2-amaliy mashg‘ulot. Axborot texnologiyalari yordamida raqobat Fakultet: Kompyuter ilimlari va dasturlash texnologiyasi Bajardi

Download 140,41 Kb.
Sana	16.12.2023
Hajmi	140,41 Kb.
	#120573

Bog'liq
2-amaliy mashgulot

Bajardi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA'LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
Kompyuter ilmlari va dasturlash texnologiyalari yo‘nalishi

2-amaliy mashg‘ulot.
Axborot texnologiyalari yordamida raqobat

Fakultet: Kompyuter ilimlari va dasturlash texnologiyasi
Bajardi: Qalandarova Zulayho Qurbonazar qizi
Tekshirdi: Zainidin Eshquvatov

Toshkent - 2023

1-mavzu: Real bizanes jarayonida axborot texnologiyalari yordamida raqobat.

Strategik axborot tizimlari Har qanday tashkilotning istiqboli va kelajagi qabul qilingan strategiyaga bog‘liq. Strategiya deganda istiqbolli, uzoq muddatga mo‘ljallangan masalalarni yechishga yo‘naltirilgan metodlar va vositalar to‘plami tushuniladi. Ushbu tushuncha bilan “strategik metod”, “strategik vosita”, “strategik tizim” va shu kabi tushunchalarni ishlatish mumkin. Hozirgi vaqtda firmaning rivojlanish va istiqbolli strategiyasi masalalarida axborot tizimlarining o‘rniga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bunday axbo rot tizimlari strategik muhim tizim sifatida e’tirof etilib, firmaning ravnaqi, vazifalari, metodlari, mahsulotlari, xizmatlari sifatini oshirishda, raqobatchilardan o‘zib ketishga, iste’molchilar va ta’minlovchilar o‘rtasida yangi munosabatlarning shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadilar. Yangi strategik axborot tizimlari paydo bo‘ldi. Strategik axborot tizimi — tashkilotning strategik istiqbolli maqsadlarini amalga oshirishga oid qarorlar qabul qilishni qo‘llabquvvatlovchi kompyuter axborot tizimidir. Axborot tizimlarining yangi sifatlari hattoki firmaning strukturaviy tuzilishi, uning ma hsulot ishlab chiqarish yo‘nalishlarini o‘zgartirib, gurkirab rivojlanib ketishiga ta’sir ko‘rsatg ani haqida ma’lumotlar ko‘pgina. Biroq shunday salbiy holatlar ham kelib chiqqanki, axborot tizi mi joriy etilishi natijasida shtatlar soni qisqartirilishi, firmadagi ruhiy holatning o‘zgarishi kuza tilgan. Iste’mol bozorida mahsulot ishlab chiqarishga yo‘naltirilgan, o‘zining raqobatchilariga ega bo‘lgan firma faoliyati misolida strategik axborot tizimlarining sifatini ko‘rib chiqaylik. Bunday sharoitlarda firma raqobatchilaridan o‘zib ketishi kerak. Strategik axborot tizimidan foydalanish bunday vaziyatlarda nimalarni beradi? Bunday savolga javob olish uchun, firmaning tashqi muhit bilan aloqalarini tushunib olish kerak. Firma faoliyatiga quyidagi tashqi omillar ta’sir ko‘rsatadi: bozorda o‘z siyosatlarini yuritayotgan raqobatchilar; tovar xarid qilish va xizmatlardan foydalanish bo‘yicha turli imkoniyatlarga ega bo‘lgan xaridorlar; mahsulot ishlab chiqarishda xom-ashyo va butlovchi qismlar yetkazib beruvchi ta’minotchilarning narxlar bo‘yicha siyosati. Firma raqobatda yutib chiqib, bozorda o‘zining siyosatini yuritishi uchun quyidagi omillarga e’tibor qaratishi va strategiyalarga amal qilishi zarur: bozorda mavjud bo‘lgan tovarlardan farq qiladigan, yangi tovarlar va xizmatlarni yaratish; firmaning tovar va xizmatlari sifati boshqa raqobatchi firma tovarlari va xizmatlaridan tubdan farq