5-amaliy mashgulot
1. Analog IMSlar haqida tushuncha bering.
2. Sodda barqaror tok generatori ishlash mexanizmini tushuntiring.
3. BT va MT li BTG ish printsipi va xarakteristikalari haqida ma’lumot bering
Funktsional maqsadning tabiati bo'yicha
integral mikrosxemalar analog,
raqamli va kombinatsiyalangan - analog-raqamli integral sxemalarga bo'linadi.
Analog (chiziqli) IMS lar garmonik signallarni yaratish va kuchaytirish,
shuningdek, aniqlash, modulyatsiya qilish va boshqalar uchun mo'ljallangan.
Raqamli (mantiqiy) IMS lar axborotni raqamli qayta ishlash uchun ishlatiladi, ya'ni
kompyuter texnologiyasida ikkilik yoki boshqa raqamli kodga mos keladigan elektr
signallari.
Analog integral mikrosxemalar (AIMS) uzluksiz funktsiya qonuniga muvofiq
o'zgaruvchan signallarni (ma'lumotni) o’zgartirish
va qayta ishlash uchun
mo'ljallangan.
Axborotning analogli ko'rinishi haqida dastlabki ma'lumot elektr kuchlanish
signallariga aniq aylantirilgan barcha holatlarda aytiladi. Analog elektr kuchlanish
signallari ko'rinishida taqdim etilgan ma'lumotlarni qayta ishlash analog axborotni
qayta
ishlash
deb
ataladi.
Analog integral mikrosxemalarda signalni konvertatsiya qilish (qayta ishlash) va
chiqarish kuchlanishning (yoki tokning) silliq (uzluksiz) o'zgarishi bilan amalga
oshiriladi.
Har qanday AIMS elementidagi chiqish signali kirish signalining uzluksiz
funktsiyasidir.
AIMSning alohida holati chiziqli xarakteristikaga ega bo'lgan mikrosxemalar
- chiziqli AIMS. Chiziqli integral mikrosxemalarda
chiqish signali buzilishsiz
berilgan uzatilish bilan kirish signalining chiziqli funksiyasi hisoblanadi.
Analog IMSlar asosan kremniy va galliy arsenididan foydalangan holda texnologiya
yordamida ishlab chiqariladi va signallarni kuchaytirish, cheklash, chastotani
filtrlash,
taqqoslash va almashtirish, uzluksiz funktsiya qonuniga muvofiq
o'zgartirish uchun mo'ljallangan.
AIMSga qo'yiladigan talablar:
kirish signalining minimal buzilishi,
past shovqin darajasi,
qisqa o'tish vaqti,
barqaror chiqish signallari.
Odatda, AIMS tartibsiz tuzilishga ega, agar sxema ko'p sonli turli xil
funktsional elementlarni o'z ichiga oladi. Shuning
uchun AIMSda integratsiya
darajasi raqamli integral mikrosxemalarga (RIMS) qaraganda ancha past. AIMS
ko'pincha gibrid yoki monolit texnologiya yordamida ishlab chiqariladi.
Tok generatori
Barqaror tok generatorlari deb odatda chiqish tok kuchi qiymati yuklama
qarshiligiga deyarli bog’liq bo'lmagan qurilmalarga deb ataladi.
BTGning vazifasi kirish kuchlanishi va yuklama qiymati o’zgarganda chiqish
toki qiymatini o’zgarmas saqlashdan iborat bo’lib, ular turli funktsional vazifalarni
bajaruvchi analog va raqamli mikrosxemalarda ishlatiladilar.
Barqaror tok generatorlari (BGT) harorat va yukning o'zgarishiga bog'liq
bo'lmagan barqaror tok bilan kuchaytiruvchi bosqichlarni quvvatlantirish uchun
ishlatiladi. Eng oddiy barqaror tok generatori R rezistor bilan ketma-ket ulangan
Ei.ps quvvat manbaidan iborat bo'lib, uning qarshiligi Rn yuk qarshiligidan ko'p
marta katta
Shuning uchun R ni oshirish orqali yuklama tokidagi o'zgarishlarni
kerakli
qiymatga kamaytirish mumkin. Biroq, bunday sxemadan foydalanish mumkin emas,
chunki quvvat manbaidan iste'mol qilinadigan quvvatning katta qismi R rezistorini
isitish uchun befoyda sarflanadi.
Amada ishlatiladigan eng sodda BTG sxemasi 2 – rasmda ko’rsatilgan.
Sxemada I1 tok zanjiriga to’g’ri siljitilgan diod ulanishli, tayanch tranzistor deb
ataluvchi VT1 tranzistor ulangan. U juda kichik qarshilikka ega. Shuning uchun VT1
kuchlanish generatori vazifasini o’taydi. U RYu boshqariluvchi zanjir bilan ketma –
ket ulangan VT2 tranzistorning emitter – baza o’tishini kuchlanish bilan ta’minlaydi.
VT2 tranzistor emitter – baza kuchlanishi bilan boshqarilgani munosabati
bilan uning xususiyatlari UB sxemaning xususiyatlariga mos keladi. Ma’lumki, UB
ulangan sxemada aktiv rejimda kollektor toki kollektordagi
kuchlanishga deyarli
bog’liq bo’lmaydi Shuning uchun ixtiyoriy RYu dan o’tayotgan tok I2 tayanch
kuchlanish UEB2 bilan aniqlanadi. I2 = I1 ekanligini amalda ko’rsatamiz.
ifoda bilan approksimatsiyalanadi, bu erda I0 – teskari siljitilgan EO’ning
to’yinish toki. Tranzistorlarning IE0 va φT parametrlari aynan bir xil bo’lgani uchun
UBE1= UBE2 shartdan
yozish mumkin. Baza toki kollektor tokidan 50÷100 marta kichik bo’ladi.
Shuning uchun, hisoblashlarda I2 = I1 deb olish mumkin. Bundagi xatolik 1÷2% dan
oshmaydi. Demak, RYu yuklama zanjiridagi chiqish toki I2 , zanjir qanday
bo’lishidan qat’iy nazar,
kirish tokini ham qiymat, ham yo’nalish bo’yicha
takrorlaydi. Kirish toki qiymatiga kelsak, u etarli aniqlik bilan ga teng.
I1 tokning o’zgarmasligi barqarorlashgan kuchlanish manbai EM1 dan
foydalanish hisobiga erishiladi. Natijada I2 tokning zanjir parametrlari EM2 va RYu
ga bog’liqligi yo’qotiladi.
Lekin bunday BTGda I2 tokning temperatura bo’yicha barqarorligi
ta’minlanmaydi, chunki baza toki IB2 temperatura o’zgarishlariga juda bog’liq. I2
tokning temperatura bo’yicha barqarorligini ta’minlash uchun murakkabroq
sxemalardan foydalaniladi.
