|
18-Ma’ruza Mavu: Kiberbulling (Cyber Bullying) Reja
|
| bet | 2/4 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 32,25 Kb. | | #242856 |
Bog'liq 18 mavzuKiberbulling - bu mobil telefonlar, kompyuterlar va planshetlar kabi raqamli qurilmalarda sodir bo'ladigan bezorilik. Kiberbulling SMS, matn va ilovalar orqali yoki odamlar kontentni koʻrishi, ishtirok etishi yoki baham koʻrishi mumkin boʻlgan ijtimoiy tarmoqlar, forumlar yoki oʻyinlarda onlayn tarzda sodir boʻlishi mumkin. Kiberbullingga boshqa birov haqida salbiy, zararli, yolgʻon yoki shafqatsiz kontent yuborish, joylashtirish yoki ulashish kiradi. Bu sharmandalik yoki kamsitishga olib keladigan boshqa birov haqidagi shaxsiy yoki shaxsiy ma'lumotlarni almashishni o'z ichiga olishi mumkin. Ba'zi kiberbullinglar chegarani kesib o'tib, noqonuniy yoki jinoiy xatti-harakatlarga aylanadi.
Kiberbulling eng ko'p uchraydigan joylar:
Facebook, Instagram, Snapchat va Tik Tok kabi ijtimoiy tarmoqlar
Mobil yoki planshet qurilmalarida matnli xabar va ma’lumot almashish ilovalari
Internet orqali tezkor xabar almashish, to'g'ridan-to'g'ri xabar almashish va onlayn suhbat
Onlayn forumlar, chat xonalari
Elektron pochta
Onlayn o'yin jamoalari
World Wide Web imkoniyatlari anʼanaviy bezorilikka xos boʻlgan psixologik bosim shakllariga qoʻshiladi, buning natijasida kiberbulling quyidagi funksiyalarga ega boʻladi:
Shaxsiy hayotga 24/7 tajovuz. Bezorilik vaqt yoki geografik cheklovlarga ega emas. Hujumlar maktabdan yoki ish kunidan keyin tugamaydi. Kiberjinoyatchi (mobber) jabrlanuvchiga texnik vositalar: mobil telefon yoki ijtimoiy tarmoq profili va elektron pochta orqali 24/7 toʻgʻridan-toʻgʻri kirish huquqiga ega. Doimiy raqamlar va hisoblar tufayli qurbon uydagi hujumlardan himoyalanmagan.
Cheksiz auditoriya, axborotni tarqatish tezligi. Elektron vositalar orqali yuborilgan xabarlar yoki rasmlarni onlayn boʻlgandan keyin nazorat qilish juda qiyin. Misol uchun, videolar bir Internet portalidan boshqasiga osongina koʻchiriladi. Shu sababli, auditoriya hajmi va kibermobbingning tarqalish sohasi „oddiy“ bezorilikdan ancha kengroqdir. Koʻp vaqtdan beri unutilgan kontent yana ommaga koʻrsatilishi mumkin, bu esa jabrlanuvchiga uni zararsizlantirishni qiyinlashtiradi.
Jinoyatchining anonimligi. Kiberjinoyatchi oʻz qurboniga oʻzini koʻrsatmaydi, u anonim tarzda harakat qilishi mumkin, bu esa unga koʻrinishda boʻlsa ham xavfsizlikni taʼminlaydi va koʻpincha uning salbiy „kiber faoliyati“ davomiyligini oshiradi. Jabrlanuvchining uni tahqirlayotgan „boshqa“ kimligini bilmasligi uni qoʻrqitishi va tinchlikdan mahrum qilishi mumkin.
Kiberbulling ko'p hollarda allaqachon mavjud bo'lgan an'anaviy zo'ravonlikning kengayishi hisoblanadi. Internet orqali tahqirlangan talabalar, aksariyat hollarda, bundan oldin ham boshqa an'anaviy usullar bilan (masalan, jismoniy yoki og'zaki) haqoratlangan bo‘lishi mumkin.
Nensi Uillard tomonidan tasniflangan kiberbulling turlari:
Haqorat qilish (inglizcha: Flaming). Qoidaga koʻra, bu Internetning ochiq jamoat maydonida haqoratli sharhlar, qoʻpol murojaatlar va mulohazalar orqali amalga oshiriladi.
Bezorilik (inglizcha: Harassment). Notanishlar, ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari, bevosita real ijtimoiy muhitdagi odamlarning maqsadli, tizimli kiberhujumlari.
Tuhmat va mish-mishlarni tarqatish (inglizcha: Denigration). Internet sahifalarida, forumlarda, yangiliklar guruhlarida yoki elektron pochta orqali fotosuratlar yoki videolarni joylashtirish orqali jabrlanuvchini qasddan qora koʻrinishga keltirish, masalan, doʻstlikni buzish yoki sobiq qiz doʻstidan qasos olish.
Soxta nomdan foydalanish (inglizcha: Impersonation). Tajovuzkor, masalan, oʻqituvchini haqorat qilish uchun, jabrlanuvchining parolidan foydalangan holda, ataylab boshqa shaxsni koʻrsatish.
Shaxsiy maʼlumotlarni oshkor qilish (inglizcha: Outing and Trickery). Intim fotosuratlar, moliyaviy ahvol, kasb-hunar kabi shaxsiy maʼlumotlarni, masalan, sobiq hamkorni haqorat qilish yoki shantaj qilish uchun tarqatish.
Ijtimoiy izolyatsiya (inglizcha: Exclusion). Muloqot qilishdan bosh tortish (ham biznes, ham norasmiy darajada), Instant-Messenger guruhi yoki oʻyin hamjamiyatidan chetlatish va hokazo.
Taʼqib va taʼqiblarning davom etishi (inglizcha: Cyberstalking). Kimnidir tizimli (jinsiy) taʼqib qilish, tahdid va taʼqib qilish bilan birga.
Jismoniy shikastlanishning ochiq tahdidi (inglizcha: Cyberthreats). Biror kishini oʻldirish yoki tanaga zarar yetkazish uchun toʻgʻridan-toʻgʻri yoki bilvosita tahdidlar.
Kiberbulling sabablari quyidagicha bo‘lishi mumkin.
|
| |
