|
2023j 1-Tema atı: Jeke kompyuter haqqında ulıwma túsinik Teoriyalıq sabaqtıń oqıtıw texnologiyası modeli
|
| bet | 5/77 | | Sana | 20.01.2024 | | Hajmi | 2,73 Mb. | | #141639 |
Bog'liq rushnoy(5-qosımsha)
Paydalanılatuǵın ádebiyatlar
1. I.V.Dimiteriyeva, J.M.Raxmanov “Uch o’lchovli modellashtirish” Xalq nashriyoti 2022
2. Ш.А. Назиров, Ф.М.Нуралиев, Б.Ш.Айтмуратов. Растр ва вектор графика. ЎзР олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази. – Т.: Ғафур Ғулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2007.
3. Ш.И.Раззоқов, Ш.С.Йўлдошев, У.М.Ибрагимов. Компьютер графикаси. ЎзР олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази. – Т.: Талқин, 2006
4. Ш.А.Назиров, Ф.М.Нуралиев, Б.Ш.Айтмуратов. Векторная и растровая графика. Министерство высшего и среднего специального образования РУз. Центр среднего специального профессионального образования. – Т.: Издательско-полиграфический творческий дом имени Чулпана, 2007
5. Эстетика и дизайн. Учебное пособие. – Т.: Изд-во «Фан ва технология», 2005
(6-qosımsha)
Tiykarǵı túsinikler
Kompyuter - anglichan sóz bolıp, ol esaplaytuǵın bolıp esaplanadı. Sonday bolsada ol házirde tek esaplaytuǵın bolmaydıden, tekstler, dawıs, video'va basqa maǵlıwmatlar ústinde de ámeller atqaradı. Soǵan qaramastan házirde onıń eski atı - kompyuter saqlanǵan. Onıń tiykarǵı waziypası túrli maǵlıwmatlardı qayta islewden ibarat. Avallo'shuni búydew kerekki, kópshiliktiń túsiniginde bolǵanday biz kúndelikte paydalanatuǵın tek jeke kompyuter bar tek. Buǵan álbette sebepler kóp. Usılardan biri házirgi zaman jeke kompyuterleri ilgeri universal dep esaplanǵan kompyuterlerden tezligi hám yad kólemi tárepinen talay asıp ketkenliginde bolsa, ekinshi tárepden kóp máselelerdi sheshiw ushın bul kompyuterler paydalanıwshılardı qánaatlantirishida bolıp tabıladı. Házirde kompyuter termini kóp ushrassada, usınıń menen birge EHM (elektron esaplaw mashinaları ), HM (esaplaw mashinaları ) terminleri de turmısda kóp isletip turıladı. Ammo'biz ápiwayılıq ushın tek kompyuter termininen paydalanamız. Kompyuterlerdiń ámelde hár qıylıları ámeldegi: cifrlı, analogli (úzliksiz), cifrlı - analogli, arnawlılastırılgan. Biraq, cifrlı kompyuterler paydalanılıwı, atqaratuǵın ámellerdiń universallıǵı, esaplaw ámelleriniń anıqlıǵı hám basqa kórsetkishleri joqarı bolǵanı ushın, olar kóbirek paydalanılıp atır. Ámelde bolsa házir rawajlanǵan mámleketlerde kompyuterlerdiń bes toparı keń qollanılıp atır.
Kompyuterlerdi yadınıń kólemi, bir sekundta atqaratuǵın ámeller tezligi, maǵlıwmatlardıń razrad tórinde (yacheykalarda) suwretleniwine qaray, bes gruppaǵa bolıw múmkin:
- super kompyuterler (Super Computer);
- blok kompyuterler (Manframe Computer);
- mini kompyuterler (Minicomputer);
- jeke kompyuterler (PC-Personal Computer);
- bloknot (noutbook) kompyuterler.
Noutbuk kompyuterler. Noutbuk kompyuterler kólemi talay ıqsham bolıp, ammo'bajaradigan ámeller sanı, yad kólemi jeke kompyuterler dárejesine kóterilip barıp atır. Olardıń qolaylıq táreplerinen biri de elektr energiyasınan, da ishine ornatılǵan batareyalarda úzliksiz (batareyanı hár sapar almastırmastán) islewi múmkinligi bolıp tabıladı.
