|
1. Timsollarni tanib olish nazariyasining asosiy tushunchalari Timsollarni tanib olish
|
| Sana | 15.12.2023 | | Hajmi | 16,64 Kb. | | #119874 |
Bog'liq ma\'ruza 3
3-mavzu: Timsol va sinf tushunchasi.
Reja:
Timsollarni tanib olish nazariyasining asosiy tushunchalari;
Sinf va timsol tushunchalari.
1. Timsollarni tanib olish nazariyasining asosiy tushunchalari
Timsollarni tanib olish, atrofdagi olamdagi obyektlar va jarayonlarni kuzatish natijalari asosida qaror qabul qilish metodologiyasi sifatida zamonaviy kompyuter tizimlari va texnologiyalaridan ancha oldin paydo bo‘lgan. Birinchi tanib olish usullari elektron analog tizimlar uchun ishlab chiqilgan va signalni qayta ishlash nazariyasi doirasida ko‘rib chiqilgan. Kompyuter texnikasi va axborot texnologiyalarining rivojlanishi jarayonida bu fan ham huddi timsol tushunchasining o‘zi kabi jiddiy o‘zgarishlarga uchradi va jadal rivojlanishda davom etmoqda. Endilikda faqat timsollarni tanib olish bilan bog‘liq bo‘lgan muammolar sinfini qat'iy belgilash, shuningdek, o‘rganish mavzusining o‘ziga qat'iy ta'rif berish qiyin.
Oddiy tushunchada timsol bizning shaxsiy his-tuyg‘ularimiz, g‘oyalarimiz va xulosalarimiz to‘plamini o‘z ichiga oladi. Timsollarni tanib olish inson miyasining kundalik ajralmas qismidir. Shuning uchun kompyuter fanlari spektrida tanib olish muammolari sun’iy intellekt muammolariga tegishli.
Eng umumiy holatda, obyekt yoki jarayonning mavhum yoki real dunyodagi har qanday axborot modeli tasvir sifatida ko‘rib chiqilishi mumkin. Tanib olish masalalarida bunday modelning o‘ziga xos xususiyati o‘rganish obyektlarining faqat o‘ziga xos turdagi obyektlarning bir yoki bir nechta guruhini aniqlashni ta'minlaydigan xarakteristikalar to‘plamidan foydalanishdir. Tanib olish protsedurasining maqsadi savolga javob berishdir: berilgan xususiyatlar bilan tavsiflangan obyekt bizni qiziqtiradigan toifalarga kiradimi va agar shunday bo‘lsa, qaysi biri.
2. Sinf va timsol tushunchalari
Shunga asoslanib aytishimiz mumkinki, timsol obyekt yoki jarayonning ta'rifi bo‘lib, uni atrof-muhitdan ajratib olish va zarur qarorlarni qabul qilish uchun boshqa obyektlar yoki jarayonlar bilan guruhlash imkonini beradi.
Tanib olish jarayonida biz belgilamoqchi bo‘lgan yoki butun timsollar to‘plamini ajratmoqchi bo‘lgan obyektlarning toifalari odatda sinflar deb ataladi. Tanib olishdagi sinf tushunchasi obyekt axborot modellariga qaraganda ancha oldin paydo bo‘lgan. Va bu yerda sinflarni belgilash usuli tadqiqot mavzusining mohiyati bilan emas, balki obyektlar to‘g‘risidagi mavjud ma'lumotlarning xususiyatlari va uni taqdim etish usullari bilan belgilanadi.
Axborotni qayta ishlash tizimi uchun timsol obyekt yoki hodisa haqidagi ma'lumotlar to‘plami, jumladan parametrlar va ulanishlardir. Parametrlar - o‘lchov tizimlari yoki matematik modellar yordamida olingan miqdoriy xarakteristikalar. Bog‘lanishlar timsolning ichki tuzilishini ham, dinamik obyekt yoki jarayon bilan shug‘ullanadigan bo‘lsak, uning xatti-harakatlarining xususiyatlarini ham tasvirlashi mumkin.
Har qanday tanib olish algoritmi R mavhum funktsional tizim sifatida ifodalanishi mumkin, u uchta komponentdan iborat:
R={A,S,P} (1)
bunda
A={Ak}, k=1,...,K - sinflar alifbosi – timsollarimizni taqsimlashimiz kerak bo‘lgan toifalar to‘plami,
S={Sj}, j=1,...,n - belgilar lug‘ati - timsol tavsifi tuziladigan xususiyatlar to‘plami,
P={Pl}, l=1,...,L - qaror qabul qilish qoidalari to‘plami.
Nazorat uchun savollar
1. Timsol nima?
2. Timsollarni tanib olish deganda nimani tushunasiz?
3. Sinf nima?
4. belgi va timsollarni o‘rtasida qanday farz bor?
|
| |
