|
3-lekciya. Isbilermenlik ha'm kisi biznesti basqarıw, onın' tu'rleri
|
| Sana | 30.05.2023 | | Hajmi | 17.35 Kb. | | #67348 |
Bog'liq 3-leksiya qq 28 mavzu, Qadimgi Yunoniston va qadimgi rim davlati va huquqiga umumiy tavsif, Hududiy markazi, Dasturiy Injiniringa kirish 3, 4-leksiya qq, 1-maruza, Tayor sanoat dastur, Mustaqil TTEvaXK, fizikadan krassvord, 1251225, 77056 (1), 4-mavzu serjar joylarda yo‘llarni loyihalash
3-lekciya. Isbilermenlik ha'm kisi biznesti basqarıw, onın' tu'rleri
Joba :
1. Isbilermenlik ha'm kisi biznes
2. Kisi biznesti basqarıw
3. Isbilermenlik iskerligi tu'rleri
Isbilermenlik (isbilermenlik iskerligi)-buyım-mu'lkten paydalanıw, tovarlardı satıw, islerdi orınlaw yamasa xızmetler ko'rsetiwden u'zliksiz tu'rde payda alıwg'a qaratılg'an g'a'rezsiz, o'z qa'wipi astında a'melge asırilatug'ın iskerlik. Isbilermenlik iskerligin a'melge asırıwshı shaxslar, eger nızamda basqasha ta'rtip na'zerde taza bo'lsa, nızamda belgilengen ta'rtipte bul sapada ro'yxatdan o'tkeriliwi kerek.
Kisi biznesti basqarıw-bul olardın' basshıları yamasa iyeleri ta'repinen a'melge asırilatug'ın kisi ka'rxanalardı joybarlaw, sho'lkemlestiriw, muwapıqlastırıw, xoshametlew ha'm baqlaw boyınsha maqsetli ha'reketler.
Kisi isbilermenlik bazar ekonomikasında u'lken rol oynaydı. Kisiligi sebepli bo'lek firmanın' u'lesi kisi bolıwı mu'mkin bolsada, ko'plegen kisi ka'rxanalar bir u'lken bizneske qarag'anda ko'birek ta'sir ko'rsetedi.
Isbilermenlik iskerligi ha'r qıylı xarakterli ayrıqshalıqlarg'a ko're klassifikaciyalanıwı mu'mkin:
* Bazar ekonomikasında mu'lkshilik formalarına ko're isbilermenlik menshikli ha'm ma'mleket mu'lki retinde rawajlanadı. Jeke menshik o'zin jalg'ız (individual) ha'm ja'ma'a'tlik (seriklik) formasında ko'rinetug'ın etedi. Isbilermenlik munitsipal mu'lk tiykarında, sonın' menen birge, shet-el investorlarning mu'lkshilik ha'm mu'lkshiliktin' aralas ha'm qospa formaları tiykarında rawajlanadı.
* Nızamlılıq qa'siyetlerine ko're isbilermenlik nızamlı ha'm sayag'a bo'linedi. Ekinshisi-dizimnen topırdan yamasa dizimnen o'tiw sha'rtlerin buzg'an halda isbilermenlik iskerligi, sonın' menen birge yuridikalıq shaxslardı ma'mleket diziminen o'tkeriwdi a'melge asırıwshı organg'a, bila turıp o'tirik mag'lıwmatlardı o'z ishine alg'an hu'jjetlerdi usınıw yamasa bunday ruxsat (litsenziya ) ma'jburiy bolg'an jag'daylarda arnawlı ruxsatnamasız (litsenziyasız ) isbilermenlik iskerligin a'melge asırıw yamasa litsenziyalaw sha'rtlerin buzg'an halda, eger bul ha'reket sho'lkemlerge yamasa ma'mleketke u'lken za'lel jetkezdi (200 den artıq BRv) yamasa u'lken mug'darda da'ramat alıw menen baylanıslı.
* Tu'rli aymaqlarda iskerlikti ken'eytiw boyınsha isbilermenlik jergilikli, regionlıq, milliy, xalıq aralıq ha'm du'nyag'a bo'linedi.
* O'z jumısının' sho'lkemlestiriwshileri (qatnasıwshıları ) quramına ko're a'yeller, jaslar ha'm basqa isbilermenlik ajralıp turadı.
* O'siw pa'ti, rentabellik da'rejesi ha'm rentabelligi boyınsha isbilermenlik sho'lkemlerin tez o'sip baratug'ın, rawajlanıw pa'tlerin az-azdan asırıp baratug'ın, joqarı tabıslı ha'm to'men rentabelli, to'men qa'wipli ha'm ju'da' qa'wipli biznes tu'rlerin a'melge asıratug'ın ha'm sol sebepli tiyisli firmalarg'a bolıw mu'mkin, eger siz tuwrıdan-tuwrı biznes tu'ri ha'm ma'lim bir kompaniyanın' ta'wekelshilik da'rejesi onın' iskerliginin' juwmaqlawshı na'tiyjelerine faktorlardın' pu'tkil kompleksi ta'sir etedi.
