|
Mashinalar ishonchliligi haqida tushunchalar. Reja
|
| Sana | 18.04.2024 | | Hajmi | 19.8 Kb. | | #200581 |
Bog'liq Mashinalar ishonchliligi haqida tushunchalar Konvertor jarayonining asoslari va maqsadlari, Diniy fanatizmning, marten, . Nodir metallarning fizik va kimyoviy xossalari., KORXONANING ASOSIY FONDLARI VA ISHLAB CHIKARISH QUVVATLARI , Radial taqsimlash tarmog\'ida elektr energiyasini uzatish, Geomexanik jarayonlar modelini qurish bosqichlari, Elektr apparat MUST, Kokil usulida quymalar olish texnologik jarayonini yozing., Qisqa tutashuvning boshlang\'ich toklarini hisoblashda qo\'llaniladigan usullar, GIDRAVLIKA, Eyler tenglamasi shakldagi qovushqoq bolmagan suyuqlik uchun har-fayllar.org, Bernulli tenglamasining geometrik va energetik mohiyati. , bir cho\'michli ekskavatorlar, 24. Yuqori molekulyar birikmalar.Babayev.B.
Mashinalar ishonchliligi haqida tushunchalar.
Reja:
Mashinalar ishonchliligi haqida
Ta’mirlashga moyillik
Ishonchlilik ko’rsatkichlari
Materiallarning chidamlilik chegarasi.
Ishonchlilik - bu ob’ekt (mashina)ning ishlatish (foydalanish)ning berilgan
sharoitlarida talab etilayotgan vazifaning bajarilishini ta’minlaydigan barcha
ko’rsatkichlarni belgilangan chegarada vaqt davomida saqlab turish xossasidir.
Texnika sohasida ishonchlilikning ustuvorligi shundan iboratki,
ishonchlilikning darajasi tom ma’noda ishlab chiqarishni avtomatlashtirish, ish
jarayonlari va tashishni jadallashtirish, material va quvvatni tejash, axborotni
saqlash, qayta ishlash va uzatish kabi sohalardagi texnikaning taraqqiy etishini
aniqlaydi.
Hozirgi zamon texnik vositalari o’zaro ta’sirlashuvchi mexanizmlar, apparatlar
va asboblardan iborat. Masalan, oddiy tikuv mashinasi bir necha o’n yoki yuz
detaldan iborat bo’lsa, zamonaviy raketalarni uchirish va radioboshqarish majmui
tizimi o’n millionlab elementlardan tashkil topgan. Birorta ma’sul elementning
ishdan chiqishi, albatta butun tizimning ish maromining buzilishiga olib keladi.
«Kursk» atom suvosti kemasining halokati, Chernobil atom elektrostansiyasidagi
portlash, neftь tashuvchi katta sig’imli tankerlardagi ishlatish va tashish
talablarining buzilishi hammamizga ma’lum bo’lgan insoniyat uchun halokatli
ekologik ofatlarga olib keldi.
Jihozlar, mashinalarning etarli darajada ishonchli emasligi ta’mirlashdagi katta
sarflarga, mashinalarning ishsiz turib qolishiga, aholini elektroenergiya, suv, gaz,
transport vositalari bilan ta’minlanishining uzilib qolishiga olib keladi.
Ishonchlilik tushunchalari va atamalari standartlashtirilgan. Mashinalar
ishonchliligining asosiy ko’rsatkichlariga raddiyasizlik, umrboqiylik,
ta’mirlashga moyillik va saqlanuvchanlik kiradi.
Raddiyasizlik (tor ma’noda, ishonchlilik) - ishlash muddatida yoki berilgan
vaqt davomida mashinaning ishga yarokliligini uzluksiz saqlash xossasi.
Mashinaning bu xossasi ayniqsa, avtomatlashgan ishlab chiqarishning to’xtab
qolmasligida, qimmatbaho mahsulotni nuqsonsiz tayyorlashda, insonlar hayotining xavfsizligi bilan bog’liq bo’lgan sharoitda juda ahamiyatlidir.
Umrboqiylik - belgilangan texnikaviy xizmat va ta’mirlash tizimida
mashinaning chegaraviy holatgacha ishga yaroqliligini davomiy saqlay olish
xossasidir. Mashinaning chegaraviy holati uni yana ishlatish mumkin yoki mumkin emasligi, samaradorligi yohud xavfsizligining keskin kamayib ketishi bilan
tavsiflanadi. Qayta tiklanmaydigan mahsulotlar uchun umrboqiylik va
raddiyasizlik tushunchalari bir xil ma’noni anglatadi.
Ta’mirlashga moyillik - mashinaning texnikaviy xizmat va-ta’mirlash yo’li
bilan radsiya va buzilishlarning yuz berish sabablarini aniqlash va oldini olish,
ishga yaroqli holda ushlab turish va shu holga tiklanishga moslanuvchiligidir.
Mashinalar tuzilmasi va tizimining murakkablashuvi raddiya sabablari va
ishdan chiqqan elementni tezlikda aniqlash imkoniyatini kamaytirib yuboradi.
Zamonaviy samolyotlarda uchuvchi nazorati ostida bo’lishi lozim bo’lgan
ko’rsatkichlar 10 mingdan oshiqrokdir. Shuning uchun ham eng muhim
omillarning nazorati EHM (elektron hisoblash mashinalari)ga yuklatilgan.