qiladigan, afzalligi e’tirof etiladigan yangi bozorlarni va sharoitlarni izlab topish; firma o‘zga xaridorlar va ta’minotchilarni izlab topib, ularga murojaat qilishidan ko‘ra har xil aksiyalar asosida muqim xaridorlar va ta’minotchilarni o‘ziga biriktirib olishi; mahsulot sifatini pasaytirmagan holda uning narxini tushirish. Strategik bo‘g‘in axborot tizimlari yuqori zvenodagi boshqaruvchilar uchun strukturalashtirilmagan masalalarning yechimini olish, uzoq muddatli rejalashtirish ishlarini bajarish imkonini beradilar. Asosiy masala – firmaning yoki tashkilotning tashqi muhitdagi holatni tahlil qilish va solishtirishi asosida ichki imkoniyatlari va zahiralarini baholash. Ular tasodifan yuzaga keladigan vaziyatlarni hisobga olishda, nostandart vaziyatlarda qarorlar qabul qilishda kompyuter va telekommunikasion qaror qabul qilishning umumiy muhit yaratishlari kerak. Eng so‘nggi takomillashtirilgan dasturlardan foydalanib, bunday tizimlar ixtiyoriy vaqtda ko‘pgina manbalardan zarur axborotlarni yetkazib berishlari mumkin. Ba’zi strategik axborot tizimlari uchun chekli analitik imkoniyatlar mavjud. Hozirgi strategik axborot tizimlaridan ko‘p rejalilik, ko‘p funksiyaviylik sharoitida foydalanilayotgan bir paytda ularni yaratishning umumiy tamoyillari hali ishlab chiqilmagan. Bu masala borasida ikki xil nuqtai-nazarlar mavjud: birinchisi - dastlab maqsadlar va ularga erishishning strategik yo‘llarini aniqlab olish kerak, so‘ng esa axborot tizimlarini unga moslashtirish kerak; ikkinchi nuqtai-nazar - tashkilot strategik axborot tizimlaridan o‘z maqsadlarini aniqlashda va strategik rejalashtirishni amalga oshirishda foydalanishi mumkin. Lekin kelajakda bu ikki nuqtai-nazarning umumiy sintezi asosida strategik axborot tizimlarini yaratish yaxshi samara berishi e’tirof etilmoqda. Raqobat strategiyasi tushunchalari So’nggi yigirma yil davomida rivojlangan mamlakatlar axborot faoliyatining ko’p qismi bozor infratuzilmasining asosiy elementlaridan bo’lib, bozor munosabatlari tarkibiga singib ketgan. Axborot-kommunikatsiyalar bozorining bozor infratuzilmasi sifatida shakllanishi o’tgan asr 50 yillarining ikkinchi yarmidan boshlandi Ishbilarmonlik faoliyatining maqbul muhitini shakllantirshda zarur bo’lgan turli axborot, tahliliy materiallar va ularni tezkor usulda olish axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarining rivojlanib borayotganligi evaziga erishilmoqda. Barcha mamlakatlarda telekommunikatsiya axborot tarmoqlari keng tarqalayapti. Ayniqsa «Internet» axborot tarmog’ining salmog’i kundan-kunga ortib borib dunyo bo’yicha global axborot infratuzilmasi, uning asosida esa axborotlashgan jamiyat shakllanayotgani ma’lum. Xususan: a) xalqaro axborot tarmoqlariga ulangan shaxsiy kompyuterlar har bir xonadonga kirib bormoqda; b) axborot tarmoqlarida yangi xil faoliyat turlari vujudga kelayapti. Jumladan: tarmoqda ishlash, tarmoq muhitida dam olish, ijod va ko’ngil ochish, tarmoqda maorif va tarbiya; v) jamiyatning har bir a’zosi qaerda bo’lishidan qatьiy nazar axborot tarmoqlari asosida hoxlagan mamlakatidan turli xil mavzu hamda yo’nalishdagi axborotni to’liq va tezkor sur’atda olish imkoniyatiga ega bo’lmoqda; g) axborot tarmoqlari doirasida mamlakatlar o’rtasidagi georgrafik va geosiyosiy chegaralar yo’qolib