* O'z iskerligi processinde innovatsiyalar, innovatsiyalar, jan'a texnologiyalardan paydalanıw, jan'a tovarlardı islep shıg'arıw, islerdi orınlaw, xızmetler ko'rsetiw, jan'a bazarlardı jawlap alıw etiw, islep shıg'arıw faktorlarının' jan'a kombinatsiyası tiykarında talap ha'm usınıstı qa'liplestiriw, innovciyalıq menejmentti qo'llaw, progressiv marketing, isbilermenlik iskerligi do'retiwshilik ha'm qıdırıw, na'tiyjeli, u'zliksiz, formulalı, reproduktivlik ekonomikadan ayrıqsha bolıp esaplanıw, ekonomikanı revolyuciya qılıw, go'nergen texnologiyalar arqalı ma'lim miynet o'nimlerin ko'beytiwge qaratılg'an.
* O'z biznesinin' qatnasıwshıları (sho'lkemlestiriwshileri) sanına ko're isbilermenlik individual ha'm ja'ma'a'tke bo'linedi.
* Kisi isbilermenlik barlıq xızmetkerler sanına, ustav kapitalı dag'ı basqa sub'ektlerdin' ayriqsha salmag'ına qaray belgilenedi. Bazar ekonomikası rawajlang'an ma'mleketlerde xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerdi kisi ka'rxanalarg'a ajıratıw derlik 50 kriterya boyınsha a'melge asıriladı. Eger shet el sho'lkemlestiriwshiler (qatnasıwshılar) jergilikli qatnasıwshılar menen bir qatarda isbilermenlik sho'lkemin sho'lkemlestiriwde qatnasıw etsalar, bunday isbilermenlik qospa esaplanadı. Shet el investitsiyalarg'a iye ka'rxanalar da ajralıp turadı.
* Isbilermenlik sho'lkemleri qatnasıwshılarının' (sho'lkemlestiriwshilerinin') olardın' iskerligi na'tiyjeleri ushın juwapkerligi formalarına ko're, sho'lkemler tolıq juwapkerlik, sonın' menen birge birshilik ha'm ja'rdemshi juwapkerlik menen ajralıp turadı. Jaratıw mexanizmi, sho'lkemlestiriwshiler (qatnasıwshılar) sanı, islew ha'm basqarıw processleri boyınsha a'piwayı ha'm quramalı isbilermenlik sho'lkemlerin ajıratıp ko'rsetiw kerek.
Isbilermenlik iskerliginin' bag'darın, kapital ob'ektin ha'm anıq na'tiyjelerdi esapqa alg'an halda to'mendegi isbilermenlik tu'rleri ajratıladı :
Islep shıg'arıw isbilermenligi-bul anıq tovarlardı islep shıg'arıw, islerdi a'melge asırıw ha'm olardı qarıydarlarg'a (qarıydarlarg'a) satıw (satıw) ushın xızmetler ko'rsetiw procesi. Islep shıg'arıw isbilermenligi materiallıq islep shıg'arıw salasında a'melge asırılg'anlıg'ı sebepli, ol xojalıq iskerligi tarawına qaray sanaat, qurılıs, awıl xojalıg'ı ha'm basqalarg'a bo'linedi. sog'an ko're, isbilermenlik sub-tarmaqlar boyınsha ajratıladı, mısalı, sanaatda mashinasozlik, da'skesozlik ha'm basqalarda isbilermenlik iskerligi sho'lkemlestiriledi.
Milliy ekonomikalıq ko'zqarastan, islep shıg'arıw ka'rxanası sheshiwshi a'hmiyetke iye, sebebi bul sho'lkemlerde (firmalar, kompaniyalar, ka'rxanalar) islep shıg'arıw ha'm texnikalıq maqsetler ushın o'nimler (tovarlar) ha'm ulıwma u'y xojalıqları, firmalar, ma'mleket ushın za'ru'r bolg'an g'alabalıq tutınıw tovarları islep shig'arıladı. Arnawlı bir qarıydarlar (xalıq, isbilermenlik firmaları, ma'mleket) ushın barlıq tu'rdegi tovarlar, jumıslar ha'm xızmetler islep shıg'arıw ka'rxanaları ta'repinen islep shig'arıladı. Islep shıg'arıw ka'rxanası ulıwma g'a'rezsiz emes (isbilermenlik iskerliginin' basqa tu'rlerinen g'a'rezsiz), biraq ekonomikalıq o'siw ha'm ja'miettiin' social rawajlanıw da'rejesi onın' rawajlanıwına baylanıslı.
Kommerciya ha'm sawda isbilermenligi isbilermenlik iskerliginin' ekinshi tu'ri retinde salıstırg'anda joqarı pa't penen rawajlanıp atır. Bul iskerlik mobil, mu'tajliklerge demde iykemlesedi, sebebi ol anıq qarıydarlar menen tikkeley baylanıslı. Sawda isbilermenligin rawajlandırıw ushın keminde eki tiykarg'ı sha'rt za'ru'r dep esaplanadı: sotilayotgan tovarlarg'a salıstırg'anda turaqlı talap (sol sebepli bazardı jaqsı biliw sha'rt) ha'm o'ndiriwshilerden tovarlardı satıp alıw bahasının' to'menligi, bul sawdagerlerge sawda g'a'rejetlerin oraw ha'm kerekli payda alıw imkaniyatın beredi. Sawda isbilermenligi, a'sirese, uzaq mu'ddetli sanaat tovarları sawdasın sho'lkemlestiriwde salıstırg'anda joqarı qa'wip da'rejesi menen baylanıslı.
