49
2.Metallning harorat qarshilik koeffitsienti
etarli darajada katta va
barqarorlashgan bo‟lishi lozim.
3.Qarshilik harorat o‟zgarishi bilan tug‟ri yoki ravon egri chiziq buyicha keskin
chetga chiqishlarsiz o‟zgarishi kerak.
4.Solishtirma elektr qarshilik deyarli katta bo‟lishi kerak. Ma„lum haroratlar
oralig‟ida yuqoridagi talablarga platina, mis, nikel, temir, volfram kabi metallar javob
beradi.
Harorat o‟zgarishi bilan elektr qarshiligining o‟zgarishini xarakterlovchi
parametr
elektr qarshiligining harorat koeffitsienti deyiladi.
Harorat koeffitsienti haroratga bog‟liq bo‟lgan metallar uchun faqat haroratning
har bir qiymati uchun aniqlanishi mumkin:
,
1
0
dt
dR
R
t
(8.1)
bunda R
0
ва R
t
,0 va t
С haroratdagi qarshilik. Harorat koeffitsienti
С
-1
yoki К
-1
larda
ifodalanadi.
Xozir qarshilik termometrlarni tayyorlash uchun mis, platina, nikel va temirdan
foydalaniladi. Mis arzon material bo‟lib, uning qarshiligi amalda haroratga chiziqli
bog‟liq, ya„ni
t
R
R
t
1
0
(8.2)
bunda R
t
va R
0
- t va 0
C
0
haroratda termometr qarshiligi.
-
mis simning harorat
koeffitsienti
= 4,28
10
-3
К
-1
.
Mis oksidlanishi tufayli u 200
C
0
dan ortiq bo‟lmagan haroratlarni o‟lchashda
qo‟llaniladi. Misning kamchiliklariga uning solishtirma qarshiligining kamligini
kiritsa bo‟ladi:
=0.17
10
-7
Ом
м.
Platina – qimmatbaxo material. Ximiyaviy jixatdan inert va sof holda osonlik
bilan olinadi. Platinadan tayyorlangan qarshilik termometrlari – 260 dan +1100
C
0
gacha haroratlarni o‟lchash uchun qo‟llaniladi. Platina
qarshiligining haroratga
bog‟lanishi murakkab bog‟lanishdan iborat bo‟lib, -183 dan 0
C
0
gacha harorat
oraligida quyidagicha yozilishi mumkin:
,
100
1
3
2
0
t
Ct
Bt
At
R
R
t
(8.3)
0 dan +630
C
0
gacha oraliqda esa,
,
1
2
0
Bt
At
R
R
t
(8.4)
50
tarzida ifodalanadi, bunda R
t
va R
0
mos ravishda t va 0
С haroratda platina qarshiligi
А, В, С – o‟zgarmas koeffitsientlar bo‟lib, uning qiymati
termometrni darajalashda
O
2
, H
2
O va oltingugurtning qaynash nuqtalari bo‟yicha aniqlanadi.
Standart qarshilik termometrida qo‟llaniladigan ПЛ – 2 markali platina uchun
(3) va (4) tenglamalardagi koeffitsientlar quyidagi qiymatlarga ega:
А = 3,96847
10
-3
С
-1
; В = - 5,847
10
-7
С
-1
; С = - 4,22
10
-12
С
-1
.
Platinaning kamchiliklaridan biri uning tiklovchi muhitda metall bug‟lari,
uglerod oksidi va boshqa moddalar bilan ifloslanishidir.
Yarimo‟tkazgich termometr qarshiligi (termorezistor qarshiligi) bilan harorat
orasidagi bog‟lanish quyidagicha ifodalanishi mumkin:
T
T
T
T
B
R
R
T
0
0
0
exp
(8.5)
R
0
qiymat T
0
haroratda termometr
qarshiligi bilan aniqlanadi, B qiymat esa,
termometr tayyorlaydigan yarimo‟tkazgich materialiga bog‟liq.
- 100 dan + 300
C
0
gacha haroratlarni o‟lchash uchun oksidlanuvchi yarim
o‟tkazgich materiallardan foydalaniladi. Yarimo‟tkazgichli termometrlar ko‟proq
termosignalizatsiya va avtomatik himoya qo‟rilmalarida qo‟llaniladi.
