1 «So’rov-javob» tizimini tushuntiring.
Bir martali parametrlarning quyidagi ishlatilish misollarini ko‘rsatish mumkin:
- "so‘rov-javob" prinsipida qurilgan protokollarda o‘z vaqtidaligini tekshirish. Bunday tekshirishda tasodifiy
sonlar, soatlarni sinxronlash bilan vaqt belgalari yoki muayyan juft (tekshiruvchi, isbotlovchi) uchun ketma-
ketliklarning nomerlaridan foydalanish mumkin;
- o‘z vaqtidaligini yoki noyoblik kafolatini ta’minlash. Protokolning bir martali
parametrlarini bevosita
(tasodifiy sonni tanlash yo‘li bilan) yoki bilvosita (bo‘linuvchi sirdagi axborotni taxlillash yordamida)
nazoratlash orqali amalga oshiriladi;
- xabarni yoki xabarlar ketma-ketligini bir ma’noli identifikatsiyalash. Bir ohangda o‘suvchi ketma-ketlikning
bir martali qiymatini (masalan, seriya nomerlari yoki vaqt belgilari ketma-ketliga) yoki mos uzun-likdagi
tasodifiy sonlarni tuzish orqali amalga oshiriladi.
Tabii, "So'rov-javob" tizimi, IT sohasida o'zbek tilida "Question-Answer System" deb ataladi. Bu tizim,
foydalanuvchilarning so'rovlarga javob olishini ta'minlaydi. Masalan, turli mavzular bo'yicha
internet
saytlarida, ilmiy maqolalarda yoki dasturlar ichida foydalanuvchilar so'rov yuborishadi va tizim ushbu
so'rovlarga avtomatik ravishda javob beradi.
Bundan tashqari, foydalanuvchilar o'zlarining so'rovlarga
javob berishlari mumkin bo'ladi. "So'rov-javob" tizimlari, ko'p yonalishlarda foydalaniladi, masalan, veb-
saytlarda, ma'lumotlar omborlarida, xizmat ko'rsatish sohasida va boshqa sohalarida.
2 Zamonaviy biometrik identifikatsiya vositalarining tasnifi.
Identifikatsiya (Identification) – foydalanuvchini tizimda uning identifikatori (nomi) bо‘yicha aniqlash
jarayoni. Bu foydalanuvchi tarmoqdan foydalanishga uringanida birinchi galda
bajariladigan funksiya
hisoblanadi. Foydalanuvchi tizimga uning sо‘rovi bо‘yicha о‘zining identifikatorini bildiradi,
tizim esa
о‘zining ma’lumotlar bazasida uning borligini tekshiradi.
Zamonaviy biometrik identifikatsiya vositalarining tasnifi quyidagi o'zaro aloqalar va ularning qo'llanilishi
bo'yicha bo'lishadi:
1. **Ko'ngil o'qish (Iris Recognition)**: Ko'ngil o'qish, ko'ngilning unikal hayotiy elementlarini (misol uchun,
iris rangi va shakli) skaner orqali skanlash va qayta foydalanish asosida identifikatsiya qilishni o'z ichiga
oladi. Bu usul yuqori darajada ishonchli va aniq natijalar beradi.
2. **Qo'l izi skaneri (Fingerprint Scanner)**: Bu usulda foydalanuvchining qo'l izi (pishbarg) skaner
tomonidan o'qiladi va identifikatsiya uchun ishlatiladi. Qo'l izi skaneri oldinroq
eng mashhur biometrik
identifikatsiya usullaridan biri hisoblanadi.
3. **Yuz tanish (Facial Recognition)**: Yuz tanish, foydalanuvchining yuzini
skaner tomonidan tanish va
tanishlash uchun ishlatiladi. Bu usul ko'plab mobil qurilmalarda va kompyuterlarda identifikatsiya uchun
ommalashgan.
4. **Biometrik pasportlar (Biometric Passports)**: Biometrik pasportlar,
foydalanuvchining shaxsiy
ma'lumotlari (shaxsning nomi, tug'ilgan sana, tug'ilgan joyi va boshqalar)ni saqlash uchun biometrik
ma'lumotlarni ishlatadigan elektron pasportlardir.
5. **Ses tanish (Voice Recognition)**: Bu usulda foydalanuvchi tomonidan qo'llanilgan
unikal
yonkimchiliklar (misol uchun, so'zlar, ovozning toni, irg'ib kelish)ni aniqlash va identifikatsiya qilish uchun
ishlatiladi.
6. **Qo'l va bosh tartiblash (Hand and Vein Recognition)**: Bu usulda qo'l yoki boshning venalarini skanlash
va ulardan olingan biometrik ma'lumotlarni ishlatish bilan identifikatsiya qilish uchun ishlatiladi.
Bu biometrik identifikatsiya vositalarining bir qismi, va ularning qo'llanilish shakllari
va imkoniyatlari har
qanday shaxsni aniqlash va ma'lumotlarni himoya qilishning turli usullarini taqdim etadi.