Bunda batareya quwatı energiyaǵa jalǵanıwı menen ózi zarad ala baslaydı hám ol batareya bir neshe jıllarǵa mólsherlengen boladı. Házirde bunday noutbuklarni IBM, Compaq, Acer, Tamaqtasıba hám basqa firmalar islep shıǵarıp atır. Tuwrısıda, bunday kompyuterler óz múmkinshilikleri kózqarasınan jeke kompyuterlerge teńlesayotganini názerde tutilsa, onıń bahası bálent bolıwın seziw qıyın emes. Bunnan tısqarı, bunday markalı kompyuterler 8-10 jıl dawamında buzılmastan islew qábiletine iye. Olar jeke kompyuterler ushın jaratılǵan operatsion sistemalar MS DOS, qabıq programmalar, Windows dıń aqırǵı versiyalarında hám basqa operatsion sistemalar basqarıwında isleydi.
Házirde noutbuk kompyuterlerinen de ıqsham qalta kompyuterleri de islep shigılıp atır. Olar da tuwrısıda, operatsion sistema basqarıwında isleydi hám olar túrli tarawdıń máselelerin sheshiwge ılayıq.
Qálegen kompyuterdiń islew Principin birinshi bolıp ingliz alımı Charlz Bebich jáne onıń ideyasın tolıq jetilisken kórinisin Djon Fon Neyman usınıs etken. Onıń Principi programma tiykarında basqarılatuǵın avtomatikalıq túrde izbe-iz islew ideyasınan ibarat. Házirde kóp kompyuterler sol ideya tiykarında isleydi. Lekin keyingi payıtlarda kóp protsessorli kompyuterler, yaǵnıy bir waqıtta programmanıń bóleklerin izbe-iz emes, parallel atqaratuǵın kompyuterler de jaratılǵanlıǵın eskertip ótiw joiz bolıp tabıladı. Sonday etip, kompyuter aldınan dúzilgen programma tiykarında isleydi. Óz gezeginde programma qoyılǵan máseleni kompyuterde sheshiw ushın qanday da programmalastırıw tilinde jazılǵan buyrıqlar (operatorlar ) izbe-izligi bolıp tabıladı. Programmalastırıw tilinde dúzilgen programmalar arnawlı awdarmashı programmalar járdeminde kompyuter tiline ótkeriledi. Kompyuter tili 0 hám 1 lardan shólkemlesken, málim qaǵıydalar tiykarında jazılatuǵın izbe-izliklardan ibarat. Djon Fon Neyman Principi boyınsha avtomatikalıq túrde atqarılatuǵın programma aldın kompyuterdiń yadına kiritiledi (juklenedi). Yadta turǵan programma tiykarında programmanı quraytuǵın hár bir operator izbe-iz atqarıladı.
Basqarıw apparatı dep atalıwshı arnawlı apparat házir qanday operator atqarılıwı hám odan keyin qaysı operator atqarılıwı ústinen qadaǵalaw ornatadı jáne onıń atqarılıwın támiyinleydi. Ámel (arifmetik-logikalıq ) bolsa protsessor dep atalıwshı apparatda atqarıladı. Programma islew nátiyjesi tuwrıdan-tuwrı ekranda yamasa sırtqı apparat (baspadan shıǵarıwshı mexanizm, grafik chizuvchi apparat, video'qurilma hám basqalar ) dep atalıwshı apparatda kóriliwi múmkin. Ádetde kompyuter eki bólekten: Hardware (kompyuterdi qurawshıları - kompyuterdiń qattı bólimleri) hám Software (kompyuterdiń programma támiynatı - kompyuterdiń jumsaq bólimlerinen) shólkemlesken dep ataladı.
Jeke kompyuterler (anglichan Personal Computers, qısqasha - PC) tómendegi apparatlardan shólkemlesken:
-sistema blokı ;
-monıtor ;
-klaviatura ;
-tıshqansha ;
-sırtqı apparatlar.
Kompyuterdiń Apparatları
Sistema blok
Sistema blok ádetde desktop (tegis) yamasa town (minar ) kórinisinde islep shiǵarıladı. Kompyuterdiń tiykarǵı bólimleri sistema blokında jaylasqan bolıp, olar tómendegiler bolıp tabıladı: Operativ yad (RAM-Random Access Memory-qálegen kirisiw múmkin bolǵan ) mikroprotsessor, apparatlar qadaǵalawshıları, (yaǵnıy kontrolerlar, adapterler, elektr dáregi menen támiyinlew blokı ), jumsaq disk apparatı (FDD-Floppy Disk Driver), qattı disk apparatı (HDD-Hard Disk Driver), tek oqıw ushın mólsherlengen lazer disk apparatı (CD ROM-Compact Disk Read Only Memory), shinalar, modem hám basqa apparatlar. Sistema blokına onıń parallel (LPT) hám izbe-iz (COM) portları arqalı kóplegen sırtqı apparatlardı jalǵaw múmkin.
|
| |