borayapti. Mutaxassislarning fikricha, axborotlashgan jamiyatda kompyuterlashtirish jarayoni kishilarga ishonchli axborot manbaiga kirishga keng imkoniyat yaratadi hamda ishlab chiqarish va ijtimoiy sohalarda axborot mahsulotlarini qayta ishlashning yuqori darajasini ta’minlash orqali ularni ko’p mehnat va vaqt talab etuvchi ishlardan ozod etadi. Axborotlashgan jamiyatda nafaqat ishlab chiqarish jarayoni tubdan o’zgaradi, balki hayot mazmuni, xususan moddiy boylikka qaraganda madaniy xordiq chiqarishning axamiyati ortadi. Tovar ishlab chiqarish va iste’mol qilishga yo’naltirilgan industrial jamiyatga nisbatan, axborotlashgan jamiyatda ko’proq aqliy mehnat ulushini orttiruvchi bilim, intellekt, axborot ishlab chiqariladi va iste’mol qilinadi. Turli xildagi kompyuter texnikasi asosidagi tizim va tarmoqlar, axborot texnologiyalari hamda aloqa telekommunikatsiyalari axborotlashgan jamiyatning material va texnologik bazasi bo’lib xizmat qiladi. Boshqacha qilib aytganda, axborotkommunikatsiyalar bozori tovarlar ushbu jamiyat shakllanishining negizi sanaladi. Axborot texnologiyalardan strategik foydalanish IT strategik maqsadlari: IT strategiyasini tahlil qilish shuni ko'rsatdiki, maqsadlarning uchdan ikki qismi ko'plab korxonalar uchun xosdir. Quyidagi tipik ITstrategik maqsadlarni ta'kidlash mumkin:
 Yangi IT xizmatlarini joriy etish
 Amaldagi AT xizmatlarining sifatini oshirish
 AT ishining barqarorligini (ishonchliligini) oshirish
 Ma'lumotlarning xavfsizligi yaxshilandi
 IT operatsiyalarining oshkoraligi oshdi
 Axborot texnologiyalarini boshqarish sifatini oshirish
 ITni markazlashtirish
 Axborot texnologiyalarini standartlashtirish
IT strategiyasi va IT arxitekturasi o'rtasidagi bog'liqlik – IT strategiyasi va IT arxitekturasi o'rtasidagi bog'liqlik o'zaro munosabatlar umumiy strategiya o'rtasidagi munosabatlarga mos keladi korxona rivojlanishi va korxona me'morchiligi. Strategiya yanada umumiy xarakterga ega, bunday tafsilotlarni hisobga olmaydi me'morchilik ka bi alohida jihatlar. Vaqt o'qida arxitektura o'ziga xos xususiyatni aks ettiradi moment va strategiya - davr. Biz strategiya deb aytishimiz mumkin me'morchilikni o'zgartirish ketma-ketligini tavsiflaydi o'z vaqtida. Bundan tashqari, bunda har bir o'ziga xos arxitektura ketma-ketlik batafsil emas, balki faqat inobatga olinadi umumiy kontur. IT strategiyasi ketma-ketlikni tavsiflash bilan bog'liq emas IT arxitekturasining o'zgarishi. IT strategiyasidagi tavsif vaqt o'tishi bilan IT arxitekturasini rivojlantirish jarayoni shu ni talab qiladi strategiya ushbu rivojlanishning umumiy yo'nalishi berilgan, rivojlanish ning umumiy tamoyillari ishlab chiqilgan, berilgan maqsadga erishish mezonlari aniqlanadi Mahsulot strategiyasi - bu mahsulotni xaridorlar talablariga, ularning joriy va kelajakdagi ehtiyojlariga moslashtirishga asoslangan harakatlar majmui. Bunday tadbirlar mahsulot kontseptsiyasini ishlab chiqishning boshida allaqachon amalga oshiriladi va davom etayotgan bosqichda, ya'ni bozorga kirish va sotishda davom etadi. Faoliyat mahsulotni bozordan chaqirib olish bilan parallel ravishda tugaydi. Mahsulot strategiyasi biznesni boshqarish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Bu 20-asrning ikkinchi yarmidagi eng muhim boshqaruv vositalaridan biri.
