2-ma’ruza: kimyoviy texnologiyada energiyani tejashning nazariy asoslari va usullari termodinamika qonun va usullaridan samarali foydalanish

2-MA’RUZA: KIMYOVIY TEXNOLOGIYADA ENERGIYANI TEJASHNING NAZARIY ASOSLARI VA USULLARI

Termodinamika qonun va usullaridan samarali foydalanish. Texnologiya rivojlanishining birinchi bosqichida mahsulotni ishlab chiqarish usullarining ishlanmasini yaratish asosiy masalalardan hisoblanadi. Keyingi bosqichlarda mahsulot sifatini yaxshilash, materiallar sarfini tejash, apparatlar unumini oshirish kabi masalalar hal qilinadi. Bu masalalarni hal qilish borasida energetik resurslar sarfini tejash, va nihoyat yaxlit iqtisodiy kriteriylar bo`yicha jarayonni optimallashtirish muammosi vujudga keladi. Texnologiyaning shu tartibda rivojlanishi kimyoviy texnologiyada energetik jarayonlar masalasiga oxirgi yillargacha ham juda kam e’tibor berilganligidan dalolat beradi.

• Termodinamika qonun va usullaridan samarali foydalanish. Texnologiya rivojlanishining birinchi bosqichida mahsulotni ishlab chiqarish usullarining ishlanmasini yaratish asosiy masalalardan hisoblanadi. Keyingi bosqichlarda mahsulot sifatini yaxshilash, materiallar sarfini tejash, apparatlar unumini oshirish kabi masalalar hal qilinadi. Bu masalalarni hal qilish borasida energetik resurslar sarfini tejash, va nihoyat yaxlit iqtisodiy kriteriylar bo`yicha jarayonni optimallashtirish muammosi vujudga keladi. Texnologiyaning shu tartibda rivojlanishi kimyoviy texnologiyada energetik jarayonlar masalasiga oxirgi yillargacha ham juda kam e’tibor berilganligidan dalolat beradi.
• Shu kungacha kimyoviy texnologiyada maksimal mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlovchi sharoitlar vujudga keltirish optimal hisoblanadi. «Qanday qiymat bilan» bu masalaga erishishiga e’tibor berilmaydi. Bunday optimal kriteriyni tanlash mahsulotni «har qancha qiymatga tushsa ham» ishlab chiqarishni ko`paytirish (qo`shimcha sarfiyotlarni hisobga olmasdan), yoki metall sarfini kamaytirish (umuman kapital mablag`larni kamaytirish), boshqa ko`rsatkichlar ortishini hisobga olmasdan (masalan energetik sarfiyotlarni) muljallangan miqdordagi mahsulotni ishlab chiqarishni tashkil qilish bu yechimni to`la oqlaydi. Biroq bu o`sish tashqaridan energiya isteъmolini ko`paytirib, shuningdek kimyoviy reaktsiya energiyasidan foydalanishni yomonlashtirib yuboradi (ya’ni tashqariga beriladigan energiya miqdorining kamayishi yoki sifatini yomonlashuvi sodir bo`ladi). Demak, umumiy sarfiyotlarda energiya sarfi ulushi ko`pincha katta bo`lganligi uchun umuman shunga o`xshash optimizatsiyalash salbiy iqtisodiy samara berishi ham mumkin.