Finans-kredit isbilermenligi u'shinshi tur esaplanadı. Bul isbilermenlik iskerliginin' qa'nigelesken tarawı bolıp, o'l jag'dayda qımbatlı qag'azlar (aktsiyalar, obligatsiyalar ha'm basqalar), valyuta bahaları ha'm milliy pullar (Rossiya rubli) aldı -sotdi predmeti esaplanadı. Finans-kredit isbilermenligin sho'lkemlestiriw ushın sho'lkemlerdin' qa'nigelestirilgen sisteması qa'liplestiredi: kommerciya bankleri, finans-kredit kompaniyaları (firmalar), fond birjaları, valyuta birjaları ha'm basqa qa'nigelestirilgen sho'lkemler. Bankler ha'm basqa finans-kredit sho'lkemlerinin' isbilermenlik iskerligi de ulıwma nızam hu'jjetleri, de Rossiya Oraylıq banki ha'm Rossiya Federatsiyasi Finans ministrliginin' arnawlı nızamları ha'm normativ hu'jjetleri menen ta'rtiplestiriledi. Nızam hu'jjetlerine muwapıq qımbatlı qag'azlar bazarında isbilermenlik iskerligi professional qatnasıwshılar ta'repinen a'melge asırılıwı kerek. Rossiya Federatsiyasi Finans ministrligi wa'kili bolg'an ma'mleket de qımbatlı qag'azlar bazarında isbilermen retinde isleydi. Bul lawazımda Rossiya Federatsiyasining sho'lkemlestiriw sub'ektleri ha'm munitsipalitetlar tiyisli qımbatlı qag'azlardı ma'milege shıg'aradılar. Qımbatlı qog'ozlar bazarının' qatnasıwshıları qımbatlı qog' azlar emissiyasini a'melge asırıwshı kommerciya sho'lkemleri esaplanadı.
Fond bazarında isbilermenlik iskerligi. Qımbatlı qag'azlar bazarında to'mendegi ka'siplik iskerlik tu'rleri a'melge asıriladı.
* Brokerlik - buyırtpa yamasa komissiya sha'rtnaması tiykarında isleytug'ın advokat yamasa komissioner retinde qımbatlı qag'azlar menen puqaralıq -huqıqıy pitimlerdi, sonın' menen birge sha'rtnamada advokat yamasa komissionerning kepillikleri ko'rsetilmagan ta'g'dirde bunday pitimlerdi a'melge asırıw boyınsha isenim xatın a'melge asırıw. Brokerlik iskerligi menen shug'ıllanatug'ın qımbatlı qag'azlar bazarının' professional qatnasıwshısı klientlerdin' ko'rsetpelerin hu'jdan menen ha'm qabıllaw ta'rtibinde orınlawı, bul iskerlik ushın klientlerden materiallıq sıylıq alıwı kerek bolg'an broker dep ataladı.
* Dilerlik iskerligi-o'z atınan ha'm o'z esabınan qımbatlı qag'azlardı satıp alıw ha'm satıw bahaların g'alabalıq tu'rde ja'riyalaw ha'm (yamasa ) bul qımbatlı qag'azlardı satıp alıw ha'm (yamasa ) satıw minnetlemesi menen bul qımbatlı qag'azlardı bunday iskerlikti a'melge asırıwshı shaxs ta'repinen bahalarg'a satıw. Dilerlik iskerligin a'melge asırıwshı qımbatlı qog ' azlar bazarının' professional qatnasıwshısı diler dep ataladı. Bul tek kommerciya sho'lkemi bolıwı mu'mkin, kommerciya sho'lkemi de, jalg'ız ta'rtip degi isbilermen de broker retinde ha'reket etiwi mu'mkin.
* Qımbatlı qog'ozlar bazarında qımbatlı qog'azlardı basqarıw bo'yicha iskerlik — yuridikalıq shaxs yamasa jalg'ız ta'rtip degi isbilermen o'z atınan o'z atınan og'an berilgen ha'm basqa shaxsqa tiyisli bo'lgan isenimli basqarıwdın' arnawlı bir mu'ddeti dawamında bul shaxstın' yamasa bul shaxs ko 'rsatgan u'shinshi adamlardın' ma'plerin ko' zlab aqsha ornına a'melge asırıw: qımbatlı qog 'ozlar; qımbatlı qog' azlarg'a investitsiya kirgiziw ushın mo 'ljallangan pul aqsha lari; qımbatlı qog 'ozlarni basqarıw processinde alıng'an pul aqsha lari ha'm qımbatlı qog'azlar menen. Qımbatlı qag'azlardı basqarıw bo'yınsha iskerlikti a'melge asıratug'ın professional qatnasıwshı menejer dep ataladı.
|
| |