2 mavzu : Mahsulot strategiyasi
Asosiy elementlar Samarali boʻlishi uchun mahsulot strategiyasi boshqa marketing harakatlari bilan muvofiqlashtirilgan boʻlishi kerak. Bu narx, taqsimotva rag'batlantirish. Strategiyaga quyidagilar kiradi: Mahsulot funksiyasining shakllanishi, ya'ni uning kelajakdagi imidjining xususiyatlarini aniqlash: jismoniy xususiyatlari, sifati. Qadoqlash va kafolat hajmi va sotishdan keyingi xizmatlar. Bu xususiyatlar mijozning uning foydaliligini idrok etishiga taʼsir qiladi, shuning uchun ular xarid qilish qarorlariga sezilarli taʼsir koʻrsatadi. Asortiment tuzilmasini shakllantirish, ya'ni taklif etilayotgan mahsulotlar assortimentining kengligi va chuqurligi (turlari va navlari). Mahsulotning hayot aylanishini rejalashtirish, ya'ni bozorga chiqarish bilan bog'liq faoliyat, hayot tsiklining keyingi bosqichlarini kuzatish, takomillashtirish, bozordan chiqish. Texnologik taraqqiyot va turmush tarzi oʻzgarishlari natijasida ularni qondira oladigan yangi ehtiyojlar va mahsulotlarni yaratish. Asosiy turlar Taklifni raqobatbardosh saqlash strategiyasi raqobatdosh kabi yaxshi, undan ham yaxshiroq mahsulotlar yaratishdir. Bu mahsulotning barcha xususiyatlariga, asosan sifatiga doimiy e'tibor qaratishni talab qiladi. Sifatning nisbatan yaxshilanishi kompaniyaning bozor ulushiga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadi. Kompaniyaning bozor ulushiga ta'sir qiluvchi ikkita bir xil darajada muhim omil - bu yangi mahsulot faoliyatining kengayishi, shuningdek, reklama va reklama xarajatlarining ko'payishi. Savdo strategiyalarining oltita asosiy turi mavjud:
Toʻliq qator takliflariste'molchilarga to'liq jihozli mahsulotlar to'plami.
Cheklangan assortiment mijozlarga ma'lum bozor segmenti yoki tarqatish kanali uchun maxsus ishlab chiqilgan assortimentni taklif etadi.
Chiziq kengaytmalari (takliflar).
Bu o'z takliflarini to'liq bo'lishi uchun kengaytira oladigan cheklangan mahsulot qatoriga ega korxonalarga taalluqlidir. Biroq, kompaniya taklifini kengaytirishdan oldin, vaziyatni batafsil tahlil qilish va moliyaviy tahlil uchun turli xil variantlarni o'tkazish kerak. Mahsulot qatorini toʻldirish (takliflar). Bu bo'shliqlarni to'ldirishdan iborat, ya'ni kompaniya taklifida ma'lum birliklarning etishmasligi. Mahsulot qatorini (taklifni) tozalash kompaniya taklifidan xaridorlar kutganiga javob bermaydigan, shuning uchun foyda keltirmaydigan va hatto yoʻqotishlarga olib keladigan mahsulotlarni chiqarib tashlashga qaratilgan. Maksimum foyda olish uchun koʻplab kompaniyalar mahsulot va xizmatlar innovatsiyasini boshqarishda samarali strategiya va taktikalardan foydalanadilar. Ular nafaqat maksimal foyda keltiradi, balki xarajatlar va xavflarni minimallashtiradi. Mahsulot strategiyasi qaysi bozorlarga, texnologiyalarga va sohalarga sarmoya kiritishni aniqlash imkonini beradi. Ushbu qarorlar asosida bozorda qaysi amallarni qo'llash yaxshiroq ekanini tushunib oling. Mahsulot strategiyasi korxonani kerakli mahsulot bilan ta'minlaydigan bozorlarni rivojlantirish uchun zarur bo'lgan resurslarni samarali taqsimlash bo'yicha boshqaruv qarorlarini qabul qilish yo'nalishini belgilashga qaratilgan.raqobatbardosh pozitsiya, o'zgaruvchan muhitda omon qolish va rivojlanish. Taraqqiyot asoslari Mahsulot strategiyasining toʻgʻri ishlab chiqilishi va uni keyinchalik amalga oshirish oʻsish va inqiroz davrida harakat rejasini samarali tuzadi. Strategiyani ishlab chiqish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat boʻlishi kerak:
mahsulot funktsiyasini shakllantirish;
asosiy funktsiyalarni tanlash;
yangi mahsulotni bozorga chiqarish;
oʻzgartirishlar toʻgʻrisida qaror qabul qilish;
toʻgʻri assortiment tuzilmasini shakllantirish;
tovarni bozordan olib chiqishdan oldin kerakli ma'lumotlarni yig'ish.
