1. Tarmoqlar va ularning iqtisodiy tavsiflari. Tarmoqni ta’riflovchi umumiy iqtisodiy ko’rsatkichlar

To’rtinchi raqobat kuchi - etkazib beruvchilarning tazyiq ko’rsatishidir. Bu tazyiq natijasida etkazib beruvchilar narxlarni kutarish bilan taxdid solib, kompaniyalarni etkazib berilayotgan lot mikdorini kamaytirishga majbur qiladi va daromadni pasaytiradi. Bunga muqobil ravishda - zaif etkazib beruvchilar o’z mahsulotlariga bulgan narxni pasaytirishga va yuqoriroq sifatni talab qilishga imkon beradilar. Quyidagi hollarda etkazib beruvchilar tomonidan ko’rsatiladigan tazyiq ayniqsa, kuchli bo’ladi:

• To’rtinchi raqobat kuchi - etkazib beruvchilarning tazyiq ko’rsatishidir. Bu tazyiq natijasida etkazib beruvchilar narxlarni kutarish bilan taxdid solib, kompaniyalarni etkazib berilayotgan lot mikdorini kamaytirishga majbur qiladi va daromadni pasaytiradi. Bunga muqobil ravishda - zaif etkazib beruvchilar o’z mahsulotlariga bulgan narxni pasaytirishga va yuqoriroq sifatni talab qilishga imkon beradilar. Quyidagi hollarda etkazib beruvchilar tomonidan ko’rsatiladigan tazyiq ayniqsa, kuchli bo’ladi:
• -yetkazib berilayotgan mahsulotning o’rnini bosa oladigan tovarlar kam bulib, u kompaniyaning ishonchli mahsuloti bo’lganda;
• -tarmoqdagi kompaniyalar ta’minotchi firmalar uchun bo’lmaganda;
• -yetkazib berilayotgan mahsulotlarning sifati yuqoriligi tus kompaniyalarning boshqa mahsulotga o’tishi qimmatga tushganda; -yetkazib beruvchilar ilgari tomon vertikal integratsiyalanish xavfidan foydalanganda;
• -sotib oluvchi kompaniyalar orqaga tomon vertikal integratsiyalanish xavfidan foydalana olmaganda.

Beshinchi raqobatchi kuch - tovarning o’rnini bosuvchi mahsulotlarning paydo bo’lish xavfidir. Tovarning o’rnini to’liq oladigan mahsulotlarning mavjudligi jiddiy xavf tug’diradi va kompaniya narxlarini hamda daromadlarini cheklab qo’yadi. Ammo, kompaniya mahsulotlarining o’rnini bosa oladigan tovarlar kam bo’lsa kompaniya narxlarni oshirishi va qo’shimcha daromad olishi mumkin. Kompaniyaning strategiyasi bu dalildan foydalana olishi lozim.

• Beshinchi raqobatchi kuch - tovarning o’rnini bosuvchi mahsulotlarning paydo bo’lish xavfidir. Tovarning o’rnini to’liq oladigan mahsulotlarning mavjudligi jiddiy xavf tug’diradi va kompaniya narxlarini hamda daromadlarini cheklab qo’yadi. Ammo, kompaniya mahsulotlarining o’rnini bosa oladigan tovarlar kam bo’lsa kompaniya narxlarni oshirishi va qo’shimcha daromad olishi mumkin. Kompaniyaning strategiyasi bu dalildan foydalana olishi lozim.
• Tarmoqdagi raqobat darajasiga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi:
• Shafqatsiz raqobat.
• Jadal raqobat.
• Me’yordagi raqobat.
• Jalb qiluvchi zaif raqobat.