reoxord R
р
ning sirpang‟ichi siljishi tufayli
erishilgan ko‟prikning muvozanat holatida uning dioganalidagi tok kuchi nolga teng
bo‟ladi, I
0
=0. Shu momentda ko‟prikning «b» va «d» cho‟qqilaridagi potensiallari
teng bo‟ladi. I manba ko‟prikning «a» cho‟qqisidan ikkiga: I
1
va I
2
ga bo‟linadi.
Demak, R
1
va R
2
qarshiliklarning kamayishi bir-biriga teng bo‟lgani uchun quyidagi
tenglamani yozish mumkin:
2
2
1
1
I
R
I
R

(9.1)
Ko‟prikning
bc
va
sd
еlkalaridagi
qarshilikning kamayishi ham teng bo‟lgani uchun
R
R
I
R
I
пр
t
t
П
)
2
(


(9.2)
(9.1) tenglamani (9.2) tenglamaga bo‟lsak,

56
t
пр
t
p
p
I
R
R
I
R
I
R
I
R
)
2
(
2
2
1
1


(9.3)
Agar
0
0

I
,
P
I
I

1
ва
t
I
I

2
bo‟lsa,
2
1
)
2
(
R
R
R
R
R
P
пр
t


(9.4)
va
пр
p
t
R
R
R
R
R
2
1
2



(9.5)
Agar atrofdagi haroratni doimiy deb hisoblasak,
const
R
пр

2
.
U holda (9.5) tenglama quyidagi ko‟rinishni oladi:
)
(
1
p
p
t
R
f
K
KR
R



(9.6)
Shunday qilib, R
t
o‟zgarishi bilan reoxord qarshiligi R
р
ni o‟zgartirib ko‟prikni
muvozanat holatga keltirish mumkin. O‟lchanayotgan muhit haroratining o‟zgarishi
katta bo‟lib,
r
R
ning o‟zgarishi sababli yuzaga keladigan hato miqdori ko‟payib
ketish xavfi paydo bo‟lganda, qarshilik termometrining uch simli ulash chizmasi
qo‟llanadi (9.2-rasm). Bunday ulash usulida bir simning qarshiligi R
t
qarshilikka,
ikkinchi simning qarshiligi esa R
р
o‟zgaruvchan qarshilikka qo‟shiladi. Ko‟prik
muvozanatining tenglamasi quyidagicha bo‟ladi:
1
2
)
(

Download 1,96 Mb.

1 ... 32 33 34 35 36 37 38 39 ... 75

Download 1,96 Mb.

Pdf ko'rish