Yuqorida tavsiflangan jarayonda ma'lum bir mahsulotning holatini tahlil qilish juda muhimdir. Strategiyani shakllantirish va amalga oshirish potentsial maqsadlarga erishish uchun ehtiyotkorlik bilan amalga oshirilishi kerak. Foydali mahsulotlarning jozibadorligini saqlab qolish kerak. Zarar keltiradigan narsalar taklifdan chiqarib tashlanishi kerak. Shakllanish asoslari Mahsulot strategiyasini shakllantirishda nafaqat mahsulotning xossalari, balki, eng avvalo, u va mijozning ehtiyojlari oʻrtasidagi bogʻliqlik ham muhim ahamiyatga ega. Ushbu munosabatlar mahsulotning o'zi dinamikasi, shuningdek, iste'molchilarning ehtiyojlari va afzalliklarining o'zgarishi tufayli o'zgarishi mumkin. Tovarni asta-sekin sotib olish va iste'molchi ehtiyojlarini qondirish qobiliyatini yo'qotish hodisasi uning hayot aylanishi bilan bog'liq. Mahsulot turi, texnik va texnologik kabi omillarni aniqlashdan tashqariishlab chiqarish sohasidagi taraqqiyot yoki mahsulotning tendentsiyalarga duchor bo'lishi, uning hayot aylanishi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish, ijtimoiy farovonlikning oshishi va innovatsion jarayonlarning faollashuvi sifatida qisqaradi. Ushbu tsiklning davomiyligidan qat'i nazar, unda to'rt bosqichni ajratish mumkin: joriy etish, o'sish, to'lash va pasayish (yoki pasayish), ular xaridorlar toifasida, sotish va foydaning erishish mumkin bo'lgan darajasida va o'ziga xos xususiyatlarga ko'ra farqlanadi. individual marketing vositalari ichidagi operatsiyalar. Hayot siklining bosqichlariga qarab strategiyani shakllantirish 1-bosqich - kirish. U mahsulotning joriy etilishi va texnik rivojlanishini kuzatib boradi. Ushbu bosqichda kompaniyaning mahsulot strategiyasi shundan iboratki, mahsulot bozorga chiqariladi va sotuvga chiqariladi. Savdolar asta-sekin o'sib bormoqda, chunki mahsulot bozorda endi paydo bo'lgan va xaridorlar u bilan tanisha boshlaydilar yoki uning mavjudligidan hatto xabardor emaslar. Biroq, u innovatsion va tavakkal qilishni yaxshi ko'radigan oluvchilarning e'tiborini qaratadi. Shuning uchun reklama iste'molchilarga mahsulot va undan maqsadli foydalanish, uning mavjudligining afzalliklari va uni qayerdan sotib olish mumkinligi haqida ma'lumot berish uchun zarur. 2-bosqich - o'sish. O'sish bosqichida mahsulotni rivojlantirish strategiyasi - bu maqsadli bozorga kirish va tarqatish orqali sotishning intensiv o'sishi bo'lgan bosqich. Yangi mahsulotni bozorda qabul qilish darajasi bozorga kirishga harakat qilayotgan raqobatchilarning reaktsiyasiga bog'liqo'xshash turlar uning umr ko'rish davomiyligiga ta'sir qiladi. Ishlab chiqaruvchilar mahsulotlarni diversifikatsiya qilish, modernizatsiya qilish, texnologiyalarni rivojlantirish va tarqatishni kengaytirishga eʼtibor qaratmoqda. 3-bosqich - etuklik. Muddat mahsulot sotish cho'qqisiga chiqqan va asta-sekin pasayishni boshlagan davrni qamrab oladi. Savdo darajasi talab ko'lamiga, bir xaridor tomonidan ushbu mahsulotni qayta-qayta sotib olishga bog'liq. Kompaniya uchun bu butun tsiklning eng foydali bosqichi, shuning uchun ular ko'pincha uni uzaytirishga harakat qilishadi. Bu bozorni kengaytirishga qaratilgan harakatlar orqali amalga oshiriladi, ya'ni jahon bozorida ham, yangi segmentlarda ham savdo o'sishini rag'batlantirish (yangi mijozlarni jalb qilish, mahsulotdan qo'shimcha foydalanishni topish, xarid qilish chastotasini oshirish) yoki mahsulotni kengaytirish (qadoqlash, sifat va xizmat ko'rsatishni yaxshilash, taklifni farqlash, masalan, boshqa turlar, o'lchamlar, bir xil brend ostida boshqa birliklarni qo'shish). 