1-ma’ruza:
Dasturlashga krish, dasturlashtirishning asosiy
tushunchalari.
O‘qituvchi : B.M.Tojiboyev
2021 yil 20 sentabr
1-Маvzu: “Dasturlashga krish,
dasturlashtirishning asosiy tushunchalari
”
Kalit so’zlar: kommunikatsiya, dasturiy ta’minot,
kompilyator,
loyihalash,
foydalanuvchi
interfeysi,
foydalanuvchi,
aniqlik,
dasturchi,
samaradorlik,
iostream, kiritish, chiqarish amali.
DASTURLASHGA KRISH
Ma’lumki,
dastur
mashina
kodlarining
qandaydir
ketmaketligi bo‘lib, aniq bir xisoblash vositasini amal qilishini
boshqaradi.
Dastur
ta’minotini
yaratish
jarayonini
osonlashtirish uchun yuzlab dasturlash tillari yaratilgan. Barcha
dasturlash tillarini ikki toifaga ajratish mumkin:
• quyi darajadagi dasturlash tillari;
• yuqori darajadagi dasturlash tillari.
DASTURLASHGA KRISH
Quyi darajadagi dasturlash tillariga Assembler turidagi tillar kiradi.
Bu tillar nisbatan qisqa va tezkor bajariluvchi kodlarni yaratish imkoniyatini
beradi. Lekin, Asssembler tilida dastur tuzish zaxmatli, nisbatan uzok davom
etadigan jarayondir. Bunga qarama-qarshi ravishda yuqori bosqich tillari
yaratilganki, ularda tabiiy tilning cheklangan ko‘rinishidan foydalangan xolda
dastur tuziladi. Yuqori bosqich tillaridagi operatorlar, berilganlarning turlari,
o‘zgaruvchilar va dastur yozishning turli usullari tilning ifodalash imkoniyati
oshiradi va dasturni “O‘QIMIShLI” bo‘lishini ta’minlaydi. Yuqori bosqich tillariga
Fortran, PL/1, Prolog, Lisp, Basic, Pascal, S va boshqa tillarni misol keltirish
mumkin.
DASTURLASHGA KRISH
Kompyuter arxitekturasini takomillashuvi, kompyuter tarmog‘ining
rivojlanishi mos ravishda yuqori bosqich tillarini yangi variantlarini yuzaga
kelishiga, yangi tillarni paydo bo‘lishiga, ayrim tillarni esa yo‘qolib ketishiga olib
keldi.
Hozirda keng tarlalgan tillar Object Pascal, C++, S#, Php, Java, Asp tillari
xisoblanadi. Xususan, C tilining takommillashgan varianti sifatida C++ tilini
olishimiz mumkin.
1972
yilda
Denis Ritch
va
Brayan Kernegi
tomonidan C tili yaratildi.
1980
yilda
Byarn Straustrop
C tilining avlodi
C++ tilini yaratdiki, unda strukturali va ob’yektga yo‘naltirilgan dasturlash
texnologiyasiga tayangan xolda dastur yaratish imkoniyati tug‘ildi.
C++ TILIDAGI DASTUR TUZILISHI VA
UNING KOMPILYATSIYASI.
C++ tilida dastur yaratish bir nechta bosqichlardan iborat bo‘ladi. Dastlab,
matn taxririda (odatda dasturlash muxitining taxririda) dastur matni teriladi, bu
faylning kengaytmasi <<
*.srr
>> bo‘ladi, Keyingi bosqichda dastur matn
yozilgan fayl kompilyatorga uzatiladi, agarda dasturda xatoliklar bo‘lmasa,
kompilyator <<
*.obj
>> kengaytmali ob’yekt modul faylini xosil qiladi. Oxirgi
qadamda komponovka (Yig‘uvchi) yordamida <<
*.exe
>> kengaytmali
bajariluvchi fayl - dastur xosil bo‘ladi. Bosqichlarda yuzaga keluvchi fayllarning
nomlari boshlang‘ich matn faylining nomi bilan bir xil bo‘ladi.
C++ TILIDAGI DASTUR TUZILISHI VA
UNING KOMPILYATSIYASI.
Kompilyatsiya jarayonining o‘zi ham ikkita bosqichdan tashkil topadi.
Boshida preprotsessor ishlaydi, u matndagi kompilyatsiya direktivalarini
bajaradi, xususan #include direktivasi bo‘yicha ko‘rsatilgan kutubxonalardan
C++ tilida yozilgan modullarni dastur tarkibiga kiritadi.
Shundan so‘ng kengaytirilgan dastur matni kompilyatorga uzatiladi.
Kompilyator o‘zi ham dastur bo‘lib, uning uchun kiruvchi ma’lumot bo‘lib, C++
tilida yozilgan dastur matni xisoblanadi. Kompilyator dastur matnini
leksema
(atomar)
elementlarga ajratadi va uni
leksik
, keyinchalik
sintaksik
taxlil qiladi.
