2-ma’ruza: kimyoviy texnologiyada energiyani tejashning nazariy asoslari va usullari termodinamika qonun va usullaridan samarali foydalanish

Ko`pchilik hollarda energetika jarayoni tahlili texnologiya ishlanmasi dasturiga kirmaydi. Kimyogar texnologlar kimyoviy va fazoviy muvozanat, jarayon kinetikasini o`rganib, «Mahsulotni maksimal chiqishini», «mahsulotni maksimal ajratib olish»ni, «xom ashyodan maksimal darajada foydalanish»ni ta’minlovchi shartlarni ta’riflaydilar va ko`pincha shu bilan chegaralanadilar. Energetika jarayoni masalasiga kelganda odatda tadqiqot sifatida o`rganmaydilar, yoki bu masala energetika mutaxassislariga tegishli masala deb hisoblaydilar. Biroq, asosan energetik yo`qotmalar ko`pincha bevosita texnologik jarayonlar bilan bog`liq bo`ladi (garchi, shubhasiz, energetik jihozlarning takomillashganligiga ham bog`liq). Bu hollarda asosiy energetik sarfiyotlarni kamaytirish rezervi texnologiya takomillashuvida yashirinib yotadi, kimyoviy mahsulot va energiya ishlab chiqarishidan kompleks foydalanishni hisobga olib texnologiyani optimallashtirish zarurati aniqlanadi. Bunday masalani faqat mutaxassis kimyogar-texnologlar hal qilishi mumkin. Biroq, buning uchun ular bu masalalarni yechish uchun mos keladigan usullar bilan qurollangan bo`lishlari kerak.

• Ko`pchilik hollarda energetika jarayoni tahlili texnologiya ishlanmasi dasturiga kirmaydi. Kimyogar texnologlar kimyoviy va fazoviy muvozanat, jarayon kinetikasini o`rganib, «Mahsulotni maksimal chiqishini», «mahsulotni maksimal ajratib olish»ni, «xom ashyodan maksimal darajada foydalanish»ni ta’minlovchi shartlarni ta’riflaydilar va ko`pincha shu bilan chegaralanadilar. Energetika jarayoni masalasiga kelganda odatda tadqiqot sifatida o`rganmaydilar, yoki bu masala energetika mutaxassislariga tegishli masala deb hisoblaydilar. Biroq, asosan energetik yo`qotmalar ko`pincha bevosita texnologik jarayonlar bilan bog`liq bo`ladi (garchi, shubhasiz, energetik jihozlarning takomillashganligiga ham bog`liq). Bu hollarda asosiy energetik sarfiyotlarni kamaytirish rezervi texnologiya takomillashuvida yashirinib yotadi, kimyoviy mahsulot va energiya ishlab chiqarishidan kompleks foydalanishni hisobga olib texnologiyani optimallashtirish zarurati aniqlanadi. Bunday masalani faqat mutaxassis kimyogar-texnologlar hal qilishi mumkin. Biroq, buning uchun ular bu masalalarni yechish uchun mos keladigan usullar bilan qurollangan bo`lishlari kerak.

• Energiyani tejash masalasini yyechishning ilmiy asoslarini termodinamika (energiyaning aylanishini o`rganadigan fan) aniqrogi termodinamik analiz beradi. Uning mazmuni termodinamikaning ikkala qonunlaridan kelib chiqadi. Tahlil usullari esa texnikaviy termonidamika adabiyotlarida batafsil yeritilgan. Odatda muhandis-texnolog mahsulotni maksimal chiqishini yoki mahsulotni maksimal darajada ajratishi rejimlarini tanlashda, texnologik rejim va texnologik sxemani, energetik sarfiyotlarni hisoblashda fazoviy va kimyoviy muvozanatlardan foydalanadi. Biroq, energetik sarfiyotlarni kamaytirish uchun muljallangan termodinamik tahlil ko`pchilik kimyogar texnologlarga tanish emas. Shuning uchun, tabiiy, energetik sarfiyotlarni kamaytirish usullarini qidirish uchun termodinamik tahlilning imkoniyatalaridan foydalanilmayapti. Haqiqatan ham, muhandislar ko`p ideyalarga (fikrlarga) ichki his bilan sezib yoki katta amaliy tajriba orqali keladilar.