4-bosqich - rad etish. Bu pasayish yangi, samaraliroq texnologiyalar va tendentsiyalarning paydo bo'lishi tufayli sotuvlar hajmining pasayishi bilan tavsiflanadi, ular iste'molchilarning afzalliklariga aylandi. Ushbu bosqichda tashkilotlar uchta korxona mahsulot strategiyasidan birini qo'llash orqali xarajatlarni kamaytirishga va bozordagi mavqeini oshirishga intiladi: raqobatchilar sanoatni erta tark etishiga umid qilib, yetakchilikni saqlab qolishga harakat qilmoqda; operatsiya, joriy savdo darajasini saqlab qolish va shu bilan birga asosan reklama va sotish bilan bog'liq xarajatlarni kamaytirish; tovarlarni chaqirib olish, quyidagilardan iboratishlab chiqarishni to'xtatish va litsenziyani boshqa kompaniyaga sotish yoki qayta sotish. Mahsulot strategiyasini ishlab chiqishda siz doimo mahsulot tsiklining qaysi bosqichida ekanligini tushunishingiz kerak, chunki u maqbul harakat yoʻnalishini belgilaydi. Dastlabki bosqichda kompaniya jamiyatdagi innovatorlar guruhiga murojaat qilishga va ularga yuqori narx taklif qilishga qaror qilishi mumkin bo'lsa-da, bunday strategiya bozorda kuchli raqobat mavjud bo'lgan etuklik bosqichida to'g'ri bo'lishini kutish qiyin. mijoz shunga o'xshash ko'plab takliflardan tanlashi mumkin.. Menejment asoslari Korxona tajribasi shuni koʻrsatadiki, mahsulot strategiyasini boshqarishga ehtiyotkorlik bilan yondashish kerak. Ayniqsa, rejalashtirilgan foydaga erishmoqchi bo'lsangiz. Mahsulotni boshqarish koʻp jihatdan alohida ahamiyatga ega. Mahsulot strategiyasini tanlash, shuningdek, uni yanada rivojlantirish, vaziyatni tahlil qilishdan oldin bo'lishi kerak, uning maqsadi zarur ma'lumotlarni to'plash va uni batafsil tahlil qilishdir. Misol Misol sifatida oziq-ovqat do'koni strategiyasini olaylik. Uni rivojlantirish yo'lidagi birinchi qadam yanada maqbul mahsulot assortimentini tanlashdir. Ko'pincha bu savdo nuqtasining asosiy raqobatdosh afzalliklaridan biriga aylanadi..
3-mavzu O’zaro erkin raqobat
„Wiki“ atamasi gavayi tilidan olingan boʻlib, birinchi marta 1995-yil 25-martda WikiWikiWeb ishlab chiqaruvchisi Uord Kanningem tomonidan „Portlend Sample Repository“ veb-saytni tasvirlash uchun ishlatilgan Kanningem dvigatel nomini tanlashini Gonolulu xalqaro aeroporti xodimini esga olgani bilan izohlagan, u unga aeroport terminallari o‘rtasida harakatlanadigan kichik avtobusdan wiki-wiki-dan foydalanishni maslahat bergan. Kanningem, shuningdek, foydalanuvchilarga maqolalarni iloji boricha tezroq tahrirlash va yaratish imkonini beruvchi dvigatel yasashni rejalashtirgan. Kanningem dastlab wikini „ishlay oladigan eng oddiy onlayn maʼlumotlar bazasi“ deb taʼriflagan. Keyinchalik bu soʻz inglizcha «What I Know Is…» („Men bilgan narsa“) deb tarjima qilingan. Wiki tushunchasining mohiyati Uord Kanningem, wiki tushunchasi muallifi va birinchi wiki dvigatelining yaratuvchisi Uord Kanningem va uning hammuallifi Bo Leuf oʻzlarining „Wiki yoʻli: Internetda tezkor hamkorlik“ kitobida wiki tushunchasining mohiyatini quyidagicha taʼriflagan: Wiki barcha foydalanuvchilarni brauzer kengaytmalarisiz oddiy veb-brauzerdan foydalangan holda wiki-da istalgan sahifani tahrirlashga