Leksik taxlil jarayonida u matnni leksemalarga ajratish uchun <<
probel
ajratuvchisini
>> ishlatadi. Probel ajratuvchisiga probel belgisi (
'tabulyatsiya
belgisi
, '\n'-
keyingi qatorga o‘tish belgisi
, boshqa
ajratuvchilar
va
izoxlar
xisoblanadi.
C++ TILIDAGI DASTUR TUZILISHI VA
UNING KOMPILYATSIYASI.
Dastur matni tushunarli bo‘lishi uchun izoxlar ishlatiladi. Izoxlar
kompilyator tomonidan <<
O‘TKAZIB
>> yuboriladi va ular dastur amal qilishiga
hech qanday ta’sir qilmaydi.
C++ tilida
izoxlar ikki
ko‘rinishda yozilishi mumkin.
Birinchisida
”/*” dan boshlanib, ”*/”
belgilar oralig‘ida joylashgan barcha
belgilar ketma-ketligi izox xisoblanadi, ikkinchisi <<
SATRIY IZOH>
> deb
nomlanadi va u
”//”
belgilardan boshlangan va satr oxirigacha yozilgan belgilar
ketma-ketligi bo‘ladi.
Izoxning birinchi ko‘rinishida yozilgan izoxlar bir necha satr bo‘lishi va
ulardan keyin C++ operatorlari davom etishi mumkin.
C++ TILI ALFAVITI VA LEKSEMALAR
C++ tili alfaviti va leksemalariga quyidagilar kiradi:
- katta va kichik lotin alfaviti xarflari;
- rakamlar - 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9;
- maxsus belgilar:” { } [ ] ( ) + _ / 0/0
Alfavit belgilaridan tilning leksemalari shakllantiriladi:
identifikatorlar; kalit (xizmatchi yoki zaxiralangan) so‘zlar;
o‘zgarmaslar; amallar belgilanishlari; ajratuvchilar.
IDENTIFIKATORLAR VA KALIT SO‘ZLAR
Dasturlash
tilining
muxim
tayanch
tushunchalaridan
biri
identifikator
tushunchasidir. Identifikator deganda katta va kichik lotin
xarflari, raqamlar va tagchizik ('_') belgilaridan tashkil topgan va raqamdan
boshlanmaydigan
belgilar
ketma-ketligi
tushuniladi.
Identifikatorlarda
xarflarning registrlari (katta yoki kichikligi) xisobga olinadi.
Masalan, RUN, run, Run - bu xar xil identifikatorlardir.
Identifikator uzunligiga chegara qo‘yilmagan, lekin ular kompilyator tomonidan
faqat boshlanishidagi dastlabki 32 ta belgisi bilan farqlanadi.
IDENTIFIKATORLAR VA KALIT SO‘ZLAR
Identifikatorlar kalit so‘zlar, o‘zgaruvchilar, funksiyalar, nishonlar va
boshqa ob’yektlarni nomlashda ishlatiladi. C++ tilining kalit so‘zlariga
quyidagilar kiradi:
asm, auto, break, case, catch, char, class, const, continue, default, delete,
do, double, else, yepit, explicit, extern, f10at, for, friend, goto, if, inline, int,
long, mutable, new, operator, private, protected, public, register, return, short,
signed, sizeof, static, struct, swith, template, this, throw, try, typedef,
typename, union, unsigned, virtual, void, volatile, while.
IDENTIFIKATORLAR VA KALIT SO‘ZLAR
Yuqorida keltirilgan identifikatorlarni boshqa maqsadda ishlatish mumkin
emas.
Protsessor registrlarini belgilash uchun quyidagi so‘zlar ishlatiladi:
AN, AL, AX, YEAX, VN, BL, VX, YEVX, CL, SN, SX, YEsx, DH, DL, DX, EDX, CS, ESP,
YEVR, FS, GS, T, EDI, SI, ESI, VR, sp, DS, ES, SS, FLAGS.
Bulardan
tashqari
(ikkita
tagchizik)
belgilaridan
boshlangan
identifikatorlar kutubxonalar uchun zaxiralangan.
Shu sababli ‘_’ va “__” belgilarni identifikatorning birinchi belgisi sifatida
ishlatmagan ma’qul. Identifikator belgilar orasida probel ishlatish mumkin
emas, zarur bo‘lganda uning o‘rniga ‘_’ ishlatish mumkin: Silindr_radiusi,
aylana_diametiri vahakazo.
O‘ZGARUVCHI, O‘ZGARMASLAR
O‘ZGARUVCHI, O‘ZGARMASLAR
O‘ZGARUVCHI, O‘ZGARMASLAR
OPERATORLAR
OPERATORLARGA MISOL
SAVOLLAR
E’TIBORLARINGIZ UCHUN RAHMAT!
|
