3. Metallurgiya va mashinasozlikning rivojlanishi to‘g‘risida ma’lumot
O'zbekistonda metallurgiyaning rangli, utga chidamli va radioaktiv metallar
ishlab chikarish soxalari rivojlangan.
Chirchiq shaxrida
«Utga chidamli va qiyin eruvchan metallar» korxonasi
Mo, W, Co, Ni metallarini olish va ular asosida turli qotishmalar ishlab chikarishga
ixtisoslashgan.
Navoiy «Tog-kon metallurgiya kombinati» noyob (Au, Ag) va radioaktiv
metallar ( uran va uning birikmalari) tushgan rudalarni boyitish, qayta ishlash
va tarkibiy qismlarga ajratishga ixtisoslashgan.
Bekabod metallurgiya zavodi, Samarkand Chuyan zavodida
metallar va
qotishmalarni kayta ishlash jarayonlari olib boriladi.
Olmalik «Tog-kon metallurgiya kombinati» turli rangli va noyob metallar (Cu,
Zn, Au, Ag) olishga ixtisoslashgan.
Taxminan 1950-yillar Kuramin tog tizmalarining polimetall rudalariga boy
zaxiralarini uzlashtirish maksadida Olmalik tog-kon metallurgiya kombinati
kurilishi boshlandi. 1953-1955 yillarda Kurgoshinkon va Oltin-Topgan konlari
xamda kurgoshin- rux boyitish fabrikasi ishga tushirildi.
1961 yil mis-molibden rudalarini kayta ishlash buyicha boyitish fabrikasi
foydalanishga topshirildi, 1963yil esa, mis eritish zavodi kurilishi yakunlandi va ilk
xomaki mis ishlab chikarildi.
1970 yil avgustida rux zavodi ishga tushdi va 24 sentyabrda ilk katod ruxi
olindi. Keyingi yillar miszavodining shlam-kuparos sexi, velts-tsexi ish boshlab,
tanlab eritmaga
utkazish sexi esa, uch boskichlimis-kadmiy tozalanish jarayoniga
utdi. 1974 yil Sari-Chukki ochik koni ishlay boshladi. Kombinatning ishlab
chikarish ob'ektlarining rivoji 1980 yillarda xam davom ettirildi.
Olmaliq kombinati ishlab chikarish kuvvati Toshkent va
Jizzax viloyatlarida
joylashgan mis-molibden,kurgoshin-rux koni ruda zaxiralarini ishlashga
asoslangan.Texnologik jarayonni oxak bilan ta'minlash uchun Sovuk bulok oxak
koni zaxiralari tashib keltiriladi.Qolmakir, Uzoq, Sari-Chukki, Kiz-ota, Kuyi
Kovuldi konlarida tilla va kumushning asosiy zaxiralari mujassamlashgan.Janubiy
Kovuldi, Korasoy konlarida kam sulfidli tilla-margumush, Kovuldi, Orabulok,
Tangil konlarida tilla va kumush, Ok tuprok, Guldiron, Balikti, togap, Kaltasoy
konida esa, asosan sulfidli tilla va tellur metali kupdir. Konlarda «SBSh-250MN»
buralash stanogi, «EKG-5», «EKG-8»,»EKG-10» ekskovatorlari, 80
tonnagacha yuk kutara oladigan «BelAZ» avtosamosvali qo'llaniladi.
Jizzaxdagi Uchkuloch ochik koni ikki kondan, ya'ni «Markaziy» va «Uzokdagi»
konlardan iborat bulib, kurgoshin, rux, bariy, kumush, kadmiy kabi foydali
komponentlar mavjud.Olmaliq kombinati
metali ruxdan tashqari, indiy, kadmiy,
yarim fabrikat xolidagi mis va rux quparosini ishlab chiqaradi.
Nazorat savollari:
1. Davriy sistemadagi elementlarning qanchasi metal hisoblanadi?
2. Respublikamizdagi metallurgiya korxonalaridan qaysilarini bilasiz?