yoki yangi sahifalar yaratishga taklif qiladi. Wiki deyarli intuitiv tarzda boshqa sahifalarga havolalar yaratish va bu sahifalar mavjudligi yoki yoʻqligini koʻrsatish orqali turli sahifalar orasidagi havolalarni saqlaydi. Wiki tasodifiy tashrif buyuruvchilar uchun ehtiyotkorlik bilan yaratilgan sayt emas. Aksincha, Wiki tashrif buyuruvchilarni doimiy ravishda sayt koʻrinishini oʻzgartiradigan doimiy yaratish va hamkorlik jarayoniga jalb qilishni maqsad qilgan. Vikipediya — bu bepul onlayn ensiklopediya boʻlib, uni har kim yaxshi niyat bilan tahrir qilishi mumkin va millionlab tahrichilar esa allaqachon mavjud. Vikipediyaning maqsadi bilimning barcha sohalari boʻyicha maʼlumotlarni oʻz ichiga olgan holda oʻquvchilarga foyda keltirishdir. Vikipediya Vikimedia Jamgʻarmasi tomonidan tashkillashtirilgan boʻlibb, u erkin tahrirlash imkoni mavjud. Uning maqolalarida oʻquvchilarni qoʻshimcha maʼlumotga yoʻnaltirish uchun koʻplab havolalar ham mavjud. Koʻpincha anonim koʻngillilar tomonidan hamkorlikda yozilgan Vikipediya maqolalarini Internetga kirish imkoniga ega (va hozirda chetlanmagan) har bir kishi tahrir qilishi mumkin. 2001-yil 15-yanvarda asos solinganidan beri Vikipediyaga har oy milliarddan ortiq tashrif buyurishlar boʻlib, dunyodagi eng yirik maʼlumot vebsaytiga aylandi. Hozirda Vikipediyada 300 dan ortiq tilda 61 milliondan ortiq, jumladan, ingliz tilida 6,696,979 ta maqola mavjud. Vikipediyaning asosiy tamoyillari uning beshta ustunida jamlangan. Vikipediya hamjamiyati koʻplab qoidalar va koʻrsatmalar ishlab chiqdi. Lekin tahrirchilar hissa qoʻshishdan oldin ular bilan tanishishlari shart emas. Har kim Vikipediya matni, havolalari va rasmlarini tahrirlashi mumkin. Shuningdek, yangi voqealar haqidagi ensiklopedik maqolalar oylar yoki yillar ichida emas, balki bir necha daqiqada paydo boʻladi. Har kim Vikipediyani yaxshilashi mumkinligi sababli, u boshqa ensiklopediyalarga qaraganda kengroq, aniq va muvozanatlidir. Uning tahrirchilari maqolalar sifati va miqdorini yaxshilaydi, shuningdek, notoʻgʻri maʼlumotlar, xatolar va vandalizmni yoʻq qiladi. Har qanday oʻquvchi xatoni tuzatishi yoki maqolalarga qoʻshimcha maʼlumot qoʻshishi mumkin (qarang: Vikipediya bilan tadqiqot qilish). Boshlash uchun har qanday himoyalanmagan sahifa yoki boʻlimning tepasida, oddiygina [tahrir] yoki [manbasini tahrirlash] tugmalari yoki qalam belgisi tugmasini bosing. Vikipediya 2001-yildan beri aholining donoligini sinab koʻrdi va u muvaffaqiyatga erishdi. 4-mavzu Bilimlarni boshqarish “Bilim” atamasi yangilik emas. U uzoq vaqtdan beri ta’lim, fan va inson faoliyatining boshqa sohalarida keng qo‘llanilgan. Uning kundalik (norasmiy) ma’nosida farqlar yo‘q. “Bilim” atamasi har bir madaniyatli odamga tanish va umuman tushunarli. Biroq, bilimlarni boshqarish tizimlari haqida gap ketganda, bu mashhur atama to‘liq ko‘rib chiqilishi kerak. Bunday tizimlarni yaratishdan maqsad ham, ma’lum darajada ularning funktsional tuzilishi va tarkibi ham uni tushunish va talqin qilishga bog‘liq. Shubhasiz, «bilim» tushunchasi «axborot», «ma’lumotlar» kabi mashhur tushunchalar bilan chambarchas bog‘liqdir. Ushbu tushunchalar o‘rtasida aniq chegaralar yo‘q. Hatto qandaydir o‘zaro kirish mavjudligi haqida bahslashish mumkin. Biroq, buni tartibga solish kerak, chunki ma’lumotlar va bilimlar va ularning farqi nimada bo‘lgani