| Калит ердамида ўрин алмаштириш. Оддий ўрин алмаштириш усулидан ташқари калит ёрдамида ўрин алмаштириш усули ҳам мавжуд. Шифрлаш жадвалидан калит орқали фойдаланилади.
Бу усулда калит символларига мос ҳолда очиқ матннинг узунлигидан келиб чииқиб NxM жадвали тузилади ва очиқ матнни (Т0) устун бўйича жойлаштирилиб чиқилади. Сўнгра калит символлари алфавит тартибида тартибланиб, устун бўйича ўрин алмаштирилади, қатор бўйича ўқилиб шифрланган матнга (Т1) эга бўлинади ва блокларга бўлинади.
Т0= Ўзбекистон келажаги буюк давлат;
К = Тошкент;
Матнда 28-та ва калитда 7-та ҳарфлар борлиги учун 4х7 жадвал тузамиз.
Ў К О Л Г Ю В
З И Н А И К Л
Б С К Ж Б Д А
Е Т Е А У А Т
Энди калит орқали жадвал тузиб калитдаги ҳарфларни алфавит бўйича рақамлаб чиқамиз. 6х7.
Т о ш к е н т
5 4 7 2 1 3 6
Ў К О Л Г Ю В
З И Н А И К Л
Б С К Ж Б Д А
Е Т Е А У А Т
Рақамларни ўсиш тартибида жойлаштириб устунларни ўзгартириб чиқамиз.
е к н о Т т ш
1 2 3 4 5 6 7
Г Л Ю К Ў В О
И А К И З Л Н
Б Ж Д С Б А К
У А А Т Е Т Е
Қатор бўйича 4 тадан блокларга бўлиб, символлар кетма-кетлигидаги шифрланган матнни оламиз. Шуни эътиборга олиш керакки, агар қаторда кетма-кет иккита бир хил ҳарф келса, чап тарафдан келаётган ҳарф биринчи рақамланади, кейин эса иккинчиси рақамланади ва шифрланган матн ҳосил қилинади.
Т1= ГЛЮКУВОИАКИЗЛНБЖДСБАКУААТЕТЕ;
Шифрни очишда тескари жараён амалга оширилади. Шифрланиш жараёни қадамма - қадам амалга оширилса мақсадга мувофиқ бўлади.
Икки томонлама ўрин алмаштириш усули. Бу усулда калит сифатида устун ва қатордаги ҳарфлар тартибидаги сонлардан фойдаланилади. Аввалам бор калит символларига қараб жадвал тузилади ва очиқ Т0 матн қатор шаклда жойлаштирилиб чиқилади, сўнгра эса рақамлар навбатма -навбат тартибланиб, аввал қатор, сўнгра эса устун ўрни алмаштирилади ва жадвалдаги маълумот қатор бўйича ўқилиб Т1га эга бўлинади.
Масалан: «Интилганга толе ёр» очиқ матни шифрлаш талаб этилсин. Бу ерда калит бўлиб 1342 ва 2314 хизмат қилади. Яхшироқ изоҳланиши учун К1=1342 қатор сифатида ва К2=2314 устун сифатида белгилаб оламиз.
4х4 жадвал яратиб Т0 қатор бўйича ёзамиз
2 3 1 4
1 И Н Т И
3 Л Г А Н
4 Г А Т О
2 Л Е Ё Р
Энди қатор ва устунлар тартиб бўйича ўринлари алмаштирилади.
2 3 1 4
1 И Н Т И
2 Л Е Ё Р
3 Л Г А Н
4 Г А Т О
1 2 3 4
1 Т И Н И
2 Ё Л Е Р
3 А Л Г Н
4 Т Г А О
Охирги жадвалга асосан шифрланган матнни олиш учун қатор бўйича ёзамиз.
Т1 =ТИНИЁЛЕРАЛГНТГАО
Жадвал ўлчамининг катталиги шифр чидамлилигини оширади: 3х3 жадвалда 36 та вариант, 4х4 жадвалда 576 та вариант, 5х5 жадвалда 14400 вариант;
| 