Ta’mirlashga moyillikning muhimligi xalq xo’jaligida mashinalarni ta’mirlashda
juda katta miqdordagi vositalarning jalb qilinishi bilan belgilanadi.
Saqlanuvchanlik - mashinaning saqlash va transportirovkadan so’ng
raddiyasizlik, umrboqiylik va ta’mirlashga yaroqlilik ko’rsatkichlari qiymatlarini
saqlash xossasidir. Bu xossaning amaliy ahamiyati zahiradagi detal, qism va
mashinalarni hamda mavsumiy ishlatiladigan texnikani yana ishlatishda yaqqol
ko’rinadi.
Ishonchlilik ko’rsatkichlari haqida yanada to’liq ma’lumotlarni maxsus
adabiyotlardan topish mumkin.
Ishonchlilik mahsulotni (masalan, detalni) loyihalash davrida konstruktor tomonidan
ta’minlanadi, uni tayyorlash jarayonida va ishlatish mobaynida ham qator omillarga bog’liq.
Ishonchlilik quyidagi jarayonlarga bog’liq bo’ladi: loyihalash, ishlab
chiqarish va ekspluatasiya.
Loyihalash paytida ishonchlilikka katta ahamiyat beriladi. Yomon va etarli
ishlanmagan konstruksiyalar ishonchli bo’lmaydi. Konstruktor hisoblarda,
chizmalarda, texnik sharoitlarda va boshqa texnik hujjatlarda ishonchlilikni
ta’minlovchi barcha omillarni hisobga olishi lozim.
Ishlab chiqarish davrida konsruktor tomonidan qo’yilgan ishonchlilikni
oshiruvchi barcha vositalar ta’minlanadi. Konstruktor hujjatlaridan chetlanish
ishonchlilikni buzadi. Ishlab chiqarish nuqsonlarining ta’sirini bartaraf etish
maqsadida barcha mahsulotlar obdon teshiriladi.
Ekspluatasiya paytida mahsulotning ishonchliligi joriy qilinadi. Buzilmasdan
ishlash va umrboqiylik kabi ishonchlilik tushunchalari mashinalar ishlashi
jarayonida vujudga keladi va ekspluatasiya sharoitlari va usullariga bog’liq bo’ladi.
Ishonchlilik berilgan xizmat muddati davomida ishlash qobiliyatini saqlash
ehtimoli orqali baholanadi. Ishlash qobiliyatining yo’qotilishi ishdan chiqish
deyiladi. Agar masalan, mahsulotning buzilmasdan ishlash ehtimoli 1000 soat
davomida 0,99 ga teng bo’lsa, unda 100 ta mahsulotdan bir foizi yoki bittasi
o’zining ishlash qobiliyatini oldinroq yo’qotadi deb tushunish mumkin. Bu holatda buzilmasdan ishlash ehtimoli (yoki ishonchlilik koeffisienti) ishonchli mahsulotlar sonini kuzatuvdan o’tkazilgan mahsulotlar soniga nisbatiga teng,
Materiallarning chidamlilik chegarasi.
Qaytariluvchan-o’zgaruvchan kuchlanishlarda mustahkamlikka hisoblashlarda
materialning mexanikaviy tavsiflari juda yig’inchokdik bilan jilvirlangan
andozaviy namunalar turkumini maxsus mashinalarda chidamlilikka sinash orqali
aniklanadi. Simmetrik siklli kuchlanishda egilishga sinash oddiyroq usullardan
hisoblanadi. Namunalarga σmax kuchlanishning turli qiymatlarini berib, ularning
emirilishi yuz bergan sikllar N soni σ max – N aniqlanadi. Olingan qiymatlarga
ko’ra σmax - N koordinatalarida toliqish egri chizig’i quriladi. (2.5-rasm).
2.5-rasm. Toliqish egri chizig’i σB kuchlanishdan boshlab, egri chiziq gorizontal asimptotaga intilishini ko’pgana tajribalar ko’rsatdi. Bu ma’lum σB
kuchlanishda namuna emirilmasdan
(sinmasdan) yuklanishning cheksiz sonli sikliga material dosh berishi mumkin,
degan xulo-sani beradi. N 0=107
siklga dosh bergan po’lat namuna yana shunday
siklga ko’p marotaba chidashi mumkin. Kosikllar sonini sinash bazasi (negizi)
deyiladi. N0sikldan o’tilgandan so’ng tajribalar to’xtatiladi. Toblangan po’latlar va rangli metallar uchun N0=108. N0
ga mos keladigan kuchlanish chidamlilik
chegarasi deb qabul qilinadi.
Demak, chidamlilik chegarasi deb shunday eng katta kuchlanishga aytiladiki,
bunda namuna yoki detal emirilmasdan cheksiz uzoq qarshilik ko’rsata oladi va
namuna uchun σR hamda detal uchun (σR)dsifatida belgilanadi.
Me’yoriy kuchlanishlarda siklning R = -1 asimmetriklik koeffisientida namuna va
detallar uchun chidamlilik chegarasi σ
–1 va (σ–1)D R = 0 siklda esa mos ravishda σ0 va (σ0)Dtarzida belgilanadi.
Jadvallarda chidamlilik chegarasini aniqlash uchun tajribaviy natijalar mavjud
bo’lmagan hollarda, empirik (tajriba asosidagi) nisbatlar olinadi. Masalan,
uglerodli po’latlar uchun:
bu yerda: σv - cho’zilishdagi mustahkamlik chegarasi.
|
| |