chalkashliklarni yuzaga keltiradi va ko‘pincha kerakli natijani bermaydigan texnologik loyihalar uchun katta sarf xarajatlarga sabab bo‘ladi. NATIJALAR Operatsion tadqiqotlar klassiklaridan biri Rassel Akkof quyidagi ierarxiyani taklif qildi [2]: [ma’lumot - axborot - bilim - tushunish - donolik] R.Akkofning fikricha, Ma’lumot - qandaydir tartibsiz belgilar bo‘lib, hech qanday kontekstdan qat’iy nazar ko‘rib chiqiladi. Axborot ma’lumotlar bazasining tanlangan va tartiblangan qismi bo‘lib, foydalanish uchun qayta ishlanadi, ya’ni “Kim?, Nima?, Qaerda?, Qachon?” degan savolga javob beradi. Ma’lumot aniq vazifalarni hal etishda zarur va foydali deb topilsa - axborotga aylanadi. Bilim - bu axborotda keltirilgan faktlar va hodisalar o‘rtasidagi aniqlangan tendentsiyalar yoki muhim aloqalar hisoblanadi. Tushunish - bu turli xil bilimlarda mavjud bo‘lgan faktlarni bilish, sizga "Nima uchun?" degan savolga javob berishga imkon beradi. Donolik - o‘tmish va kelajak nuqtai nazaridan faktlarni muvozanatli, baholangan tushunish. Tushunchalar ierarxiyasi darajalari bo‘yicha ma’lumotlar dan donolik ga ko‘tarilish axborot, bilim, tushinishlarning yig‘indisi emas. Yuqoridagi tushunchalarning har biri keyingisi uchun asos, bilimning yangi yuqori sifati elementlarini olish uchun materialdir. Shu bilan birga, R.Akkofning fikricha, dastlabki to‘rtta tushuncha o‘tmish yoki allaqachon ma’lum bo‘lgan narsalar bilan bog‘liqdir o‘z o‘rnida donolik kelajakka tegishli. "Ma’lumot", "axborot", va "bilim" kabi asosiy va keng qo‘llaniladigan tushunchalar haqida batafsilroq to‘xtalib o‘tamiz. Ma’lumot obyektlar, hodisalar, jarayonlar to‘g‘risidagi obyektiv faktlar to‘plamidir, bularning barchasi inson tomonidan qayd etilgan, tasvirlangan va idrok etiladigan narsalardir. Ma’lumotlar raqamli (faktlar, o‘lchov natijalari), grafik, audio, video va boshqacha ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Ular turli ko‘rinishlarda (belgili, matematik, grafik) tasvirlanishi mumkin. Ma’lumotning sifat ko‘rsatkichlari o‘z vaqtidalik, dolzarblik va aniqlikdir. Tashkilotlar ba’zan ma’lumotlarni to‘playdi, chunki u faktlarga asoslangan va shuning uchun ilmiy aniqlik illyuziyasini beradi. Agar siz yetarli ma’lumot to‘plasangiz, obyektiv aniq yechim avtomatik ravishda o‘zini taklif qiladi, degan fikr bor. Ikkinchidan, eng muhimi, ma’lumotlarning o‘ziga xos ma’nosi yo‘q. Ma’lumotlar obyektlar, hodisalar, faktlar va jarayonlarni faqat qisman tavsiflaydi. Ular taxminlar yoki talqinlarni taqdim etmaydi va shuning uchun har doim ham harakatlar uchun maqbul asos bo‘la olmaydi. Qaror materialida ma’lumotlar bo‘lishi mumkin bo‘lsa-da, u sizga nima qilish kerakligini aytmaydi. Ma’lumotlar ularning ahamiyati va dolzarbligi haqida hech narsa aytmaydi. Ammo ma’lumotlar tashkilot uchun muhim, chunki u axborot yaratish uchun xom ashyo hisoblanadi. Axborot - bu ma’lum bir kontekstdagi foydalanuvchi uchun zarur, qaror qabul qilish uchun foydali ma’lumotdir. Axborot ma’lumotlar va ularning tavsifini o‘z ichiga olgan metama’lumotlar (ma’lumotlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar) hisoblanadi. Axborot texnologiyalarida, axborot - qurilmalar yoki odamlar tomonidan yozib olinadigan, qayta ishlanishi va u yoki bu shaklda taqdim etilishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlar deb tushuniladi

Download 140,41 Kb.